Alfontso X.a Gaztelakoa

Alfontso X.a Gaztelakoa

Irudi gehiago

Gaztela eta Leon erregea

1252 - 1284
← Fernando III.a Gaztelakoa - Antso IV.a Gaztelakoa →
Bizitza
JaiotzaToledo, 1221eko azaroaren 23a
Herrialdea Gaztelako Koroa
HeriotzaSevilla, 1284ko apirilaren 4a (62 urte)
Hobiratze lekuaSanta María de la Sedeko katedrala
Familia
AitaFernando III.a Gaztelakoa
AmaBeatriz Suabiakoa
Ezkontidea(k)Violante Aragoikoa  (1246 (egutegi gregorianoa) -
Bikotekidea(k)
ikusi
  • Maria Alfonso de Leon (en) Itzuli
    Mayor Guillen de Guzmán (en) Itzuli
Seme-alabak
ikusi
  • Beatriz Gaztelakoa, Montferrateko markesa
    Fernando de la Cerda
    Antso IV.a Gaztelakoa
    Petri Gaztelakoa, Ledesmako jauna
    Joanes Alfontso Gaztelakoa
    Violante Gaztelakoa
    Jaime Gaztelakoa, Camerosko jauna
    Beatriz Gaztelakoa
    Alfontso Fernández Gaztelakoa
    Leonor Gaztela eta Aragoikoa
    Kontanza Gaztela eta Aragoikoa
    Martin Alfonso de Castilla (en) Itzuli
    Urraca Alfonso de Castilla (en) Itzuli
    Isabel de Castilla (en) Itzuli
    Berengela Gaztelakoa, Guadalajarako Anderea
Anai-arrebak
ikusi
  • Henrike Gaztelakoa, Senataria
    Filipe Gaztelakoa
    Fernando Gaztela eta Danmartinekoa
    Manuel Borgonia eta Suabiakoa
    Fadrike Gaztelakoa
    Antso Gaztelakoa
    Leonor Gaztelakoa
    Ferdinando di Castiglia (en) Itzuli
    Luigi di Castiglia (en) Itzuli
    Berenguela de Castilla (en) Itzuli
    Maria de Castilla (en) Itzuli
LeinuaHouse of Burgundy - Castile and León (en) Itzuli
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakidazlea, astronomoa, agintaria, musikagilea, poeta, historialaria eta legelaria
Genero artistikoaolerkigintza
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioakatolizismoa
Musicbrainz: 6c7be16e-8fb3-44c7-841e-4cf2f08c13e4 Discogs: 1000587 IMSLP: Category:Alfonso_X_of_Castile Find a Grave: 8087629 Deezer: 3012031 Edit the value on Wikidata

Alfontso X.a Gaztelakoa Jakituna[1] (Toledo, 1221eko azaroaren 23a -Sevilla, 1284ko apirilaren 4a) Gaztela, Galizia eta Leongo erregea izan zen 1252-1284 bitartean[2].

Biografia

Fernando III.a eta Beatriz Suabiakoaren semea zen. Mairuen aurkako borrokan, Murtziako konkistan hartu zuen parte, printze zelarik, eta, erregetzan, Lebrija eta Cádiz hiri andaluziarrak eskuratu. 1257-1275 bitartean, Germaniako Erromatar Inperio Santuko Rex Romanorum izaten saiatu zuen, baina Aita Santuak baztertu zuen haren hautagaitza. 1273an, Ingalaterrara zihoan artilea kontrolatzeko helburuz[3] Mesta elkartea sortu zuen. Oinordekotza arazoak zirela eta, Antso semeak bultzaturiko matxinadari aurre egin behar izan zion.

Politikari txarra, hala eta guztiz ere, Alfontso X.aren ospea kulturaren ildotik dator batez ere. XII. mendean Toledon antolatu zen Itzultzaile Eskolari jarraipena eman zion, gai bakoitzeko espezialista guztiz onak hartara bilduz, eta tradizio klasiko, judu, arabiar eta kristauak uztartuz.

Koordinazio lanez gainera, Alfontso X.ak bultzatu eta parte hartu zuen hainbat arlotan. Legeak biltzeko Siete Partidas argitaratu zuen, Erromatar zuzenbidean oinarritua, gaztelaniaz egindako lehendabiziko kodigo juridikoa[4]; historia ere landu zuen (Crónica General eta Grande e general estoria, Espainiako lehen historia liburua bide dena); astronomia eta zientziari buruzko Ekialdeko liburuak itzuli ziren (Los libros del saber de la Astronomia, Lapidario)[5][6], eta Libro del ajedrez, dados y tablas idaztarazi zuen, Mendebaldeko lehendabiziko xake-tratatua[7]. Poeta gisa, Cantigas de Santa Maria delakoa da Alfontso X.aren lan nagusia, galegoz idatzia. Amodio eta eskarniozko poesiak ere idatzi zituen.

Beste hainbati bezala, Tolosa (1256), Segura (1256), Ordizia (1256), Arrasate (1260) eta Bergara (1268) herriei hiribildu izaera eman zien, Gasteizko Forua emanez.

Ezkontza eta seme-alabak

1249an Jakue I.a Aragoikoaren alaba Violanterekin ezkondu eta hamahiru seme-alaba izan zituzten:

  1. Fernando.
  2. Berengaria (1253 – 1284), moja sartuta.
  3. Beatriz (1254–1280)
  4. Fernando (1255 – 1275), Luis IX.a Frantziakoaren alaba Blankarekin ezkondu zena.
  5. Leonor (1257–1275)
  6. Urraka (1256-?)
  7. Antso (1258 – 1295), oinordekoa
  8. Konstantza (1258 – 1280), moja sartu zena
  9. Piarres (1260 – 1283)
  10. Joanes (1262 – 1319), Valentziako jauna
  11. Elisabet
  12. Violante (1265–1287/1308). Diego V.a Lopez Harokoarekin ezkondu zena.[8]
  13. Jakue (1266 – 1284)

Gainera zenbait sasikume izan zituen, tartean Beatriz, Alfontso III.a Portugalgoarekin ezkondu zena, eta Valladolideko gotzain izan zen Martin.

⛭
Zuhaitz genealogikoa
Branca of Portugal
Fernando de Portugal
Dionisio I.a Portugalgoa
Afonso of Portugal
Beatriz Gaztelakoa
Maria of Portugal
Sancha of Portugal
Constance of Portugal
Vicente de Portugal
Alfontso Fernández Gaztelakoa Isabel Alfonso de Molina
Berengela Gaztelakoa, Guadalajarako Anderea
Irene of Montferrat
Beatriz Gaztelakoa, Montferrateko markesa
John I, Marquess of Montferrat
Alfonso de la Cerda
Fernando de la Cerda
Ferdinand de la Cerda, Lord of Lara
Leonor Gaztela eta Aragoikoa
Violante Sánchez de Castilla
Isabella of Castile, Queen of Aragon
Alfontso IX.a Leongoa
Fernando IV.a Gaztelakoa
Fernando III.a Gaztelakoa
Berengela Gaztelakoa
Alfonso de Castilla
Alfontso X.a Gaztelakoa
Filipe Suabiakoa
Antso IV.a Gaztelakoa Enrique de Castilla
Beatriz Suabiakoa
Irene Angelina
Kontanza Gaztela eta Aragoikoa Peter of Castile, Lord of Cameros
Philip of Castile, Lord of Cabrera and Ribera
Beatrice of Castile
Tereza Sanchez bâtarde de Castilla
Sancho de Castilla el de la Paz
Petri Gaztelakoa, Ledesmako jauna
Sancho Pérez de Paz
Alfonso, Lord of Valencia de Campos
Joanes Alfontso Gaztelakoa
Joanes I.a Harokoa
Jaime Gaztelakoa, Camerosko jauna
Fernando Diaz Harokoa
Violante Gaztelakoa
Lope IV.a Diaz Harokoa
Urraca Alfonso de Castilla Pedro Nuñez de Guzmán, Señor de Brizuela y Manzanédo
Isabel de Castilla
Martin Alfonso de Castilla

Erreferentziak

  • Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2017/6/15 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
  1. ↑ Euskaltzaindia. (PDF) 186. arauaː Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua. .
  2. ↑ Ballesteros-Beretta, Antonio. (1963). Alfonso X el Sabio. .
  3. ↑ Nicholas, David. (1999). The transformation of Europe 1300-1600. .
  4. ↑ Márquez, Francisco. (1995). «Vita: Alfonso X» Harvard Magazine: 54..
  5. ↑ Alfonso X as a Patron of Astronomy. in: The Eye of Heaven: Ptolemy, Copernicus, Kepler. New York: American Institute of Physics.
  6. ↑ Carroll, James. (2002). Constantine's Sword: The Church and the Jews. Boston: Houghton-Mifflin, 327-28 or..
  7. ↑ Thomas, Phillip Drennon. (1970). «Alfonso el Sabio» Dictionary of Scientific Biography. 1 New York: Charles Scribner's Sons, 122 or. ISBN 0684101149..
  8. ↑ Rodríguez García, Francisco. (2002). Crónica del Señorío de Vizcaya. (1. argitaraldia) Maxtor Librería ISBN 84-9761-029-6..

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Autoritate kontrola
  • Wikimedia proiektuak
  • Wd Datuak: Q47595
  • Commonscat Multimedia: Alfonso X of Castile / Q47595
  • Wd Datuak: Q47595
  • Commonscat Multimedia: Alfonso X of Castile / Q47595



Aurrekoa
Fernando III.a Gaztelakoa 		Gaztela eta Leongo erregea
1252 – 1284 		Ondorengoa
Antso IV.a Gaztelakoa
  • i
  • e
  • a

Rosalía de Castro (1963) · Alfonso Rodríguez Castelao (1964) · Eduardo Pondal (1965) · Francisco Añón Paz (1966) · Manuel Curros Enríquez (1967) · Florentino López Cuevillas (1968) · Antonio Noriega Varela (1969) · Marcial Valladares Núñez (1970) · Gonzalo López Abente (1971) · Valentín Lamas Carvajal (1972) · Manuel Lago González (1973) · Johán V. Viqueira Cortón (1974) · Xoán Manuel Pintos Villar (1975) · Ramón Cabanillas (1976) · Antón Vilar Ponte (1977) · Antonio López Ferreiro (1978) · Manuel Antonio Pérez (1979) · Alfontso X.a Gaztelakoa (1980) · Vicente Risco (1981) · Luis Amado Carballo (1982) · Manuel Leiras Pulpeiro (1983) · Armando Cotarelo Valledor (1984) · Antón Losada Diéguez (1985) · Aquilino Iglesia Alvariño (1986) · Francisca Herrera Garrido (1987) · Ramón Otero Pedrayo (1988) · Celso Emilio Ferreiro (1989) · Luis Pimentel (1990) · Álvaro Cunqueiro (1991) · Fermín Bouza-Brey (1992) · Eduardo Blanco Amor (1993) · Luis Seoane (1994) · Rafael Dieste (1995) · Xesús Ferro Couselo (1996) · Ánxel Fole (1997) · Martín Codax / Xohán de Cangas / Mendinho (1998) · Roberto Blanco Torres (1999) · Manuel Murguía (2000) · Eladio Rodríguez (2001) · Frei Martín Sarmiento (2002) · Antón Avilés de Taramancos (2003) · Xaquín Lorenzo (2004) · Lorenzo Varela (2005) · Manuel Lugrís Freire (2006) · María Mariño Carou (2007) · Xosé María Álvarez Blázquez (2008) · Ramón Piñeiro (2009) · Uxío Novoneyra (2010) · Lois Pereiro (2011) · Valentín Paz-Andrade (2012) · Roberto Vidal Bolaño (2013) · Xosé María Díaz Castro (2014) · Xosé Filgueira Valverde (2015) · Manuel María (2016) · Carlos Casares (2017) · María Victoria Moreno (2018) · Antón Fraguas (2019) · Ricardo Carballo Calero (2020) · Xela Arias (2021) · Florencio Delgado (2022) · Francisco Fernández del Riego (2023) · Luísa Villalta (2024)