Marrazki satiriko

Umorezko marrazkia edo umorezko karikatura (batzuetan oker lotua cartoon anglizismoarekin) umorezko diseinua da, legendaz lagundu daitekeena. Izaera kritikoa du, eta gizarte, pertsona edota pertsonaia baten egunerokotasuna edo gaurkotasuna era sintetiko baten errepresentatzea du xede. Umorezko marrazkiak sortzen espezializatutako marrazkilari batek «umorista grafiko» edo «karikaturista» izena hartzen du.

Mundu anglosaxoian, testuinguru hau adierazteko cartoon hitza erabili zen lehen aldiz 1840ko hamarkadan, Punch aldizkariak Westminster jauregiko freskoetan egindako azterlanen parodia egiten zuten ilustrazio barregarri (burlezko) sorta batzuk argitaratu zituenean. Lan (ilustrazio-sorta) horietan Westminster jauregiko politikako gertaerak satirizatu zituzten. Cartoon hitzaren jatorrizko esanahia, «denbora-pasa», «zirriborro», «zirriborro» edo «aurreproiektu» hitzaren baliokidea da, eta termino horiek guztiak nahiko erabiliak dira arte plastikoetan.

Diseinu grafiko mota hori (marrazki satirikoa) komedia-modu labur gisa ere hartzen da, batez ere prentsa idatzian indarrean jarraitzen duena, garu egun.

Prentsa idatzia

Egunkarietan (egunkarietan, aldizkarietan), Cartoon artelan grafiko gisa agertzen da, oro har helburu umoretsu eta/edo satirikoarekin. Esan bezala, ohitura hau 1843. urtekoan sortu zen, Punch aldizkariak termino hori erabili zuenean diseinu satiriko bati lotuaz bere orrialdeetan, zehazki John Leechen zirriborroak aipatzeko. Gaur egun, Cartoon terminoaren jatorrian dagoen irudikapen grafiko hori Westminster jauregian bertan dago, eta marrazkiak Mr. Punch 's face is the letter Q izenburua du; jakina, izenbururi ironia kutsua nabari zaio, Westminsterreko politikarien jarrera beti formal eta handikiari erreferentzia eginez.

Gaur egungo marrazki umoretsuak, bineta edo laukitxo bakarrekoak, batzuetan gag cartoons ere deituak, egunkarietan eta aldizkarietan aurkezten dira, eta maiz marrazki soil eta bakarra izaten dira, eta, batzuetan, obalo edo ogitarteko bat izaten dute, han legenda edo iruzkin bat gehitzeko. Kazetarien sindikatuek ere maiz bineta bakarreko Cartoon soilak sortu eta zabaldu dituzte, hala nola Mel Calman, Bill Holman, Gary Larson, George Lichty, Fred Neher eta beste batzuek egokiro pentsatutakoak.

Askok Peter Arno marrazkilaria marrazki umoretsu modernoaren sortzailetzat jotzen dute. Aldizkarietako umorista grafiko nabarmenen artean Charles Addams, Charles Barsotti eta Chon Day daude. Aipatzekoa da, halaber, Bill Hoest, Jerry Marcus eta Virgil Partch, ez baitziren aldizkarietan umorezko marrazkilari gisa aritu soilik, kazetaritza-lanak ere garatu zituzten. Richard Thompson ere aipatzekoa da, The Washington Post egunkarirako artikulu ugari ilustratu baitzituen.

Gaur egun, umorezko marrazkietan espezializatutako argitaletxeak albisteetara eta gaurkotasuneko gaietara bideratzen dira ia soilik, formatu inprimatua nahiz digitalean, bi euskarri motak erabiliz. Umorea eta komikotasuna ia beti egoten dira bertan. Umorea erabiltzen da gai serioak jorratzeko, ironia eta satiraz lagunduz. Gauzak metafora bisualen bidez aurkeztu behar dira, unean uneko gizarte-gairen bat eta/edo topiko politikoren bat irudikatuz. Material mota honetan ilustrazioei, kasu askotan, testuak gehitzen zaizkie, hala nola izenburuak edo irudi-oineko iruzkinak, eta baita ogitartekoekin lotutakoak ere. Bineten eta plantxen serie kateatuak eta ilustrazio satiriko unitarioak ere berez erabilgarriak dira. Umorezko marrazkien argitaletxe ezagunenen artean honako hauek daude: Herblock, David Low, Jeff MacNelly, Mike Peters, Gerald Scarfe.

Erresuma Batuan cartoon strips edo comic strips izenez ere ezagutzen diren prentsa-zerrendak mundu osoko egunkarietan sartzen dira, eta, oro har, sekuentzian dauden ilustrazio-bineta sorta labur bat dira. Estatu Batuetan horri ez zaio cartoons deitzen, komiki edo Sunday comics edo funnies baizik. Estatu Batuetan cartoon terminoak eremu semantiko handiagoa du, marrazki bizidunetaraino hedatzen da, eta horiei cartoons ere deitzen zaie, batez ere umorezkoak direnean.

Umorista grafikoen sorkuntzetan umorea nagusi den arren, jakina, kritika sozialerako, abenturetarako eta dramarako espazioak ere badaude. Umorezko tirak eta prentsa-zerrendak sortzeari dagokionez, umoregile grafiko adierazgarrienak Scott Adams, Steve Bell, Charles Schulz, E. C. Segar, Mort Walker, Herriman, Jim Davis eta Bill Watterson dira.

Euskal Herriko umorista grafikoak

• Patxi Huarte Larraburu Zaldi eroa
• Antton Olariaga Zakilixut
• Unai Iturriaga Zugazart
• Joseba Larretxe Euskal Friki
• Asisko Urmeneta
• Javier Etayo Tasio

Kanpo estekak

• Datuak: Q627603
• Multimedia: Cartoons / Q627603