Kernuitstap

De afschaffing van kernenergie of kernuitstap is een besluit van de overheid van een land om voortaan geen kernenergie meer te gebruiken en kernreactoren buiten bedrijf te stellen. Veelal heeft men daarbij enkel de opwekking van elektriciteit op het oog en blijven reactoren voor medische of wetenschappelijke toepassingen buiten beschouwing.

België

Huidige elektriciteitsproductie in Belgische kerncentrales[1] (Laatste update: 10 juni 2023)
Unit	Status
Doel 1	445 MW
Doel 2	445 MW
Doel 4	1039 MW
Tihange 1	962 MW
Tihange 3	1038 MW

Initiële kernuitstap (2003)

Op 31 januari 2003 is in België een wet aangenomen die een kalender vastlegt om het gebruik van kernenergie voor industriële elektriciteitsproductie af te bouwen.^[2] Daarmee voerde de paars-groene regering Verhofstadt I met staatssecretaris voor Energie Olivier Deleuze (Ecolo) een maatregel uit die in het regeerakkoord van 1999 was opgenomen op vraag van de groene partijen. Volgens de wet mogen er geen nieuwe kernreactoren worden gebouwd en moet de productie van de bestaande reactoren te Doel en Tihange gestopt worden 40 jaar na hun ingebruikname.

Op de kernuitstap kwam veel tegenstand omdat niet meteen duidelijk was waardoor kernergie, dat op dat moment zorgde voor 60% van de elektriciteit verbruikt in België, vervangen zou worden. Ook regeringspartij VLD, die in de regering-Verhofstadt II verder ging zonder de groenen, wou de wet op de kernuitstap liever zien verdwijnen.

Eerste (pogingen tot) verlengingen

In 2007 schreef Yves Leterme in zijn formateursnota dat de kerncentrales langer open moeten blijven, maar het voorstel haalde het niet in de onderhandelingen voor de regering-Leterme I. Wel werd een extra onderzoeksrapport gevraagd aan de GEMIX, een "expertengroep voor de studie van de energiemix". Hun rapport beval aan om de sluiting van de drie oudste reactoren met 10 jaar uit te stellen, tot 2025, en de vier jongste met 20 jaar uit te stellen, tot 2045.

Op 22 oktober 2009 ondertekenden de regering-Van Rompuy en GDF SUEZ een akkoord waardoor de drie oudste reactoren een levensduur van 50 jaar zouden krijgen in ruil voor het belasten van de nucleaire rente.^[3] Door de val van de regering kon dit akkoord, dat een wetswijziging vereiste, niet worden uitgevoerd.

Toen de regering-Di Rupo was aangetreden, kwam haar staatssecretaris voor Energie Wathelet op 27 juni 2012 naar buiten met een nieuw plan.^[4] Als onderdeel hiervan was een compromis over de kernuitstap opgenomen waardoor de met GDF Suez overeengekomen verlenging van de drie oudste reactoren, met name Doel 1, Doel 2 en Tihange 1, voor de helft zou worden doorgevoerd. De aangepaste kalender werd op 20 juli 2012 in grote lijnen aanvaard door de ministerraad.^[5] Maar alvorens hij in een wettekst kon worden gegoten, kwamen technische mankementen op de reactorvaten van Tihange 2 en Doel 3 aan het licht die de haalbaarheid ervan mogelijk zouden doorkruisen.^[6][7] Tegen het einde van de regeerperiode werd het Plan Wathelet toch in zijn oorspronkelijke vorm gestemd.^[8] Wathelet werkte een nieuw subsidiesysteem voor gascentrales uit, maar dit werd door de Europese Commissie afgekeurd als illegale staatssteun.

De volgende regering-Michel I kondigde in 2014 aan dat imminente sluiting van Doel 1 & 2 met tien jaar zou worden verlengd, zodat deze reactoren tot 2025 zouden kunnen blijven werken.^[9] Omdat het wetgevend werk niet op tijd klaar was, werd Doel 1 op 15 februari 2015 stilgelegd, zoals voorzien in de initiële wet van 2003.^[10] Doel 2 volgde op 1 december. Na het aannemen van de wet omtrent de levensduurverlenging op 30 november 2015, werd Doel 2 op 24 december 2015 weer aan het net gekoppeld en Doel 1 op 30 december 2015.

In 2018 maakte de federale regering (met MR-energieminister Marie-Christine Marghem) werk van een capaciteitsremuneratiemechanisme (CRM), een veiling voor subsidies aan projecten die productiecapaciteit moet opleveren ter vervanging van de kerncentrales. De Europese Commissie dient zo'n systeem goed te keuren onder de staatssteunregels, wat tegen februari 2020 nog niet in orde was.^[11]

Regering-De Croo (2020-heden)

Het regeerakkoord van de regering-De Croo bevestigde in september 2020 de kernuitstap tegen 2025, maar met een "plan B" om tot 2 GW aan capaciteit te behouden mocht tegen november 2021 blijken dat dit nodig is voor bevoorradingszekerheid. Engie benadrukte de behoefte aan duidelijkheid of ze met een mogelijke verlenging moeten rekening houden en ging ten slotte vanaf februari 2021 uit van een definitieve kernuitstap tegen 2025.^[12] Minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) zette alles op alles om de kernuitstap te realiseren. Er dienden tijdig gascentrales gebouwd te worden om de kerncentrales te vervangen. Het CRM werd aangepast en kreeg goedkeuring van de Europese Commissie in augustus 2021, op voorwaarde dat de kernuitstap zoals gepland werd gerealiseerd.^[13][14] Dit deed de deur dicht voor plan B. In oktober 2021 kreeg Engie/Electrabel binnen het CRM-veilingsysteem subsidies toegekend voor de bouw van een gascentrale in Vilvoorde (796,25 MW) en in Awirs (803,35 MW).^[15] De kernuitstap leek hiermee in orde te komen.

De provincie en de Vlaamse overheid (met N-VA-minister Zuhal Demir) weigerden echter de vergunning voor de gascentrale in Vilvoorde, waardoor tegen december 2021 de kernuitstap toch onzeker bleek. Op aandringen van federaal regeringspartij MR onderzocht het FANC tegen januari 2022 of een verlenging van de kernuitstap nog haalbaar zou zijn.^[16] Het FANC stelde dat een verlenging mogelijk is als hier onmiddellijk werk van wordt gemaakt.^[17] Intussen werd de CRM-wet aangepast zodat makkelijker andere projecten konden worden gesubsidieerd bij problemen met vergunningen.^[18]

In februari 2022, naar aanleiding van de Russische inval in Oekraïne, werd een kernuitstap in 2025 met een vervanging door gascentrales onhoudbaar. Op 1 april 2022 werd aangekondigd dat het sluiten van Doel 4 en Tihange 3 met tien jaar zal worden uitgesteld.^[19] Tegen januari 2023 bereikte de regering een akkoord met uitbater Engie over de verlenging.^[20] Volgens een op 18 mei 2023 door milieugroepen ingediend veiligheidsrapport zou bij die verlenging echter ‘het risico na een kernramp met een factor 2 miljoen zijn onderschat’.^[21] In december 2023 ondertekenden de regering en Engie het definitieve akkoord waarmee de twee kerncentrales 10 jaar langer open blijven.^[22]

Zoals voorzien in de wet werd in september 2022 Doel 3 stopgezet en werd op 31 januari 2023 Tihange 2 stopgezet.^[23] De effectieve ontmanteling zal pas binnen enkele jaren kunnen starten.

Vet = verlenging tegenover vorige wettelijke sluitingsdatum (protocolakkoord dus niet meegerekend)

Rood = dicht volgens laatst vermelde sluitingsdatum

Duitsland

In Duitsland sloot de rood-groene regering-Schröder I op 14 juni 2000 een akkoord met de stroomproducenten dat voorzag in een gefaseerde sluiting van de actieve kerncentrales.^[24] Dit akkoord werd wettelijk verankerd op 1 maart 2002.

Onder de regering-Merkel II werd daarop teruggekomen. Via een wetswijziging van 28 oktober 2010 kregen de kerncentrales een looptijdverlenging. Na de kernramp van Fukushima werd deze verlenging echter weer ongedaan gemaakt. Acht kerncentrales werden onmiddellijk stilgelegd en een nieuwe wetswijziging van 5 augustus 2011 zocht terug aansluiting bij de oorspronkelijke kalender. De laatste centrales zouden in 2022 worden gestopt. Wegens de energiecrisis werd deze afsluiting van de laatste centrales uitgesteld tot 16 april 2023.^[25]

Overzicht van de sluitingen^[26][27]

Kernreactor	Vermogen (MWe)	Ingebruik- name	Sluiting	Status	Uitbater
AVR (Jülich) (AVR)	13	1967	31 december 1988
Biblis-A (KWB A)	1167	1974	6 augustus 2011		RWE
Biblis-B (KWB B)	1240	1976	6 augustus 2011		RWE
Brokdorf (KBR)	1410	1986	31 december 2021		Vattenfall en E.ON
Brunsbüttel (KKB)	771	1976	6 augustus 2011		Vattenfall en E.ON
Emsland (KKE)	1329	1988	16 april 2023		RWE
Grafenrheinfeld (KKG)	1275	1981	27 juni 2015		E.ON
Greifswald-1 (KGR 1)	408	1973	14 februari 1990		Energiewerke Nord
Greifswald-2 (KGR 2)	408	1974	14 februari 1990		Energiewerke Nord
Greifswald-3 (KGR 3)	408	1977	28 februari 1990		Energiewerke Nord
Greifswald-4 (KGR 4)	408	1979	22 juli 1990		Energiewerke Nord
Greifswald-5 (KGR 5)	408	1989	24 november 1989		Energiewerke Nord
Grohnde (KWG)	1360	1984	31 december 2021		E.ON
Gundremmingen-A (KRB A)	237	1966	13 januari 1977		RWE en E.ON
Gundremmingen-B (GUN-B)	1284	1984	31 december 2017		RWE en E.ON
Gundremmingen-C (GUN-C)	1288	1984	31 december 2021		RWE en E.ON
HDR Großwelzheim	25	1969	20 april 1971
Isar-1 (KKI 1)	878	1977	6 augustus 2011		E.ON
Isar-2 (KKI 2)	1410	1988	16 april 2023		E.ON en SWM
KNK II	17	1978	23 augustus 1991
Krümmel (KKK)	1346	1983	6 augustus 2011		Vattenfall en E.ON
Lingen (KWL)	183	1968	5 januari 1979		VEW/RWE
Mülheim-Kärlich (KMK)	1219	1986	9 september 1988		RWE
MZRK	52	1966	3 mei 1984
Neckarwestheim-1 (GKN 1)	785	1976	6 augustus 2011		EnBW
Neckarwestheim-2 (GKN 2)	1310	1989	16 april 2023		EnBW
Niederaichbach (KKN)	100	1973	21 juli 1974		Bayernwerk
Obrigheim (KWO)	340	1968	11 mei 2005		EnBW
Philippsburg-1 (KKP 1)	890	1979	6 augustus 2011		EnBW
Philippsburg-2 (KKP 2)	1402	1984	31 december 2019		EnBW
Rheinsberg (KKR)	62	1966	1 juni 1990		Energiewerke Nord
Stade (KKS)	640	1972	14 november 2003		E.ON
THTR-300	296	1985	20 april 1988		HKG/VEW
Unterweser (KKU)	1345	1978	6 augustus 2011		E.ON
Kahl	15	1961	25 november 1985		VAK
Würgassen (KWW)	640	1971	26 augustus 1994		E.ON

Italië

Italië is het enige land dat tot op heden een volledige kernuitstap heeft doorgevoerd. Het land had sedert de jaren 60 een bescheiden nucleaire industrie, met vier atoomcentrales in bedrijf. Na de Tsjernobylramp werd een volksraadpleging gehouden (1987) die kernenergie verwierp. De laatste twee kerncentrales werden in 1990 gesloten. In 2009 werd een wet goedgekeurd die een herinstap mogelijk moest maken, maar in een referendum in 2011 sprak de bevolking zich uit voor een behoud van het bestaande embargo.^[28]

Andere landen

Zwitserland heeft een kernuitstap aangekondigd tegen 2034.^[29] Na een referendum in 2017 veranderde dit en werd enkel van nieuwbouw afgezien, bestaande centrales mogen blijven draaien.^[30]

Het Zweedse Parlement besloot in 1980 om de bouw van nieuwe kerncentrales te verbieden en het aandeel van kernenergie tegen 2000 te laten uitdoven. Deze termijn werd eerst verlengd tot 2010 en daarna compleet afgeschaft. In 2010 sneuvelde vervolgens het verbod op nieuwbouw, zodat de bestaande centrales vervangen kunnen worden.^[31]

In 2015 werd in Frankrijk de wet betreffende de Energietransitie goedgekeurd. In deze wet zijn de doelstellingen opgenomen om de energietransitie te verwezenlijken, de onafhankelijkheid op energiegebied versterken, de volksgezondheid en het milieu behouden en strijden tegen de klimaatverandering. Als onderdeel van de plannen zou het aandeel van kernenergie in de nationale elektriciteitsproductie worden verlaagd van 75% naar 50% in 2035.^[32] In 2021 kondigde Frankrijk aan op dit besluit te zullen terugkomen en wil het miljarden investeren in nieuwe kerncentrales.^[33][34]