Slag om Marioepol (2022)

Slag om Marioepol
Onderdeel van Russische invasie van Oekraïne in 2022
Russisch bombardement op Marioepol
Detailkaart
 Onder Vlag van Oekraïne Oekraïense controle
 Onder Vlag van Rusland Russische controle
Datum 24 februari 2022 – 16 mei 2022
Locatie Marioepol, Oblast Donetsk, Oekraïne
Resultaat Russische overwinning
  • Russische troepen belegerden Marioepol volledig op 2 maart 2022. Ze bereikten het stadscentrum op 18 maart en namen op 16 mei de volledige controle over de stad over.[1]
  • Resterende Oekraïense militairen werden na overgave, vanuit de Azovstalfabriek, geëvacueerd naar door Rusland gecontroleerd gebied.[2]
Strijdende partijen
Vlag van Rusland Rusland
Volksrepubliek Donetsk
Vlag van Oekraïne Oekraïne
Verliezen
Volgens Oekraïne:[3]

~6.000 doden Volgens Oekraïne (alleen de 810e Marine Infanterie Brigade): 158 doden, 500 gewond, 70 vermist Volgens Oekraïne (alleen Spetsnaz GRU): 14 doden Volgens Meduza (alleen Marine infanterie): 115 doden

Volgens Rusland:[4][5][6]

4.000+ doden, 2.423 gevangenen, 1–4 Mil Mi-8-helikopters neergehaald[7][8] Volgens Oekraïne: Onbekend aantal doden 1.000+ gevangenen 600–700 gewonden[9][10]

21.000+ doden[11]

20.000–30.000 mensen gedeporteerd naar kampen en afgelegen steden in Rusland.

De Slag om Marioepol was een militaire confrontatie van Rusland samen met de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk (DPR) tegen Oekraïne die begon op 24 februari 2022, op de eerste dag van de Russische invasie van Oekraïne.

De havenstad Marioepol ligt in de oblast Donetsk in het zuiden van Oekraïne en wordt opgeëist door de door Rusland gesteunde zelfverklaarde volksrepubliek Donetsk. De stad vormt een belangrijke verbinding tussen enerzijds de separatistische volksrepublieken Donetsk en Loegansk in de Donbas en anderzijds de Krim, die in 2014 door Rusland werd geannexeerd.[12] Russische troepen belegerden de stad op 2 maart volledig, waarna ze geleidelijk de controle over de stad kregen. Op 22 april hadden de resterende Oekraïense troepen zich teruggetrokken in de Azovstalfabriek, een enorm en goed verdedigbaar industrieel complex.[13]

Het Rode Kruis beschreef de situatie in Marioepol als 'apocalyptisch'. De Oekraïense autoriteiten beschuldigden Rusland ervan een grote humanitaire crisis te veroorzaken,[14] waarbij stadsfunctionarissen ongeveer 21.000 burgerdoden meldden.[15] Volgens Oekraïense functionarissen werd tijdens de gevechten ten minste 95% van de stad verwoest, grotendeels door Russische bombardementen.[16] Het beleg eindigde op 16 mei 2022, na wat verschillende media afwisselend de 'evacuatie' of 'overgave' van het resterende Oekraïense personeel van de Azovstalfabriek werd genoemd; het Russische Ministerie van Defensie verklaarde dat de Oekraïners zich hadden 'overgegeven',[17][18] een woord dat Oekraïne niet gebruikte.[19] Op 18 mei echter beweerde de leider van de DPR, Denis Poesjilin, dat de commandanten van het Azovbataljon zich nog steeds in de fabriek bevonden.[20]

Achtergrond

Marioepol wordt beschouwd als een belangrijke strategische stad en doelwit voor de Russische troepen. Het is de grootste stad in het door Oekraïne gecontroleerde deel van de oblast Donetsk. Marioepol is tevens een belangrijk industrieel centrum, de thuisbasis van de staalfabrieken Illich en Azovstal, en is de grootste stad aan de Zee van Azov.[21]

De controle over de haven aan de westelijke oever van de Zee van Azov is van vitaal belang voor de economie van Oekraïne. Voor Rusland zou het geschikt zijn als een landroute naar de Krim en om doorgang voor Russisch zeeverkeer mogelijk maken.[22] Het veroveren van de stad zou Rusland volledige controle geven over de Zee van Azov.[23]

In mei 2014, tijdens de Oorlog in Oost-Oekraïne, vielen troepen van de separatistische en door Rusland gesteunde Volksrepubliek Donetsk (DPR) de stad aan en dwongen Oekraïense troepen zich terug te trekken.[24] In juni 2014 heroverden Oekraïense troepen de stad in een offensief. Een paar maanden later, in september, probeerde de DPR de stad voor de tweede keer in te nemen, wat mislukte. In oktober 2014 zwoer het toenmalige hoofd van de DPR, Alexander Zakharsjenko, de stad te heroveren.[25] Marioepol werd vervolgens willekeurig gebombardeerd door raketten in januari 2015. Uit angst voor een toekomstig derde offensief in Marioepol, lanceerden Oekraïense troepen in februari een verrassingsaanval op Sjyrokyne, een dorp 11 km ten oosten van Marioepol met als doel de separatistische troepen uit de stadsgrenzen te verdrijven en een bufferzone te creëren weg van het DPR-gebied.[26][27] Vier maanden later trokken de separatisten zich terug uit Sjyrokyne.[28] Het conflict werd gestaakt toen het Minsk II akkoord werd ondertekend in 2015.[29]

Een van de meest instrumentale groepen voor de herovering en daaropvolgende verdediging van Marioepol was het Azovbataljon, een Oekraïense vrijwilligersmilitie, controversieel vanwege hun openlijk neonazistische en nationalistische leden.[30] In september 2014 werd Azov geïntegreerd in de Nationale Garde van Oekraïne en stelde het Marioepol in als hun hoofdkwartier.[31] De Russische president Vladimir Poetin had voor de oorlog de "denazificatie" van Oekraïne genoemd als één van de doelen die hij voor ogen had. Hierdoor vertegenwoordigde Marioepol een belangrijk ideologisch en symbolisch doelwit voor de Russische strijdkrachten, aangezien het de thuisbasis van het Azovbataljon was.[32][33] Volgens de loco-burgemeester van Marioepol verlieten 100.000 inwoners de stad nog vóór het beleg.[34]

Gevechten

Eerste Russische aanvallen (24-28 februari)

Op de eerste dag van de Russische invasie van Oekraïne, op 24 februari 2022, bombardeerde Russische artillerie meerdere steden in het land. Bij de bombardementen op Marioepol en een verijdelde poging van Russische troepen om door te breken naar de stad raakten die dag 26 mensen gewond.[35]

In de ochtend van 25 februari rukten Russische strijdkrachten, waaronder milities uit de zelfverklaarde volksrepubliek Donetsk, op vanuit het oosten richting Marioepol. Ze stuitten op Oekraïense troepen in de buurt van het dorp Pavlopil.[36] De Oekraïense strijdkrachten versloegen de Russische troepen. Volgens de burgemeester van Marioepol, Vadym Bojtsjenko, werden 22 Russische tanks vernietigd in de actie.[37][38] De Russische marine begon in de avond een amfibische aanval op de kust vanuit de Zee van Azov, net ten westen van Marioepol. Een Amerikaanse defensiefunctionaris verklaarde dat de Russen mogelijk duizenden mariniers inzetten.[39][40]

Op 26 februari bleven Russische troepen Marioepol bestoken met artillerie.[41] De regering van Griekenland meldde dat er daarbij tien Griekse burgers waren gedood, waarvan zes in het dorp Sartana en vier in het dorp Buhas.[42][43]

In de ochtend van 27 februari zei Bojtsjenko dat een Russische tankcolonne vanuit de DPR op weg was naar Marioepol. Deze aanval werd afgeslagen door Oekraïense troepen, waarbij zes Russische soldaten gevangen werden genomen.[44] Later die dag werd een 6-jarig meisje in Marioepol gedood door Russische beschietingen.[45] Pavlo Kyrylenko, gouverneur van de oblast Donetsk, verklaarde dat de gevechten in Marioepol de hele nacht van 27 februari waren doorgegaan.[46]

Gedurende 28 februari bleef de stad onder Oekraïense controle, ondanks dat ze werd omsingeld door Russische troepen en voortdurend werd beschoten.[47][48] In het grootste deel van de stad werd de elektriciteit, gas en internetverbinding 's avonds onderbroken.[49] Volgens Radio Free Europe/Radio Liberty, werd de Russische generaal-majoor Andrey Soekhovetsky gedood door een Oekraïense sluipschutter in de buurt van Marioepol, terwijl andere bronnen zeiden dat hij was gedood tijdens het Kiev-offensief.[50][51]

Omsingeling van de stad (begin maart)

Op 1 maart kondigde Denis Poesjilin, het hoofd van de DPR, aan dat de DPR-troepen de nabijgelegen stad Volnovakha bijna volledig hadden omsingeld. en dat ze binnenkort hetzelfde zouden doen met Marioepol.[52] Later bombardeerde Russische artillerie de stad, waarbij meer dan 21 gewonden vielen.[53] De spoorwegverbindingen naar de stad werden door het Russische leger onklaar gemaakt, waardoor Marioepol van de buitenwereld werd afgesneden.[54]

Verwoeste auto's en bloed na een Russische aanval, 1 maart 2022

De stad werd op 2 maart volledig omsingeld,[55][56] waarna het beleg heviger werd.[57] Russische beschietingen doodden een tiener en verwondden twee andere tieners die buiten aan het voetballen waren.[58][59] Bojsjenko kondigde aan dat de stad te kampen had met een waterstoring en enorme verliezen had geleden. Hij zei ook dat Russische troepen ervoor zorgden dat burgers niet konden vertrekken.[60][61]

Een verwoest appartementengebouw in de stad, 2 maart 2022

Later op 2 maart richtte Russische artillerie zich op een dichtbevolkte wijk van Marioepol en beschoten deze gedurende bijna 15 uur. De buurt werd als gevolg daarvan enorm beschadigd, waarbij loco-burgemeester Sergiy Orlov meldde dat er ten minste honderden burgerdoden waren gevallen.[62][63]

In de ochtend van 3 maart werd de stad opnieuw beschoten door Russische troepen.[64] Eduard Basurin, de woordvoerder van de DPR-militie, riep de belegerde Oekraïense troepen in Marioepol formeel op om zich over te geven of zich voor te bereiden op "gerichte aanvallen".[65] De woordvoerder van het Russische ministerie van Defensie, Igor Konasjenkov, meldde dat DPR-troepen het beleg hadden verscherpt, en dat drie nabijgelegen nederzettingen waren veroverd.[66]

Massale Russische bombardementen in Marioepol, 3 maart 2022

Op 4 maart verklaarde Bojtsjenko dat de stad op het punt stond om te vallen, de voorraden van de stad waren bijna op. Hij riep op tot een humanitaire corridor en Oekraïense militaire versterkingen.[67][68] Hij verklaarde ook dat Russische BM-21 Grads de ziekenhuizen van de stad beschoten en dat de inwoners van Marioepol inmiddels waren verstoken van water, verwarming en elektriciteit.[69]

Inname door Rusland van delen van de stad (maart-april)

Volgens Russische bronnen braken op 18 maart gevechten uit in het centrum van de stad, nadat Russische troepen de stad waren binnengevallen.[70]

Op 8 april berichtte burgemeester Bojtsjenko dat 90% van de infrastructuur van de stad inmiddels was verwoest, waarvan 40% onherstelbaar.[71]

Op 10 april meldde het Amerikaanse oorlogsonderzoeksinstituut ISW dat Marioepol nu bijna volledig in Russische handen was. Oekraïense strijders zouden zich alleen nog verweren bij de haven en in de Azovstalfabriek. Daartussen zouden de Russische legers een wig hebben gevormd. Volgens onbevestigde berichten zouden pro-Russische separatisten de haven inmiddels ook hebben veroverd.[72][73]

Specifieke doelwitten

Aanval op een kraamkliniek (9 maart)

Op 9 maart werd tijdens een Russische luchtaanval een gebouw dat tegelijkertijd dienstdeed als kraamkliniek en als kinderziekenhuis verwoest. Op het moment van de aanval vielen er zeker drie doden, onder wie een kind, en 17 gewonden.

Een zwangere vrouw die bij de aanval zwaargewond raakte overleed enkele dagen later in een ander ziekenhuis. Haar ongeboren kind werd met een keizersnede gehaald, maar overleefde het eveneens niet.[74] Een andere vrouw overleefde de aanval op de kraamkliniek wel en zij beviel enkele dagen later van een gezonde dochter. Foto's van beide vrouwen waarin ze na de aanval op een brancard werden weggedragen – gemaakt door een fotograaf van Associated Press (AP) – werden wereldwijd bekend.[75]

Van Russische zijde werden de verhalen echter afgedaan als nepnieuws; er werd beweerd dat de beelden van de vrouwen in scène waren gezet.[76] De kraamkliniek zou volgens Rusland eerder door het Oekraïense leger zijn overgenomen, en daarom een gerechtvaardigd militair doelwit zijn geweest.

Aanval op het theater (16 maart)

Zie Bombardement op theater van Marioepol voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op 16 maart werd het Regionaal Dramatheater van Donetsk, in het centrum van de stad, doelwit van een Russisch bombardement. De locoburgemeester van Marioepol bevestigde de aanval tegenover de BBC. In het theater zouden zich op het moment van de aanval zo'n 1.300 burgers hebben schuilgehouden.[77]

Over het precieze aantal doden bestaat zo'n twee maanden later nog steeds onduidelijkheid, ook is onduidelijk hoeveel mensen er op het moment van de aanval in het theater aanwezig waren. In eerste instantie berichtten Oekraïense parlementariërs dat het merendeel van degenen die op het moment van de aanval in het theater waren, de aanval had overleefd.[78] Tien dagen na de aanslag liet het stadsbestuur van Marioepol via Telegram weten dat er ongeveer 300 doden waren gevallen.[79] Latere reconstructies op basis van gesprekken met getuigen en filmpjes op sociale media hebben uitgewezen dat er minstens enkele tientallen doden moeten zijn gevallen bij de aanval.

Op 4 mei bracht Associated Press (AP) onderzoek naar buiten dat suggereerde dat er in het theater 600 doden waren gevallen. Op het moment van de aanval zouden er zo'n 1000 mensen in het gebouw zijn geweest.[80][81]

De aanval op het theater werd door westerse landen gezien als een van de grootste oorlogsmisdaden sinds het begin van de oorlog in Oekraïne.[82] Rusland ontkende elke betrokkenheid en wees het Oekraïense Azovbataljon aan als verantwoordelijke.[83]

Aanval op staalfabriek (20 maart)

Op 20 maart werd de fabriek van het metallurgiebedrijf Azovstal – onderdeel van Metinvest en een van de grootste staalfabrieken van Europa – zwaar beschadigd door een Russische aanval. Volgens het parlementslid Lesia Vasylenko zouden de gevolgen voor de Oekraïense economie groot zijn.[84]

Aanval op kunstacademie (20 maart)

De gemeenteraad van Marioepol meldde op 20 maart een aanval op een kunstacademie die op dat moment werd gebruikt als schuilplaats. Op het moment van de aanval zouden er zo'n 400 mensen in het gebouw zijn geweest.[85]

Aanval op Caritas-kantoor (12 april)

Op 12 april meldde hulporganisatie Caritas dat haar gebouw in Marioepol was beschoten door een Russische tank. Daarbij zouden zeven doden zijn gevallen, onder wie twee boekhouders.[86]

Russische ultimatums

Op 20 maart stelde het Russische ministerie van Defensie een ultimatum aan Marioepol om zich over te geven, dat afliep om 5:00 de volgende ochtend. In ruil zouden er die ochtend door Rusland nieuwe corridors vanuit de stad worden geopend. De Oekraïense vicepremier Iryna Veresjtsjoek liet weten de Russische eis tot overgave te verwerpen.[87][88]

Op 13 april berichtten Russische media dat zich 1026 Oekraïense soldaten zouden hebben overgegeven in Marioepol.[89] De volgende dag gaven zich, volgens het Russische ministerie van Defensie, nog eens 134 Oekraïense soldaten over.[90] Tot op heden is dit niet bevestigd door de Oekraïense autoriteiten.

De Russen stelden op 17 april een nieuw ultimatum voor overgave voor aan de overgebleven Oekraïense strijders in Marioepol, dat werd verworpen. Er werd inmiddels vooral gevochten rond de Azovstalfabriek, waar de overgebleven Oekraïense troepen zich hadden verschanst. In de fabriek zouden ook veel burgers hun toevlucht hebben gezocht.[91][92] Op 20 april lieten dronebeelden zware explosies op het fabrieksterrein zien.[93]

Rusland claimt inname

Op 21 april beweerde Rusland de stad nu vrijwel volledig te hebben veroverd. De Russische minister van Defensie Sergej Sjojgoe zei dat er meer dan 4000 Oekraïense militairen waren gedood. Het ca. 11 km2 grote terrein van de Azovstalfabriek zou de enige plek in Marioepol zijn waar nog gevechten bezig waren. Naast een groot aantal burgers zouden zich hier zo'n 2000 Oekraïense militairen ophouden. Poetin gaf opdracht om de gevechten bij de fabriek te staken. In plaats daarvan werd het terrein door de Russen hermetisch afgesloten met als doel de belegerden volledig uit te hongeren.[94][95]

Wapenstilstanden en evacuaties

Op 5 maart kwamen Rusland en Oekraïne een tijdelijk staakt-het-vuren overeen in Marioepol en Volnovakha, zodat burgers deze belegerde steden konden verlaten. Het staakt-het-vuren ging officieel in om 9:00 plaatselijke tijd, maar werd in Marioepol uitgesteld vanwege aanhoudende gevechten.[96][97][98] Later die dag meldde het Rode Kruis dat er gezien de situatie uit geen van beide steden evacuaties mogelijk waren. Vanuit Volnovakha en omgeving waren er op dat moment wel zo'n 400 burgers geëvacueerd.[99] Op 6 maart werd het staakt-het-vuren nog steeds niet nageleefd.[100][101]

Burgervluchtelingen in Marioepol

Anton Herashchenko, een Oekraïense functionaris, zei dat de tweede poging tot een humanitaire corridor voor burgers in Marioepol eindigde met een Russisch bombardement. Het Rode Kruis meldde dat er "verwoestende taferelen van menselijk lijden" waren in Marioepol.[102] Later op de ochtend verklaarde, Inna Sovsun, een Oekraïens parlementslid, dat de brandstofpijpleiding die Marioepol van stroom voorzag, door Russische troepen was beschadigd, waardoor meer dan 700.000 mensen zonder verwarming kwamen te zitten.[103] Het bombardement trof ook de laatste nog functionerende zendmast van de stad.[104]

Op 8 maart werd weer een poging gedaan om burgers te evacueren, maar de Oekraïense regering beschuldigde Rusland van het opnieuw schenden van het staakt-het-vuren door de evacuatiegang te bombarderen.[105]

Op 14 maart konden er voor het eerst sinds het begin van de belegering succesvol mensen uit Marioepol worden geëvacueerd. Het stadsbestuur liet via Telegram weten dat er 's middags een konvooi met meer dan 160 auto's was vertrokken op weg naar Zaporizja.[106]

Op 18 maart werden er bijna 5000 mensen geëvacueerd uit de stad. Russische bronnen spraken over ca. 13.700 geëvacueerden die naar Rusland zouden willen.[107]

Op 1 april ging opnieuw een geplande humanitaire corridor uit Marioepol niet door. Het Rode Kruis meldde dat evacuatie vanuit Marioepol onmogelijk was. De stad bleef geheel afgesloten omdat het er te gevaarlijk was. Een dag eerder had Rusland nog een wapenstilstand beloofd.[108][109]

Op 7 april berichtte de Oekraïense vicepremier Veresjtsjoek dat er in het hele land via tien corridors in totaal 4676 mensen waren geëvacueerd, van wie 1205 uit Marioepol.[110] Diezelfde dag zei burgemeester Bojtsjenko op de nationale televisie dat er nog ca. 100.000 mensen in Marioepol vastzaten die snel de stad uit moesten.[111]

Op 23 april mislukte alweer een evacuatiepoging via een humanitaire corridor vanuit de stad, nadat vicepremier Veresjtsjoek eerder had aangekondigd dat de evacuatie wel mogelijk was. Er zouden ca. 200 burgers op hun evacuatie hebben gewacht, waarna de Russische krijgsmacht hen sommeerde om rechtsomkeert te maken.[112]

Geslaagde evacuaties vanuit de Azovstalfabriek

Begin mei lukte het uiteindelijk toch om ca. 100 burgers vanuit de Azovstalfabriek te evacueren.[113] De VN en het Rode Kruis coördineerden de evacuatie. Op 3 mei werd bekend dat de geëvacueerde burgers veilig waren aangekomen in Zaporizja.[114]

Op 6 mei bevestigden zowel Veresjtsjoek als het Russische ministerie van Defensie dat er opnieuw 50 burgers succesvol waren geëvacueerd uit de Azovstalfabriek. Het ging om vrouwen, kinderen en ouderen. De reddingsoperatie zou de volgende dag doorgaan.[115][116]

Hoewel zowel Oekraïense en Russische autoriteiten op 8 mei meldden dat alle burgers succesvol uit de Azovstalfabriek waren geëvacueerd,[117] werd dit bericht twee dagen later tegengesproken door het regiobestuur. Er zouden nog altijd zo'n 100 burgers op het fabrieksterrein vastzitten, terwijl er hernieuwde Russische aanvallen waren op de fabriek.[118]

Overgave

Op 16 mei kondigde het Oekraïense leger aan dat de militairen in de Azovstalfabriek hun missie hadden vervuld. De Oekraïense regering zou hun hebben opgedragen de gevechten te staken, waarmee heel Marioepol nu feitelijk in Russische handen was.[119] Rusland begon nu aan de evacuatie van de laatste 264 Oekraïense militairen van wie er 53 "ernstig gewond" waren.[120] De militairen werden met de bus naar door Russische troepen gecontroleerde gebieden gebracht. De 53 zwaargewonde militairen zouden naar het ziekenhuis in de door de Volksrepubliek Donetsk gecontroleerde stad Novoazovsk zijn overgebracht.[121][122][123]

De Russische perssecretaris Dmitry Peskov zei dat de Russische president Poetin had gegarandeerd dat de strijders die zich overgaven zouden worden behandeld "in overeenstemming met de internationale normen", terwijl de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in een toespraak zei dat de pogingen om de "jongens" naar huis te brengen doorgingen, maar dat het tijd nodig had. Enkele prominente Russische wetgevers riepen de regering op om de uitwisseling van Russische gevangenen voor leden van het Azovbataljon te weigeren.

Dodelijke slachtoffers

Op 14 maart meldde de Oekraïense regering dat er in Marioepol sinds het begin van de Russische invasie zeker 2500 doden waren gevallen. Zij werden begraven in massagraven. Gevreesd werd dat het dodental snel verder zou oplopen, aangezien de voedselvoorraden opraakten en de stad onbereikbaar was voor hulp van buitenaf.[124]

Op 17 maart maakten de lokale autoriteiten bekend dat het aantal doden in Marioepol als gevolg van de oorlog was opgelopen tot minstens 20.000. De Oekraïense minister van Defensie Oleksii Reznikov noemde dit aantal tegenover het Europees Parlement.[125]

Bij een aanval op een ziekenhuis zouden volgens de plaatselijke autoriteiten zeker 50 mensen zijn omgekomen.[72][73]

Het Bureau van de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Mensenrechten (OHCHR) liet op 16 juni weten dat er in Marioepol door de oorlog zeker 1348 burgerdoden waren gevallen, waaronder 70 kinderen. Vermoed werd dat het werkelijke aantal burgerdoden in de stad aanzienlijk hoger lag.[126]

Vermoedelijke oorlogsmisdaden

Vermoedelijk gebruik van chemische wapens door Rusland

Het Azovbataljon meldde op 11 april dat de Russen in Marioepol chemische wapens zouden hebben ingezet tegen Oekraïense troepen. Een woordvoerder van de pro-Russische separatisten zou hiertoe hebben opgeroepen op de Russische staatstelevisie. Het zou voor het eerst sinds het begin van de oorlog zijn dat dit soort wapens werden ingezet. De betreffende pro-Russische militie ontkende dat er zo'n aanval was geweest.[127][128]

Vermoedelijke deportaties

De Oekraïense gemeenteraad beschuldigde Rusland ervan de geëvacueerden illegaal te deporteren.[85] Op 21 maart werden er 3007 mensen uit Marioepol geëvacueerd via humanitaire corridors.[129] Op 24 maart liet het stadsbestuur van Marioepol via Telegram weten dat er ca. 15.000 inwoners van de stad illegaal waren gedeporteerd naar Rusland, maar deze claim viel niet te verifiëren.[130]

Oekraïense functionarissen beweerden dat er duizenden burgers naar Taganrog in Rusland waren gestuurd. Russische staatsmedia meldden dat sommige inwoners van Marioepol waren geëvacueerd naar Donetsk, Rjazan en Jaroslavl. Getuigenissen over burgers uit Marioepol en andere bezette gebieden, die gedwongen verplaatst werden naar Rusland, pasten in het Russische pr-verhaal dat de Russische troepen de Russisch sprekende Oekraïners naar het veilige Rusland evacueerden om ze te redden van de onderdrukking door Kiev.

Oekraïense burgers kwamen in 'filtratiekampen', waar ze uitvoerig werden ondervraagd. Burgers die familie hadden wonen in Rusland werden meestal herenigd en daarna geïntegreerd in de Russische maatschappij. Burgers zonder Russische familiebanden werden vaak tot ver in Siberië gebracht. Sommige van deze gedeporteerden waren in staat om Rusland te ontvluchten.[131]

Op 18 april meldde burgemeester Bojtsjenko dat er zo'n 40.000 inwoners van Marioepol onder dwang naar Rusland of gebied dat door Rusland werd bezet waren overgebracht.[132]

Vermoedelijke massamoorden

Oekraïense autoriteiten berichtten in april dat er in een massagraf ten noordwesten van Marioepol mogelijk 9000 lichamen lagen. Op satellietbeelden, gemaakt op 3 april, leken de graven te zien te zijn over een lengte van zeker 300 meter.[133]

Op 30 mei maakte het stadsbestuur van Marioepol bekend dat de Russen in geïmproviseerde massagraven de lichamen van zo'n 16.000 inwoners van Marioepol hadden begraven. Vermoed werd dat het aantal burgerdoden in de stad verder zou oplopen tot zeker 22.000 en mogelijk 45.000. Onder het puin van de verwoeste gebouwen zouden ook nog duizenden lichamen liggen.[134][135]

Bronnen, noten en/of referenties
  • Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Siege of Mariupol op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
  1. "Russia says separatists 'tightening the noose' around Mariupol -RIA", Reuters, 18 maart 2022. Geraadpleegd op 29 maart 2022.
  2. The Ukrainian authorities declare an end to the combat mission in Mariupol after weeks of Russian siege.
  3. "Azov officer: Russian forces lost about 6,000 troops in Mariupol.", The Kyiv Independent, 14 mei 2022. Geraadpleegd op 14 mei 2022.
  4. Russia Says All Urban Areas of Mariupol Cleared of Ukrainian Forces. voanews.com (16 april 2022). Gearchiveerd op 18 april 2022. Geraadpleegd op 18 april 2022.
  5. Ukraine war: Russia claims 265 Ukrainian soldiers 'surrender' at Mariupol steelworks
  6. Russia Says 1,000 Azovstal Defenders Have Surrendered This Week. themoscowtimes.com (18 mei 2022).
  7. Trevithick, Joseph, Ukraine Situation Report: NATO Says Russia Is Repositioning, Not Withdrawing. The Drive (31 maart 2022). Geraadpleegd op 18 april 2022.
  8. Presse, AFP-Agence France, Russia Says Prevented Ukraine Officers Fleeing Mariupol By Air. www.barrons.com (5 april 2022). Geraadpleegd op 18 april 2022.
  9. Commander of 12th brigade of National Guard: There are about 600 wounded at Azovstal, 40 of them in very serious condition
  10. Jude Sheerin, "Russian forces 'storming' Mariupol steel plant: Ukraine's defence ministry", BBC News, 10 mei 2022. Geraadpleegd op 10 mei 2022.
  11. NOS, Liveblog NOS. NOS.
  12. Oekraïne: Marioepol kan 'rode lijn' zijn in vredesbesprekingen • 'Die in'-protest in Taiwan. NOS Nieuws (17 april 2022). Geraadpleegd op 23 april 2022.
  13. (en) Russia Says All Urban Areas of Mariupol Cleared of Ukrainian Forces. VOA. Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  14. Rusland beschuldigd van 'het gijzelen van 400.000 mensen' in Mariupol. the Guardian (9 maart 2022). Gearchiveerd op 9 maart 2022. Geraadpleegd op 9 maart 2022.
  15. "Mariupol burgemeester zegt dat belegering meer heeft gedood dan 10K burgers", 12 april 2022. Geraadpleegd op 12 april 2022.
  16. Holly Ellyatt, "Mariupol hasn't surrendered to Russia, PM says; at least 5 dead, 20 injured in Kharkiv attack", CNBC, 18 april 2022. Gearchiveerd op 18 april 2022. Geraadpleegd op 18 april 2022.
  17. (en) Hopkins, Valerie, "De Oekraïense autoriteiten verklaren na weken van Russische belegering een einde aan de gevechtsmissie in Marioepol.", The New York Times, 2022- 05-16. Geraadpleegd op 2022-05- 17.
  18. (en) Lot van honderden Oekraïense strijders onzeker na overgave. www.aljazeera.com. Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  19. (en) Fall of Mariupol appears at hand; fighters leave steel plant. AP NEWS (17 mei 2022). Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  20. (ru) Пушилин заявил, что судьбу сдавшихся боевиков с "Азовстали" решит суд. tass.ru (18 mei 2022). Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  21. (en) Lourie, Richard, "Putin’s bridge over troubled waters", The Globe and Mail, 26 oktober 2018. [ Gearchiveerd] op 19 januari 2019. Geraadpleegd op 12 maart 2022.
  22. (en) Russian dominance in the Black Sea: The Sea of Azov. Middle East Institute (25 september 2020). Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  23. (en) De Zee van Azov, symbolische prijs van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. France 24 (1 maart 2022). Geraadpleegd op 13 maart 2022.
  24. Blair, David, Ukraine: Security forces abandon Mariupol ahead of referendum. The Daily Telegraph (10 mei 2014). Geraadpleegd op 12 maart 2022.
  25. (en) Ukraine rebels end ceasefire before polls. www.aljazeera.com. Geraadpleegd op 13 april 2022.
  26. (en) "Oekraïense troepen lanceren offensief nabij Mariupol, Oost-Oekraïne: Kiev", Reuters, 10 februari 2015. Geraadpleegd op 24 april 2022.
  27. Oekraïne's Azov-regiment beweert offensief te zijn begonnen op Novoazovsk – 10 februari 2015. KyivPost (10 februari 2015). Geraadpleegd op 24 april 2022.
  28. (en) Ukraine Rebels Withdraw From Front-Line Villages Near Mariupol. RadioFreeEurope/RadioLiberty (3 juli 2015). Geraadpleegd op 24 april 2022.
  29. "Ukraine crisis: Kiev forces win back Mariupol", BBC News, 13 juni 2014. [ Gearchiveerd] op 21 februari 2022. Geraadpleegd op 12 maart 2022.
  30. (en) Azov fighters are Ukraine's greatest weapon and may be its greatest threat. the Guardian (10 september 2014). Geraadpleegd op 24 april 2022.
  31. "Ultra-nationalist Ukrainian battalion gears up for more fighting", Reuters, 24 januari 2016. Gearchiveerd op 7 april 2022. Geraadpleegd op 10 april 2022.
  32. (en) "The Azov Battalion: How Putin built a false premise for a war against "Nazis" in Ukraine", CBS News, 22 maart 2022. Geraadpleegd op 10 april 2022.
  33. (en) "Azov Regiment takes centre stage in Ukraine propaganda war", France 24, 25 maart 2022. Geraadpleegd op 10 april 2022.
  34. (en) 'Why? Why? Why?' Ukraine's Mariupol descends into despair. AP NEWS (16 maart 2022). Geraadpleegd op 17 maart 2022.
  35. (en) Vasovic, Aleksandar, "Port city of Mariupol comes under fire after Russia invades Ukraine", Reuters, 24 februari 2022. Gearchiveerd op 26 februari 2022. Geraadpleegd op 25 februari 2022.
  36. (en) Battle ongoing near Mariupol – mayor. www.ukrinform.net. Gearchiveerd op 25 februari 2022. Geraadpleegd op 25 februari 2022.
  37. (en) Fierce battles raging in all directions near Mariupol - mayor. Interfax-Ukraine. Gearchiveerd op 26 februari 2022. Geraadpleegd op 25 februari 2022.
  38. (hu) Richárd, Így áll most a háború Ukrajnában: több nagyvárosban harcok dúlnak, megtámadtak egy orosz repülőteret. Ellenszél (25 februari 2022). Gearchiveerd op 26 februari 2022. Geraadpleegd op 25 februari 2022.
  39. (en) CNN, "Amphibious assault" underway west of Mariupol on the Sea of Azov, senior US defense official says. CNN (25 februari 2022). Gearchiveerd op 25 februari 2022. Geraadpleegd op 25 februari 2022.
  40. (en) Russian Navy Carries Out Amphibious Assault Near Mariupol. The Maritime Executive. Gearchiveerd op 25 februari 2022. Geraadpleegd op 25 februari 2022.
  41. (en) "Russia orders troops to hasten their advance as Mariupol remains under heavy shelling", ABC News, 26 februari 2022. Geraadpleegd op 26 februari 2022.
  42. (en) At Least Six Greeks Killed in Russian Attacks at Mariupol, Ukraine. GreekReporter.com (26 februari 2022). Geraadpleegd op 26 februari 2022.
  43. (en) Georgiopoulos, George, "Greece says 10 expats killed in Ukraine, summons Russian ambassador", Reuters, 26 februari 2022. Geraadpleegd op 26 februari 2022.
  44. Russian invasion update: Ukraine repels tank attack, captures six Russians in Mariupol. www.ukrinform.net (27 februari 2022). Geraadpleegd op 27 februari 2022.
  45. (en) "A shelling, a young girl, and hopeless moments in a hospital", 28 februari 2022.
  46. Reuters, "Vechten rond het Oekraïense Mariupol gedurende de nacht – regionale gouverneur", Reuters, 28 februari 2022. Gearchiveerd op 6 maart 2022. Geraadpleegd op 28 februari 2022.
  47. Russische invasie-update: Mariupol blijft onder Oekraïense controle. ukrinform.net. Gearchiveerd op 28 februari 2022. Geraadpleegd op 28 februari 2022.
  48. Trevithick, Joseph, Strategic Ukrainian Port Of Mariupol Now Surrounded By Russian Forces. thedrive.com (27 februari 2022). Gearchiveerd op 28 februari 2022. Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  49. (uk) Маріуполь частково залишився без електрики, газу та інтернету. Gearchiveerd op 1 maart 2022. Geraadpleegd op 1 maart 2022.
  50. (ru) "Звоните в ФСБ". В Россию пошли первые "похоронки". Radio Free Europe/Radio Liberty (3 maart 2022). Geraadpleegd op 4 maart 2022.
  51. (pl) Potocka, Joanna, Rosyjski generał zabity przez snajpera na Ukrainie. Kim door Andriej Suchowiecki?. RMF24 (4 maart 2022). Geraadpleegd op 10 maart 2022.
  52. CNN, "Russian-backed separatist leader expects his forces to surround Mariupol on Tuesday", CNN, 1 maart 2022. Gearchiveerd op 4 maart 2022. Geraadpleegd op 1 maart 2022.
  53. Маріуполь – під шквалом російської реактивної артилерії, обстріли без упину. ВІДЕО (maart 2022). Gearchiveerd op 1 maart 2022. Geraadpleegd op 2 maart 2022.
  54. Bombardementen in Oekraïne worden steeds heviger, maar de treinen rijden nog. de Volkskrant (3 maart 2022). Geraadpleegd op 21 maart 2022.
  55. Ukraine: Mariupol Residents Trapped by Russian Assault – Ukraine. ReliefWeb. Gearchiveerd op 9 maart 2022. Geraadpleegd op 9 maart 2022.
  56. Hunder, Max, "Timeline: Russia's siege of the Ukrainian city of Mariupol", Reuters, 30 maart 2022. – via www.reuters.com.
  57. "Ukrainian city of Mariupol 'near to humanitarian catastrophe' after bombardment", BBC News, 2 maart 2022. Gearchiveerd op 2 maart 2022. Geraadpleegd op 2 maart 2022.
  58. Ukraine leader Volodymyr Zelensky vows to hold fast as 2,000 civilian deaths blamed on Russia's invasion. CBS News. Gearchiveerd op 2 maart 2022. Geraadpleegd op 2 maart 2022.
  59. "Most of the world lines up against Moscow, attacks intensify", 2 maart 2022. Gearchiveerd op 3 maart 2022. Geraadpleegd op 2 maart 2022.
  60. Reuters, "Mariupol mayor reports mass casualties from nonstop Russian attack", Reuters, 2 maart 2022. Gearchiveerd op 6 maart 2022. Geraadpleegd op 2 maart 2022.
  61. "WATCH: Hundreds of casualties reported after fighting in Mariupol, Ukraine", Euro Weekly News, 2 maarr 2022. Gearchiveerd op 6 maart 2022. Geraadpleegd op 2 maart 2022.
  62. Gunter, Joel, "Ukrainian city of Mariupol 'near to humanitarian catastrophe' after bombardment", 2 maart 2022. Gearchiveerd op 2 maart 2022. Geraadpleegd op 2 maart 2022.
  63. Hundreds feared dead from 15-hour Russian attack on Mariupol, Ukraine. New York Post (2 maart 2022). Gearchiveerd op 2 maart 2022. Geraadpleegd op 2 maart 2022.
  64. "Mariupol under siege: 'We are being completely cut off'", BBC News, 3 maart 2022. Gearchiveerd op 3 maart 2022. Geraadpleegd op 3 maart 2022.
  65. "Pro-Russian separatists threaten Ukraine's Mariupol with strikes", Reuters, 3 maart 2022. Gearchiveerd op 3 maart 2022. Geraadpleegd op 3 maart 2022.
  66. Tim Lister, Olga Voitovych and Laura Smith-Spark, "Russia squeezes southern Ukraine amid warning 'worst is yet to come'", CNN, 3 maart 2022. Gearchiveerd op 6 maart 2022. Geraadpleegd op 4 maart 2022.
  67. Reuters, "Besieged Ukrainian city of Mariupol appeals for help", Reuters, 4 maart 2022. Gearchiveerd op 5 maart 2022. Geraadpleegd op 4 maart 2022.
  68. "UN Security Council in emergency meeting after Russia seizes second Ukrainian nuclear plant", ABC News, 4 maart 2022. Gearchiveerd op 5 maart 2022. Geraadpleegd op 4 maart 2022.
  69. In het donker, in de kou en onder vuur: 'Marioepol staat op omvallen'. NOS Nieuws (4 maart 2022). Geraadpleegd op 5 maart 2022.
  70. Rusland: gevechten in centrum van Marioepol. Dagblad van het Noorden (18 maart 2022). Geraadpleegd op 8 april 2022.
  71. (en) Ukraine: Humanitarian Impact Situation Report (As of 12:00 p.m. (EET) on 8 april 2022). ReliefWeb (8 april 2022). Geraadpleegd op 11 april 2022.
  72. a b (en) RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 10. Institute for the Study of War (10 april 2022). Geraadpleegd op 11 april 2022.
  73. a b Val Marioepol lijkt kwestie van tijd, 'vandaag zal het laatste gevecht zijn'. NOS Nieuws (11 april 2022). Geraadpleegd op 11 april 2022.
  74. (en) Pregnant woman, baby die after Russia bombed maternity ward. AP News (14 maart 2022). Geraadpleegd op 14 maart 2022.
  75. Zwangere vrouw van iconische foto uit Marioepol en haar kind zijn overleden. De Morgen (14 maart 2022). Geraadpleegd op 15 maart 2022.
  76. Jef Cauwenberghs, Hoe Rusland twijfel zaait over hoogzwanger slachtoffer van bombardement op ziekenhuis in Marioepol. Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie (14 maart 2022). Geraadpleegd op 22 maart 2022.
  77. (en) Satellite images show apparent devastation, hunger in Mariupol. NBC News (30 maart 2022). Geraadpleegd op 8 april 2022.
  78. Parlementariërs melden: 'Overlevenden in gebombardeerd theater Marioepol'. NOS Nieuws (17 maart 2022). Gearchiveerd op 17 maart 2022. Geraadpleegd op 17 maart 2022.
  79. '300 doden bij aanval van vorige week op theater in Marioepol'. NOS Nieuws (2022=-03-25). Geraadpleegd op 25 maart 2022.
  80. 'Humanitaire corridors bij Azovstal-fabriek' • Onderzoek: 600 doden in theater Marioepol. NOS Nieuws (4 mei 2022). Geraadpleegd op 4 mei 2022.
  81. (en) AP evidence points to 600 dead in Mariupol theater airstrike. Associated Press (4 mei 2022). Geraadpleegd op 4 mei 2022.
  82. Bom op theater in Marioepol: hoe de Russen minstens tientallen burgers doodden. nos.nl. NOS Nieuws (7 april 2022). Geraadpleegd op 8 april 2022.
  83. Veel slachtoffers gevreesd na aanval op theater Marioepol. NOS Nieuws (16 maart 2022). Geraadpleegd op 17 maart 2022.
  84. Eén van Europa's grootste staalfabrieken, Azovstal, in Marioepol zwaar beschadigd. Transport Online (20 maart 2022). Geraadpleegd op 20 maart 2022.
  85. a b Marioepol: bombardement op kunstacademie, duizenden Oekraïners gedeporteerd naar Rusland. Trouw (krant) (20 maart 2022). Geraadpleegd op 20 maart 2022.
  86. Doden bij beschieting kantoor hulporganisatie Marioepol • 'Iran smokkelt wapens naar Rusland'. NOS Nieuws (12 april 2022). Geraadpleegd op 12 april 2022.
  87. Kiev verwerpt Russisch ultimatum voor overgave in Marioepol. Het Laatste Nieuws (21 maart 2022). Geraadpleegd op 21 maart 2022.
  88. Dit gebeurde er vannacht: ‘Geen overgave Marioepol’ en ammoniak-lek bij chemische fabriek. Het Parool (21 maart 2022). Geraadpleegd op 21 maart 2022.
  89. Russische media claimen overgave van meer dan 1.000 Oekraïense soldaten in Marioepol. De Standaard (13 april 2022). Geraadpleegd op 14 april 2022.
  90. Nederland levert voor 65 miljoen aan militaire goederen aan Oekraïne • Frankrijk verhuist ambassade terug naar Kiev. nos.nl (14 april 2022). Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  91. Marioepol verwerpt Russisch ultimatum voor overgave. Business AM.
  92. Na verstrijken Russisch ultimatum in Marioepol vechten Oekraïners door. NOS Nieuws (18 april 2022). Geraadpleegd op 18 april 2022.
  93. Duitsland stopt met Russische olie • Zware beschietingen Azovstal-fabriek Marioepol. NOS Nieuws (20 april 2022). Geraadpleegd op 26 april 2022.
  94. Rusland claimt inname Marioepol, sluit Azovstal-terrein hermetisch af. NOS Nieuws (21 april 2022). Gearchiveerd op 22 april 2022. Geraadpleegd op 23 april 2022.
  95. (en) Russia Claims Mariupol ‘Liberated’ as U.S. Rushes New Aid for Ukraine. The Moscow Times (21 april 2022). Geraadpleegd op 23 april 2022.
  96. Rusland zegt humanitaire doorgangen toe te laten in belegerd Marioepol. NRC Handelsblad (5 maart 2022). Geraadpleegd op 5 maart 2022.
  97. Evacuatie Marioepol uitgesteld vanwege Russische beschietingen. NOS Nieuws (5 maart 2022). Geraadpleegd op 5 maart 2022.
  98. Joel Gunter, Siege of Mariupol: Fresh Russian attacks throw evacuation into chaos. BBC News (5 maart 2022). Gearchiveerd op 6 maart 2022. Geraadpleegd op 5 maart 2022.
  99. Live - Poetin: 'Westerse sancties lijken op een oorlogsverklaring'. Financieel Dagblad (5 maart 2022). Geraadpleegd op 5 maart 2022.
  100. Rode Kruis: vandaag geen evacuaties vanuit Marioepol en Volnovacha. NRC (5 maart 2022). Geraadpleegd op 6 maart 2022.
  101. Evacuatie van burgers mislukt, Rusland blijft ze aanvallen. NU (6 maart 2022). Geraadpleegd op 6 maart 2022.
  102. Gunter, Joel, "Mariupol: Fires, no water, and bodies in the street", BBC News, 6 maart 2022. Gearchiveerd op 9 maart 2022. Geraadpleegd op 6 maart 2022.
  103. Braithwaite, Sharon, "Ukrainian MP: Russia has damaged Donetsk-Mariupol pipeline, leaving over 700,000 people without heat", CNN, 6 maart 2022. Gearchiveerd op 6 maart 2022. Geraadpleegd op 6 maart 2022.
  104. Marsi, Federica, Anguished Ukrainians await news of relatives in besieged Mariupol. www.aljazeera.com. Gearchiveerd op 9 maart 2022. Geraadpleegd op 9 maart 2022.
  105. Zaks, Dmitry, "Ukraine accuses Russia of attacking humanitarian corridors as civilians flee cities", Agence France-Presse, The Times of Israel, 8 maart 2022. Gearchiveerd op 8 maart 2022. Geraadpleegd op 8 maart 2022.
  106. (en) First convoy of civilians escapes besieged Mariupol. Al Jazeera (14 maart 2022). Geraadpleegd op 15 maart 2022.
  107. 'Opruimen onontplofte munitie zal jaren duren' • Meer mensen gered uit puin theater Marioepol. NOS Nieuws (18 maart 2022). Geraadpleegd op 18 maart 2022.
  108. Marioepol: bevoorrading en evacuaties van burgers niet mogelijk. Dagblad van het Noorden (1 april 2022). Geraadpleegd op 3 april 2022.
  109. Ook volgens het Rode Kruis is evacuatie uit Marioepol onmogelijk. RTL Nieuws (1 april 2022). Geraadpleegd op 3 april 2022.
  110. EU akkoord over nieuwe sancties • Kremlin geeft aanzienlijke verliezen toe. NOS Nieuws (7 april 2022). Geraadpleegd op 11 april 2022.
  111. ‘Nog ruim 100.000 mensen moeten spoedig uit Marioepol worden geëvacueerd’. NRC Handelsblad (7 april 2022). Geraadpleegd op 11 april 2022.
  112. ‘Evacuatiepoging uit Marioepol opnieuw mislukt’. NRC Handelsblad (23 april 2022). Geraadpleegd op 26 april 2022.
  113. Dit gebeurde er vannacht: geslaagde evacuaties uit Marioepol, ‘Biden snel naar Kiev’. Het Parool. Geraadpleegd op 5 mei 2022.
  114. VN: 101 evacués uit Marioepol aangekomen in Zaporizja. NRC (2 mei 2022). Geraadpleegd op 5 mei 2022.
  115. (en) Evacuations restart in Mariupol as Biden announces more arms for Ukraine. Reuters (6 mei 2022). Geraadpleegd op 8 mei 2022.
  116. 'Evacuatie burgers op Azovstal-terrein voltooid'. NOS Nieuws (7 mei 2022). Geraadpleegd op 8 mei 2022.
  117. Alle burgers geëvacueerd uit Azovstal-fabriek in Marioepol, Britten beloven Oekraïne 1,5 miljard euro. De Morgen (8 mei 2022). Geraadpleegd op 10 mei 2022.
  118. Hoekstra: 'verschrikkelijk om verwoesting te zien, doden bij strijd om Slangeneiland'. NOS Nieuws (10 mei 2022). Geraadpleegd op 10 mei 2022.
  119. Het beleg en de val van Marioepol. NRC Handelsblad (19 mei 2022). Geraadpleegd op 22 mei 2022.
  120. (en) Hopkins, Valerie, "Oekraïense autoriteiten verklaren een einde aan de gevechtsmissie in Mariupol na wekenlange Russische belegering.", The New York Times, 16 mei 2022. Gearchiveerd op 16 mei 2022. Geraadpleegd op 16 mei 2022.
  121. (en) Azovstal-verdedigers lijken het einde van de belegering aan te geven. Het Jeruzalem Post (16 mei 2022). Geraadpleegd op 15 mei 2022.
  122. Oekraïne geeft Marioepol definitief op, evacuatie Azovstal op gang. NOS Nieuws (17 mei 2022). Geraadpleegd op 17 mei 2022.
  123. Large evacuation convoy leaves Ukraine’s Mariupol city. www.aa.com.tr. Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  124. Het Parool, Live | President Zelenski roept Russische militairen op zich over te geven. Het Parool (15 maart 2022). Geraadpleegd op 18 mei 2022.
  125. Oekraïense defensieminister: ‘Jullie hadden dit monster eerder moeten stoppen. AD (17 maart 2022). Geraadpleegd op 17 maart 2022.
  126. (en) High Commissioner updates the Human Rights Council on Mariupol, Ukraine. OHCHR (16 juni 2022). Geraadpleegd op 17 juni 2022.
  127. (en) Azov says Russia used chemical weapons in besieged Mariupol. The Kyiv Independent (11 april 2022). Geraadpleegd op 12 april 2022.
  128. Oekraïne onderzoekt melding van gifgasaanval in Marioepol. NOS Nieuws (12 april 2022). Gearchiveerd op 12 april 2022. Geraadpleegd op 12 april 2022.
  129. Ukraine rejects ultimatums as conflict intensifies. Reuters (21 maart 2022). Geraadpleegd op 22 maart 2022.
  130. 'Russische oorlogsschepen in brand' • Nu ruim 27.000 opvangplekken klaar. NOS Nieuws (24 maart 2022). Geraadpleegd op 24 maart 2022.
  131. Hundreds of Ukrainians forcibly deported to Russia, say Mariupol women; The Guardian, 4 april 2022
  132. Oekraïne: nieuw Russisch offensief in oosten • 'Bombardement Lviv was op wapendepot'. NOS Nieuws (18 april 2022). Geraadpleegd op 18 april 2022.
  133. Onderzoek naar massagraf Marioepol race tegen klok: 'Bewijs kan vernietigd worden'. NOS Nieuws (22 april 2022). Geraadpleegd op 23 april 2022.
  134. Zeker 16.000 lichamen in massagraven Mariupol, olieboycot lijkt ver weg. nu.nl (30 mei 2022). Geraadpleegd op 30 mei 2022.
  135. (en) Russian challenge reward. Civilian massacres were bigger than expected. The News Dept (30 mei 2022). Geraadpleegd op 30 mei 2022.