Erromatar zementu

Erromako Panteoiko kupula opus caementicium-ekin egin zen.

Opus caementicium edo hormigoi erromatarra (latinezko opus “obra, lana” eta caementum “legarra, harri landugabea”) morteroz eta mota guztietako harriz (hondakinez, adibidez) egindako eraikuntza-material mota bat da, hormigoiaren itxura duena. Nahasketa obran bertan egiten zen, mortero-palakadak harri-koskorrekin txandakatuz.

Erromatar hormigoia enkofratu baten barruan forma emanez bakarrik erabil zitekeen, edo hormen eta gangen arteko espazioak betetzeko erabili, enkofratu galdu gisa funtzionatzen duten harrizko bloke angeluzuzeneko bi hormen arteko espazioa betez (opus quadratum, opus vittatum eta opus reticulatum). Horma igo ahala, adreilu ilarak zeharka jar zitezkeen paretan, eta horrek aukera ematen zuen kanpoko bi paretak lotzeko, bien arteko distantzia konstante mantendu eta multzoaren erresistentzia handitzeko.

Opus caementicium-a eraikuntza erromatarren arrakasta arkitektonikoaren gakoetako bat da, bere exekuzio abiadura azkarra zelako eta behin bukatuta eraikuntza sendoa zelako. Pieza bakarreko kupula mota bat egiteko aukera eman zuen, hormigoizko ganga deiturikoa, dozenaka metroko bao bat irekitzeko diseinatuak, Majencioko Basilika edo Agriparen Panteoia kasu.

Erromatar hormigoiaren erabilera K.a. 150. urte inguruan orokortu zen; zenbait adituk mende bat lehenago garatu zela uste dute.[1]

Hormigoi erromatarra eta modernoa desberdinak dira, erromatarrean, agregakinek, askotan, osagai handiagoak izaten baitzituzten, eta horregatik jartzen zen bota beharrean.Hormigoi erromatarrek, beste edozein hormigoi hidraulikok bezala, ur azpian fraguatzeko ahalmena zuten, eta hori baliagarria izan zen zubi eta ibaiertzeko beste eraikuntza batzuk eraikitzeko.

Erreferentzia historikoak

Cesarea Maritima Cesarea Zesarea Maritima da, hormigoi erromatarraren teknologia itsas azpian eskala handian erabili izanaren lehen adibide ezaguna da.

Vitruviok, K.a. 25. urte inguruan, De architectura tratatuan, kareore zenbait prestatzeko egokiak ziren agregatu mota ezberdinak deskribatu zituen. Egitura osatuko zuten morteroentzat, sumendi-errauts metaketetako bi jatorritako hareak gomendatzen zituen: Napolitik gertu dagoen Puteoliko (egungo Pozzuoliko) Pozzolana, marroi-hori-gris kolorekoa zena, edo Erromako pozzolana marroi-gorrixka. Vitruviok eraikinetan erabili behar ziren zementuetarako, karearen parte bakoitzeko pozzolanako 3 parte erabili behar zirela zehaztu zuen, eta, urpeko lanetarako, aldiz, pulvis puteolanus gomendatu zuen, hau da: kare parte 1 eta pozzolana 2 parte; funtsean, gaur egun itsas eraikuntzetan hormigoirako erabiltzen den nahaste-portzentaien erlazio bera.[2]

K.a. III. mendean eraiki ziren Erroman opus caementicum erabiltzen zuten lehen eraikinak; horietako bat, Palatinoan dagoen Magan Materren tenplua izan zen, K.a. 204an kontsakratua.[3]

Erromatarrek hormigoi hidraulikoa lehenbizikoz erabili zuten itsaspeko egituretan, ziurrenik Napoliko golkoko iparraldean zegoen Baiae inguruko kaietan, K.a. II. mendearen amaiera baino lehen. Palestinan zegoen Zesarea Maritima hiria izan zen lehen adibide ezaguna, bertan oso eskala handian erabili zutelako urpeko hormigoi erromatarraren teknologia .[4]

64. urteko sutearen ondoren, Erroma berreraikitzeko, Neronek eraikuntza-kode berri bat erabili zuen, adreiluz estalitako hormigoia oinarri hartzen zuen, eta horrek adreiluaren eta hormigoiaren industrien garapena bizkortu zuela dirudi.[4]

Materialen propietateak

Hormigoi erromatarrak, beste edozein hormigoik bezala, mortero hidrauliko eta agregatu bat du, urarekin nahastutako aglutinatzaile bat, denborarekin gogortzen dena. Agregatua aldatu egiten zen, eta eraitsitako eraikinen hondarretatik ateratako harriak, zeramikazko baldosak edo adreiluzko hondakinak sar zitezkeen. Gaur egun altzairuzko barrak sartzen dira egitura indartzeko, abian ez en holakorik egin erromatar hormigoian.

Igeltsua eta karea aglutinatzaile gisa erabiltzen ziren. Errauts bolkanikoak, pozzolanak edo "putzu-hareak" deiturikoak, hobesten ziren, lor zitezkeenean. Pozzolanak hormigoi modernoak baino erresistentzia handiagoa ematen dio hormigoiari ur gaziaren aurrean, baina ez kasu guztietan.[5] Erabilitako mortero puzolanikoak alumina eta silize ugari zuten. Toba bolkanikoa agregatu gisa erabili zen askotan.[6]

Hormigoia eta, bereziki, haren kohesioa eragiten duen mortero hidraulikoa, izatez, egitura zeramika mota bat zen, eta bere erabilgarritasuna, neurri handi batean, ore egoeran dagoenean duen plastikotasunari zor dio. Materialen hidrataziotik eta ondorengo hidratazio-produktu horien elkarrekintza kimiko eta fisikotik eratorritako zementu hidraulikoak gogortu egiten dira. Hori ez dator bat erromatarren aurreko munduko zementu arruntenak izan ziren karezko mortero itzalien gogortasun teknologiarekin. Behin gogortua, erromatar hormigoiak plastikotasun gutxi zuen, nahiz eta trakzio-tentsioekiko erresistentzia pixka bat mantentzen zuen.

Zementu puzolanikoen fragua antz handia du haren baliokide modernoarekin, Portland zementuarekin. Pozzolana erromatarraren zementuen silize-konposizio handia zementu modernoarenetik oso gertu dago, gure garaiko zementuari labe garaietako zepak, errauts hegalariak edo silize-keak gehitzen baitzaizkio.

Tobermoritaren kristal-egitura: oinarrizko zelula.

Duela gutxi jakin da erromatarren "itsas" hormigoiaren erresistentziak eta bizitza-luzerak etekina ateratzen diotela itsasoko urak sumendi-errautsez eta kare biziz osatutako nahasketa batekin egiten duen erreakzioari, tobermorita izeneko kristal bat sortzeko, hausturari aurre egin diezaiokeena. Itsasoko ura hormigoi erromatarraren arrakala txikien barruan iragazi ahala, arroka bolkanikoan naturalki aurkitutako phillipsitarekin erreakzionatzen zuen, tobermorita aluminoszko kristalak sortuz. Emaitza, gizateriaren historian gehien iraun duen eraikuntza materialetako bat da. Aldiz, ur gaziaren eraginpean dagoen hormigoi konbentzional modernoa hondatu egiten da denboraren poderioz.[7][8]

Portland zementu modernoen konpresioarekiko erresistentziak 50 MPa-ko mailan daude, eta ia hamar aldiz hobetu dira 1860tik.[9] Ez dago datu mekaniko konparagarririk mortero zaharrentzat, nahiz eta hormigoi erromatarraren kupulen pitzaduratik trakzioarekiko erresistentziari buruzko informazioren bat ondoriozta daitekeen. Trakzioarekiko erresistentzia horiek nabarmen aldatzen dira hasierako nahastean erabilitako ur/zementu erlaziotik. Gaur egun, ez dago modurik erromatarrek ura/zementua zer proportziotan erabili zuten zehazteko, eta ez dago datu handirik erlazio horrek zementu puzolanikoen erresistentzietan izan zituen eraginei buruz.[10]

Teknologia sismikoa

Lurrikaretarako hain joera handia zuen Italiako penintsulan, etenaldiek eta hormen eta kupulen barne-eraikuntzek etenuneak sortzen zituzten hormigoizko masan. Orduan, eraikinaren zati batzuk mugitu egin zitezkeen pixka bat lurraren mugimendu bat gertatzen zenean, tentsio horiek egokitzeko, eta egituraren erresistentzia orokorra handitu egiten zen. Alde horretatik, adreiluak eta hormigoia malguak ziren. Beharbada, arrazoi horregatik, nahiz eta eraikin askok hainbat arrazoirengatik arrakala larriak jasan, gaur egunera arte zutik diraute. [14][15]

  • Opus caementicium Via Apiako erromatar hilobi batean ikus daiteke.
    Opus caementicium Via Apiako erromatar hilobi batean ikus daiteke.
  • Zaragozako erromatar antzerkitik egungo iketzaileek ateratako Opus caementiciumezko lagin zilindriko bat.
    Zaragozako erromatar antzerkitik egungo iketzaileek ateratako Opus caementiciumezko lagin zilindriko bat.
  • Zaragozako erromatar antzokiko harmailen egitura Opus caementiciumezkoa da.
    Zaragozako erromatar antzokiko harmailen egitura Opus caementiciumezkoa da.

Erreferentziak

  1. ↑ «National Pozzolan Association: The History of Natural Pozzolans» pozzolan.org.
  2. ↑ Heather Lechtman y Linn Hobbs "Roman Concrete and the Roman Architectural Revolution", Ceramics and Civilization Volumen 3: High Technology Ceramics: Past, Present, Future, W.D. Kingery (ed.), American Ceramics Society, 1986; y Vitruvio, Libro II:v,1; Libro V:xii2.
  3. ↑ (Gaztelaniaz) Guiral Pelegrín, Carmen; San Nicolás Pedraz, María Pilar; Zarzalejos Prieto, Mar. (2005). Arqueología II. Arqueología de Roma. Madril: UNED, 214 or. ISBN 978-8436206937..
  4. ↑ a b Lechtman y Hobbs "Roman Concrete and the Roman Architectural Revolution".
  5. ↑ Wayman, Erin. “The Secrets of Ancient Rome’s Buildings.” Smithsonian.com, 2011.
  6. ↑ «Rome's Invisible City - BBC One» BBC.
  7. ↑ Ben Guarino. (4 de julio de 2017). Ancient Romans made world’s ‘most durable’ concrete. We might use it to stop rising seas. .
  8. ↑ M. A. Criado. (4 de julio de 2017). Descubierto el ingrediente secreto que explica la fuerza del hormigón de la antigua Roma. .
  9. ↑ N. B. Eden y J.E. Bailey, "Mechanical Properties and Tensile Failure Mechanism of a High Strength Polymer Modified Portland Cement," J. Mater. Sci., 19, 2677–85 (1984); y Lechtman y Hobbs "Roman Concrete and the Roman Architectural Revolution"
  10. ↑ Lechtman y Hobbs "Roman Concrete and the Roman Architectural Revolution"; también: C. A. Langton y D. M. Roy, "Longevity of Borehole and Shaft Sealing Materials: Characterization of Ancient Cement Based Building Materials," Mat. Res. Soc. SYmp. Proc. 26, 543–49 (1984); y Topical Report ONWI-202, Battelle Memorial Institute, Office of Nuclear Waste Isolation, Distribution Category UC-70, National Technical Information Service, U.S. Department of Commerce, 1982.

Kanpo estekak

Autoritate kontrola
  • Wikimedia proiektuak
  • Wd Datuak: Q610076
  • Commonscat Multimedia: Opus caementicium / Q610076
  • Identifikadoreak
  • GND: 1253494592
  • AAT: 300379970
  • Hiztegiak eta entziklopediak
  • Britannica: url
  • Wd Datuak: Q610076
  • Commonscat Multimedia: Opus caementicium / Q610076