San Laurendi (ibaia)

San Laurendi ibaia Saint Lawrence River (en) fleuve Saint-Laurent (fr) Kaniatarowanenneh (mohawkera)

Datu orokorrak
Garaiera	43 m
Mota	ibai
Luzera	1.197 km 3.058 km
Eponimoa	Laurendi Erromakoa
Geografia

Koordenatuak	49°40′00″N 64°30′00″W / 49.6667°N 64.5°W / 49.6667; -64.5


Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
Estatua	New York
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Saint-Maurice river ^(en) Saguenay River ^(en) Rivière Montmorency ^(en) Rivière Manicouagan ^(en) Rivière Moisie ^(en) Rivière Betsiamites ^(en) Rivière aux Outardes ^(en) Rivière Chaudière ^(en) Rivière Saint-François ^(en) Rivière Jacques-Cartier ^(en) Rivière Saint-Charles ^(en) Lachine Canal ^(en) Rivière Sainte-Anne ^(en) Rivière des Prairies ^(en) Richelieu River ^(en) Rivière Yamaska ^(en) Rivière Batiscan ^(en) Rivière Bécancour ^(en) Rivière Etchemin ^(en) Magpie River ^(en) Rivière Malbaie ^(en) Rivière Mitis ^(en) Rivière Sainte-Marguerite ^(en) Rivière Saint-Jean ^(en) Rivière Sainte-Anne ^(en) Rivière Gentilly ^(en) Rivière la Chaloupe ^(en) Rivière Matane ^(en) Oswegatchie River ^(en) Bayonne Rivière Boyer ^(en) Rivière du Cap Rouge ^(en) Rivière Champlain ^(en) Rivière Châteauguay ^(en) Rivière Matamec ^(en) Rivière Maskinongé ^(en) Rivière Nicolet ^(en) Raisin River ^(en) Rimouski River ^(en) Saint Charles River ^(en) Saint Pierre River ^(en) Rivière Tartigou ^(en) Rivière du Gouffre ^(en) Rivière du Loup ^(en) Rivière du Loup ^(en) Raquette River ^(en) Beauharnois Canal ^(en) Gananoque River ^(en) Grasse River ^(en) Rivière Ouelle ^(en) Rivière Saint-Jacques ^(en) Rivière Saint-Régis ^(en) Rivière du Sud-Ouest ^(en) Rivière Hâtée ^(en) Rivière Sainte-Anne ^(en) Rivière Godbout ^(en) Rivière Mistassini ^(en) Rivière Portneuf ^(en) Rivière au Tonnerre ^(en) Rivière aux Rochers ^(en) Rivière du Chêne ^(en) Rivière du Sault aux Cochons ^(en) Rivière des Trois Pistoles ^(en) Rivière Tortue ^(en) Rivière Marsoui ^(en) Rivière Cap-Chat ^(en) Rivière Franquelin ^(en) Rivière Laval ^(en) Rivière des Escoumins ^(en) Rivière Portneuf ^(en) Petite rivière Yamachiche ^(en) Rivière Yamachiche ^(en) Rivière du Sault à la Puce ^(en) Rivière de la Tortue ^(en) Rivière Saint-Régis ^(en) Beaudette River ^(en) Rivière Delisle ^(en) Q21007764 Rivière Rouge ^(en) Rivière Colbert ^(en) Rivière Lévesque ^(en) Petite rivière du Chêne ^(en) Rivière Aulneuse ^(en) Rivière de la Ferme ^(en) Rivière aux Glaises ^(en) Rivière Godefroy ^(en) Rivière des Frères ^(en) Rivière Landroche ^(en) Rivière du Moulin ^(en) Rivière aux Orignaux ^(en) Rivière Trois Saumons ^(en) Rivière Ferrée ^(en) Rivière à Girard ^(en) Rivière à Lacaille ^(en) Rivière des Mères ^(en) Rivière du Petit Sault ^(en) Rivière de la Pointe à la Loupe ^(en) Rivière Port Joli ^(en) Coulée chez Thauvette ^(en) Le Grand Pisseux ^(en) Le Petit Pisseux ^(en) Rivière à Claude ^(en) Rivière aux Chiens ^(en) Rivière aux Rosiers ^(en) Rivière aux Sables ^(en) Rivière Beauport ^(en) Rivière Cachée ^(en) Rivière Chicot ^(en) Rivière de l'Anse Pleureuse ^(en) Rivière de la Grande Vallée ^(en) Rivière de la Petite Vallée ^(en) Rivière de Manche-d'Épée ^(en) Rivière de Mont-Louis ^(en) Rivière de Papinachois ^(en) Rivière des Grands Capucins ^(en) Rivière des Grands Méchins ^(en) Rivière du Bois Blanc ^(en) Rivière du Grand-Cloridorme ^(en) Rivière du Gros Morne ^(en) Rivière du Moulin ^(en) Rivière du Petit-Cloridorme ^(en) Rivière La Chevrotière ^(en) Rivière Madeleine ^(en) Rivière Marguerite ^(en) Rivière Millette ^(en) Rivière à la Scie ^(en) Rivière du Sud ^(en) Rivière Verte ^(en) Rivière Vincelotte ^(en) Rivière Harton ^(en) Rivière Centrale ^(en) Rivière du Bic ^(en) Rivière Saint-Jean ^(en) Petite rivière au Renard ^(en) Rivière de l'Anse au Griffon ^(en) Rivière des Caps ^(en) Rivière Cazeau ^(en) Rivière Colombier ^(en) Rivière Saint-Joseph ^(en) Rivière Kamouraska ^(en) Petite rivière Blanche ^(en) Rivière Blanche ^(en) Rivière Fouquette ^(en) Rivière des Grandes Bergeronnes ^(en) Rivière Noire ^(en) Little Madeleine River ^(en) Rivière du Port au Saumon ^(en) Marten River ^(en) Rivière Le Moyne ^(en) Rivière du Moulin à Baude ^(en) Rivière des Petites Bergeronnes ^(en) Rivière du Petit Pré ^(en) Rivière à Pierre ^(en) Rivière Porc-Pic ^(en) Rivière au Renard ^(en) Rivière Renouf ^(en) Rivière Saint-Jean ^(en) Little river Saint-Anne ^(en) rivière Sainte-Anne ^(en) Rivière du Sault au Mouton ^(en) Rivière des Vases ^(en) Ruisseau Blanc ^(en) Ruisseau Jaco-Hughes ^(en) Rivière Tortue ^(en) Rivière Lafleur ^(en) Ottawa River ^(en) Ruisseau aux Vases ^(en)
Arroaren azalera	1.344.200 km²
Arro hidrografikoa	Saint Lawrence River basin ^(en)
Ur-emaria	10.400 m³/s
Lakuak	Lake Saint Pierre ^(en) , Lac Saint-Louis ^(en) , Lake Saint Francis ^(en) eta Ontario
Iturburua	Ontario (Kingston)
Bokalea ()	San Laurendi golkoa

San Laurendi^[1] (ingelesez: Saint Lawrence River; frantsesez: Fleuve Saint-Laurent, gaur egungo mohawkeraz: Kaniatarowanenneh)^[2] Ipar Amerika ekialdeko ibaia da, Ozeano Atlantiko aldera isuria dutenen artean garrantzitsuena. Tarte osoari 'ibai' deitu arren, zati batean besterik ez da ibaia, bestela itsasadarra baita.

Mendebaldetik ekialdeko norabidean, Aintzira Handiak eta Ozeano Atlantikoa lotzen ditu. Estatu Batuak eta Kanadaren arteko muga da eta Quebec bitan zatitzen du. 1.197 kilometro luze da (3.058 km Aintzira Handiak kontuan hartuz) eta 1.344.200 km²ko arroa drainatzen du. Garrantzi handia izan du beti arrantza eta merkataritzaren aldetik, lurralde eta ur desberdinen topaleku gisa duen kokapen bereziagatik.

Izena

Jatorriz, mohawkek Kakanoaakakagaalla («ur bide handia») izena ematen zioten. XVI. mendean eskualdea aztertu zuen Jacques Cartier frantziar esploratzaileak ibaia Grand fleuve de Hochelaga («Hochelagako ibai handia») eta ibaiadarra baye sainct Laurens («San Laurendi badia») izendatu zituen. Geroago ibai osoak hartu zuen San Laurendi izena.

Geografia

San Laurendi Aintzira Handietan du iturburua, eta Superior aintziraren mendebaldean hasten da haren arroa. Ontario aintziratik irteten denean ipar-ekialdera jotzen du eta Saint-François eta Saint-Louis aintzirak eratzen ditu. Ottawa ibaiaren ura biltzen du ondoren hiru adarren bidez eta Montrealgo uharteditik uraz behera Saint-Pierre aintzirara sartzen da. Aintziratik behera, Trois-Rivières hiritik hurbil, Saint-Maurice ibaia jasotzen du eta handik, Quebec-eraino, Levis mendien eta Diamant lurmuturraren artean igarotzen da. Québec hiria igaro ondoren hasten da ibaiaren estuario zabala (19 km zabal Tadoussac-en; 42 km zabal Matanen, Saguenay ibaiaren ura jaso ondoren). Azkenik, Ozeano Atlantikora isurtzen da, San Laurendi golkoan.

Ibilgu osoan zehar ontziz ibil daitekeen arren, izoztu egiten da urtean hiru hilabetez. Hala eta guztiz ere, munduko ibai garrantzitsuena da merkataritzari dagokienez, eta Kanadako lehen mailako komunikabidea da horrenbestez. Ibai-ibilguaren erregulartasunik eza (ur-lasterrak) dela eta, ubideak eta ur-hesiak eraiki behar izan dira.

Ibaiadar eta aintzirak

Saint-Louis aintzira, Montrealgo hegoaldean.
Saint-François aintzira, Quebeceko Salaberry-de-Valleyfielden.
Ottawa ibaia.
Saint-Maurice ibaia.
Richelieu ibaia, Champlain aintziran jaioa.
Saguenay ibaia.

Uharteak

Ontarioko Thousand Islands, Kingstonen ondokoak
Montreal uhartea
Orléans uhartea
Anticosti uhartea, Gaspé penintsularen iparraldean.

Hiriak

Kingston
Brockville
Cornwall
Montreal
Trois-Rivières
Quebec Hiria

Natura

San Laurendi haraneko lur eta urek espezie eta habitaten ugaritasun eta aniztasun handia dute. Eskualdeak giza-eragin eta garapen handia izan duen arren, oraindik badira ekosistema heze ukitugabeak eta espezie bakanentzako habitata garrantzitsuak^[3].

Ibaiaren eta Atlantiar ozeanoaren eraginaren arteko elkargunea bereziki inportantea da, estuarioko ekosistema handi eta biologiko desberdin bat sortzen delako berran: balea urdin, hego balea, Minken balea eta beluga edo balea zuriaren habitatak hartzen dituena. Hauen artean, bereziki azpimarratzekoa da belugen populazio berezko bat, deskonektatua Artikoko beluga gehiengandik^[4].

Estuarioa eta ibarrak oso garrantzitsuak dira itsas espezieentzat. Itsas ugaztunez gain, itsas-hegaztiak eta itsas arrainak ere ugari aurkitzen dira estuarioko ur aberatsetan elikatzeko. Estuarioko padura gaziek espezie bakanentzako habitatak ematen dituzte, tximeletak eta landareak barne^[3].

Hidrometria

San Laurendiren emaria 1860 eta 1972 bitartean neurtua izan zen Ogdensburgeko estazio hidrometrikoan (New York; itsasoratu baino 911 km lehenago)^[5]. Gune horretan, drainatutako eremuak 783.664 km² ditu, arro osoaren % 58. Urteko batez besteko emaria 6.782 m³ segundoko da. Urtean zehar emaria oso erregularra da; handiena ekainean du (7.326 m³/s), eta txikiena otsailean (6179,6 m³/s).

San Laurendiren batez besteko emariak (m³/s), Ogdensburgen (New York) neurtuak
Datuak: 1860 eta 1972 artean

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2015/1/2 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .
↑ Jon MAIA: Apaizac obeto. Donostia: Elkarlanean, 2006. 61. orria.
↑ ^a ^b (Ingelesez) «St. Lawrence Valley» Nature Destinations / Destinations Nature (Noiz kontsultatua: 2022-05-08).
↑ «Beluga Whales of the St. Lawrence River: The “River Sweepers” | Phipps Conservatory and Botanical Gardens | Pittsburgh PA» Phipps Conservatory (Noiz kontsultatua: 2022-05-08).
↑ San Laurendi Ogdensburgen, N.Y.

Kanpo estekak

Autoritate kontrola	Wikimedia proiektuak Datuak: Q134750 Multimedia: Saint Lawrence River / Q134750 Identifikadoreak WorldCat VIAF: 316432323 BNF: 15336896h (data) GND: 4077008-4 LCCN: sh85116587 NKC: ge335499 NARA: 10045710 Hiztegiak eta entziklopediak Britannica: url Lekuak OSM: 6122656 TGN: 7013125