Armeniera

Armeniera
հայերեն
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Armenia, inguruko herrialdeak (Nagorno-Karabakh, Errusia, Georgia, Iran, Siria, Libano, Irak eta Turkia) eta diaspora (AEB, Frantzia eta Kanada)
Hiztunak	7 milioi
Rankinga	Ez 100 mintzatuenen artean
Ofizialtasuna	Armenia
Eskualdea	Kaukaso mendilerroa
Araugilea	Arautu gabea
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza, hizkuntza eranskaria, hizkuntza fusionatzailea, adjective-noun (en) , silabadun hizkuntza, azentua, hizkuntza sintetikoa, nominatibo-akusatibo hizkuntza eta postposizioa
Denbora gramatikalak	orainaldia, past imperfect (en) , geroaldia eta preterite (en)
Kasu gramatikalak	nominatiboa, akusatiboa, lokatiboa, genitiboa, datiboa, ablatiboa eta instrumentala
Alfabetoa	Armeniar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	hy
ISO 639-2	arm hye
ISO 639-3	hye
Ethnologue	hye
Glottolog	arme1241 eta nucl1235
Wikipedia	hy
Linguasphere	57-AAA-a
ASCL	4901
IETF	hy

Armeniera^[1] (Հայերեն, hayeren) armeniarrek mintzatzen duten indoeuropar hizkuntza da. Berezko alfabetoa (armeniar alfabetoa) darabil, Erdi Aroan Mesrop Mashtots santuak sortua. Armenian ez ezik, Nagorno-Karabakhen (Azerbaijandik de facto independentzia lortu duen eskualdea), Errusian, Georgian, Iranen, Sirian, Libanon, Iraken eta Turkian ere hitz egiten da.^[2] Armeniar genozidioak 1915ean eragindako diasporak, era berean, hizkuntza herrialde ugaritara hedatu du.

Idazkera

Armeniar alfabetoa[3]
Ա ա : Aib		Խ խ : Khe		Չ չ : Txa
Բ բ : Ben		Ծ ծ : Tsa		Պ պ : Pe
Գ գ : Gim		Կ կ : Ken		Ջ ջ : Je
Դ դ : Da		Հ հ : Ho		Ռ ռ : Ra
Ե ե : Jetx		Ձ ձ : Dza		Ս ս : Se
Զ զ : Za		Ղ ղ : Ghat		Վ վ : Vev
Է է : E		Ճ ճ : Txe		Տ տ : Tin / Tiun
Ը ը : Et		Մ մ : Men		Ր ր : Re
Թ թ : To		Յ յ : Ji / Hi		Ց ց : Tso
Ժ ժ : Zhe		Ն ն : Nu		Ւ ւ : Hin¹
Ի ի : Ini		Շ շ : Xa		Փ փ : Pir / Piur
Լ լ : Lin / Liun		Ո ո : Vo		Ք ք : Ke
XIII. mendean gehitu ziren hizkiak			Digrafo eta loturetatik iritsi diren hizkiak
Օ օ : O			ՈՒ Ու ու : U
Ֆ ֆ : Fe			և : Jev
Armeniera
¹ <Ւ/ւ> hizkia ez da erabiltzen ekialdeko armeniar alfabetoan.

Armenieraren dialektoak

Armenierak bi dialekto multzo ditu: ekialdekoa eta mendebaldekoa. Dialekto multzo horietako bakoitzak bere estandar idatzia du.

Bi dialekto estandar (bi armeniera batu)

V. mendetik XVIII. arte, dialekto idatzi nagusia armeniera klasikoa izan zen (armenieraz, grabar, hau da, «literaturakoa»). XIX. mendean, baina, Errusiar eta Otomandar inperioek Armenia beren artean zatitzearekin batera, bitan banatu zen idatzizko tradizioa, eta orduz geroztik, armenieraren dialekto idatzi nagusiak bi dira:

• Ekialdekoa: Errusiar Inperioan bizi ziren idazleek sortua. Armenian estatus ofiziala du eta Georgian eta Iranen ere erabiltzen da. Georgian hizkuntza ofizialetako bat zen Sobiet Batasunaren aldian, baina Georgiak independentzia lortuz geroztik, armeniar eta azerbaijandar gutxiengoek oso murriztuak dituzte beren hizkuntza eskubideak. Hartara, Administrazio publikoarekiko harremanetan georgiera erabiltzera behartzen dituzte.^[4]
• Mendebaldekoa: Otomandar Inperioan bizi ziren idazleek sortua. Armeniar genozidioan Turkiako ekialdean hil edo deportatu zituzten armeniarrek, hain zuzen ere, dialekto hartaz idazten zuten; beraz, mendebaldeko armeniera da erabiliena armeniar diasporan (diasporako armeniar gehien dauzkaten estatuak: Errusia, Ameriketako Estatu Batuak, Frantzia, Argentina, Libano, Siria, Iran, Kanada, Ukraina, Grezia eta Australia). Jatorrizko lurraldean, gaur egungo Turkiako ekialdean, ez da hiztunik geratu, baina Istanbulen eta ingurumarietan badira mendebaldeko armeniera darabilten diasporako 70.000 armeniar.

Hala ekialdeko nola mendebaldeko armenieratik turkieraren eragin lexiko ia guztia ezabatu zuten armenieradunek XX. mendean, armeniar genozidioaren ondoren.

Erreferentziak

Ikus, gainera

• Vahan Sarkisian

Kanpo estekak

• (Ingelesez) Armeniar alfabetoa

• Datuak: Q8785
• Multimedia: Armenian language / Q8785