Plutarchus

Afb. Plutarchus, 17e eeuw

Persoonsgegevens

Naam

Ploutarchos, Πλούταρχος

Geboren

ca. 46

Overleden

ca. 120

Land

Griekenland

Beroep

historicus en filosoof

Oriënterende gegevens

Tijdperk

oude Griekenland

Stroming

Eclecticisme

Belangrijkste werken

1e en 2e eeuw

Moralia

late 1e eeuw

Parallelle Levens

Portaal

Filosofie

Fantasieportret van Plutarchus uit de vertaling van diens Parallelle Levens uit 1565.

Ploutarchos, Oudgrieks: Πλούταρχος, of Plutarchus, Romeinse naam: L. Mestrius Plutarchus, was een belangrijke historicus en filosoof uit de tijd van het oude Griekenland. Hij leefde van omstreeks 46 tot minstens 120 n.Chr., zijn precieze datum van overlijden is niet bekend.

Plutarchus werd geboren in een vooraanstaande familie uit Chaironeia in Boeotië. Hij ging naar Athene, waar hij een brede filosofische opleiding genoot. Hij sloot zich bij de Akademeia van Plato aan, maar als filosoof behoorde hij eerder tot de eclectici. In zijn latere traktaten zou hij zich vooral tegen de epicuristen, maar ook tegen de stoïcijnen afzetten.

Hij kreeg later verschillende hoge onderscheidingen: onder meer het ereburgerschap van Athene, en het priesterschap van Apollon te Delphi. Hij was een gefortuneerd man, maakte grote reizen en heeft onder meer Alexandrië en Azië bezocht. Als afgevaardigde van Athene bezocht hij verschillende malen Rome, waar hij in contact kwam met de hoogste kringen. Hij dankte zijn Romeinse naam aan zijn vriend Lucius Mestrius Florus, die bevriend was met keizer Vespasianus. Ook Quintus Sosius Senecio, aan wie hij zijn "Parallelle levens" zou opdragen, was een vriend van hem. Deze was driemaal consul en een veldheer van Trajanus in de Dacische Oorlogen. Zo verwierf hij de gunst van Trajanus en Hadrianus, die hem belangrijke functies toevertrouwden. Plutarchus was enige tijd procurator van de provincie Achaea.

Werken

Hij is de auteur van een omvangrijk literair oeuvre, waarvan het grootste deel bewaard bleef. Hierin leren wij Plutarchus kennen als een belezen man met een brede belangstelling. Als historicus was hij niet zo kritisch ingesteld, maar hij was zich bewust van zijn beperkingen. Reeds in de Romeinse keizertijd was Plutarchus een graag gelezen auteur. Hier volgt een overzicht van zijn werk.

Ethika - Oudgrieks Ἠθικὰ, Latijn Moralia, is een verzameling diverse populair-filosofische essays over onder andere godsdienst, pedagogiek, literatuur en ethiek.
Parallelle Levens - Grieks Βίοι Παράλληλοι, Latijn Vitae Parallelae, is een serie biografieën van beroemdheden uit de Griekse en Romeinse geschiedenis, die telkens in paren van personen worden behandeld, van wie het leven op elkaar lijkt: bijvoorbeeld Cicero en Demosthenes, Caesar en Alexander de Grote. Plutarchus heeft een bijzondere voorliefde voor anekdoten en pittige details uit het privé-leven van zijn personages, die de lezer waarschijnlijk vaak met een korreltje zout moet nemen. Hij blijft in het parallellisme wel eerlijk en verwringt nergens de feiten om de levens toch te doen overeenstemmen.

Vertalingen

Er zijn de volgende Nederlandse websites met vertalingen door Jacobus Johannes Hartman van teksten van Plutarchus, die in 1912 in Leiden zijn uitgegeven:

De juiste gemoedsstemming. vertaling van De tranquillitate animi
De latenter vivendo. een verhandeling tegen het epicurisme
De amore. De liefde, fragment ontleend aan Stobaeus
De anima. fragment ontleend aan Stobaeus
Een verhandeling over 'Hoe te luisteren'. vertaling van De recta ratione audiendi

en nog:

Het leven van Sertorius, 1969. . Vertaling door FLG Stenten; Vier biografieën (Artaxerxes II, Aratos, Galba, en Otho), vert. uit het Grieks en toegel. door W.P. Theunissen. (1969); Demetrius, Antonius. Vert. uit het Grieks: G.J. de Vries. (1972) Uit: vitae parallelae
Ploutarchos' Leven van Aratos. Met historisch-topographisch commentaar door W. P. Theunissen. Nijmegen, Berkhout (1935)
Plutarchus' boekje over de juiste gemoedsstemming. vert. en ingel. door J.J. Hartmann. Leiden, Van Doesburgh (1922)
Leven van Philopoimen. Vertaald door Louise H. Benschop-Greve (1918)
(en) Plutarch on LacusCurtius. Engelse vertaling van ongeveer 40% van de Moralia, deels daarvan met de Griekse tekst
Levens. (Alexander en Caesar). Uit het Grieksch door B.H. Steringa Kuyper. Amsterdam, Van Looy, Gerlings (1896-1898)
Over het verwijl der goddelijke straffe. Uit het Grieksch vert. met aant. door C. Groen. Dordrecht, J. de Vos en comp. (1823)
(en) Pompey. uit Parallelle Levens, Engelse vertaling door John Dryden (1631-1700)
Eenige morale of zedige werken. Nieuwelycks vertaelt door R.T. (= Reinier Telle). t' Amsterdam : voor Pieter Robijn (1643)
Plutarchus, Van de rust des ghemoedts ende vant nut datmen uyt sijne vyanden mach hebben. In Nederl. cortelick overgheset, door C. A. B. (= Cornelis Adriaensz. Boomgaert). Volghen noch Catoos koppel-dichten liedts ghewijse. Tot Delf, by Bruyn Harmansz Schinckel (1613)
T'Leven der doorluchtige Griecken ende Romeynen, tegen elck-anderen vergeleken door Plutarchus van Cheronea; Uut de Griecksche sprake overgeset door M. Iaques Amyot, mitsgaders het leven van Hannibal, Scipio den Africaen, uyt het Latijn verfranscht by Carolus Clusius. Voorder Het leven van Epaminondas, Philippus van Macedonien, Dionysius den ouden, (tyran van Sicilien), Augustus Cesar, ..., beschreven door Aemilius Probus. Met een cort begrijp op elcx leven: ..., tesamen van nieus tot gemeen nut verduyscht, door A.V.Z.V.N. (= Adam van Zuylen van Nyevelt). Tot Leyden, by Ian Paedts Iacobsz. ende Ian Bouwensz, (1603)
Tleven ende vrome daden van de doorluchtige Griecsche ende Romeynsche mannen met haer figuren deur Plvtarchvs int lange beschreven; ende nu int corte begrepen ende in Latijn gestelt door Darivs Tibertvs ... Hier by is gevoecht tleven vande excellente veltheeren, door Æmilivs Probvs beschreven ... ; in onse Neerduytsche sprake overgeset, door M. Everart. Tot Leyden, by Jan Claesz. van Dorp (1601)