Jovan V. Deroko

Za ostale upotrebe, v. Jovan Deroko.

Jovan Derok
Kapetan Jovan Derok
Mesto rođenja	Krezo  Francuska
Datum smrti	7. 11. 1941. (29 godina)
Mesto smrti	Ljubić  Okupirana Srbija
Škola	Niža škola Vojne akademije u Beogradu
Vojska	Jugoslovenska vojska Četnički odredi Jugoslovenske vojske
Rod	artiljerija
Čin	kapetan II klase
Bitke/ratovi	Drugi svetski rat Aprilski rat Ustanak u Srbiji Oslobođenje Čačka Opsada Kraljeva Napad na partizane

Jovan Deroko ili Derok (7/20. april 1912, Krezo, Francuska - 8. novembar 1941, selo Ljubić kod Čačka) je bio kapetan II klase Jugoslovenske vojske i oficir Jugoslovenska vojska u otadžbini.

U toku ustanka u Srbiji, kapetan Deroko je prihvatio naređenje pukovnika Draže Mihailovića za napad na partizane u Čačku, što je prethodno odbio viši po činu major Radoslav Đurić, jer su vođene zajedničke borbe protiv okupatora.^[1] Ovim napadom započeo je oružani četničko-partizanski sukob u čačanskom kraju, protiv čega je bila većina naroda i četničkih boraca.^[2]

Izvršavajući Mihailovićevo naređenje, Deroko je poginuo u borbi sa partizanima u blizini Ljubića. Nakon nemačkog gušenja ustanka, početkom 1942. godine, počasno je sahranjen od strane legalizovanih četnika Nedićeve vlade.

U četničkim pesmama predstavljen je kao mučenik.

Rođen je u Krezou u Francuskoj 7/20. aprila 1912., kao sin pukovnika Vladislava J. Deroka i Natalije Đorđević, ćerke Vladana Đorđevića, koji je bio predsednik ministarskog saveta. Ime je dobio po dedi po ocu Jovanu Deroku, rodom iz Dubrovnika, koji je bio profesor crtanja u Beogradu.

Nakon završene osnovne škole i šest razreda realke u Ljubljani, u Beogradu je završio Vojnu akademiju sa 56. klasom (1928-1931), zatim je završio Kurs za gađanje vazduhoplovnih ciljeva na Prevlaka u Boki kotorskoj (1934), Višu školu Vojne akademije sa 38. klasom (1936-1938) i Dopunski tečaj više sokle Vojne akademije. Pohađao je i Artiljerijsku školu u Engleskoj.^[3]

Proizveden je u čin artiljerijskog potporučnika 1931, u čin poručnika 1935. i u kapetana II klase 1939. godine.^[3] Bio je komandir voda 2. diviziona 30. artiljerijskog puka „Kraljević Tomislav“ u Zagrebu do novmebra 1934, u 4. protivavionskom divizionu do oktobra 1936, u 3. protivavionskoj refletorskoj gurpi 1938-1939. i u 2. bateriji 667. protivavionskog diviziona do juna 1940, a u međuvremenu je obavljao i druge dužnosti.^[3]

Godine 1940. za Izdavačko preduzeće „Prosveta“ je objavio knjigu „Toplički ustanak i oružani otpor u okupiranoj otadžbini 1916-1918 godine“, o Topičkom ustanku.^[4]

U Aprilskom ratu 1941. je uspeo da sa dobrovoljcima svoje jedinice spase deo artiljerije.^[3] Njegov divizion je bio raspoređen na periferiji Zagreba. Pošto je nemačka armija bez borbe ušla u Zagreb, kapetan Deroko se povukao u pravcu Crne Gore da bi izbegao zarobljavanje i nastavio eventualni otpor na Bojani, po planu „R-41“, vazduhoplovnog generala i presdednika vlade Dušana Simovića.

Nakon potpisivanja kapitulacije, sa nekolicinom oficira je otišao u Boku kotorsku u nameri da se poveže sa izbegličkom vladom u Londonu i stavi joj se na raspolaganje. Tu mu se pridružio poručnik Zvonimir Vučković koji je posle kapitulacije pobegao u Crnu Goru. Kapetan Deroko je u Boki kotorskoj saznao da se negde u Zapadnoj Srbiji krije i pukovnik Mihailović i tražio je vezu da dođe do njega. Uskoro je uhvatio vezu i na Ravnu goru je stigao polovinom juna 1941. Jovan Deroko je bio najmlađi kapetan u čitavoj četničkoj organizaciji. Posle formiranja prvih četničkih odreda, Deroko je dobio zadatak da organizuje Ljubićki srez.

Glavni članak: Borbe za Čačak 1941.

U prvim četničko-partizanskim akcijama u Zapadnoj Srbiji, Jovan Deroko je učestvovao u oslobađanju Čačka, zajedno sa Jeličkim partizanskim odredom. U oslobođenom gradu zaplenjena je baterija od četiri nemačka topa kalibra 75 milimetara tipa „šnajder“. Plen je podeljen na ravne časti, dva topa su uzeli partizani,^[5] a dva su predata kapetanu Deroku, koji ih je uvrstio u svoju jedinicu. Tako je Deroko postao komandant prve artiljerijske jedinice četničkih snaga u Zapadnoj Srbiji. Po oslobođenju grada, Deroko je postavljen za privremenog predstavnika četničke komande u Čačku, dok je Ratko Mitrović bio određen za predstavnika partizanske komande.

U Čačku je 5. oktobra formiran gradski narodnooslobodilački odbor, sastavljen od 10 četničkih i 10 partizanskih predstavnika. Mešovita komanda je rukovodila i železničkom stanicom u Čačku.^[6] Nekoliko dana nakon oslobođenja Čačka, u borbama protiv Nemaca, u selu Majdan i na reci Despotovici su zaplenjena dva oštećena laka tenka tipa „hočkis“, koji su dovučeni u Vojnotehnički zavod u Čačku, gde su popravljeni, a zatim raspodeljeni, jedan četnicima, a drugi partizanima.^[5]

Glavni članak: Opsada Kraljeva

Za opsadu Kraljeva je oformljen operativni štab koga su sačinjavali Radoslav Đurić i Jovan Deroko, s četničke, kao i Momčilo-Mole Radosavljević, Ratko Mitrović i Pavle Jakšić s partizanske strane.^[5] Deroko je komandovao artiljerijskom jedinicom koja je učestvovala u opsadi Kraljeva. Kraljevo je predstavljalo značajan strateški centar i čvorište značajnih komunikacija, koje su povezivale Srbiju, zbog čega su ga Nemci uporno branili.^[7]

Opsada je započela u toku prvih dana oktobra i trajala je skoro mesec dana. Komandant četničkih snaga je bio major Radoslav Đurić, a kapetan Deroko je imao funkcije načelnika Štaba i komandanta artiljerijskih jedinica, koje su bile locirane na Ibru. Tokom opsade, Deroko je uspeo da onesposobi nemački aerodrom u okolini Kraljeva i da preseče komunikaciju Kraljevo-Beograd. Zbog pokazane hrabrosti postao je legenda, ne samo u četničkim, već i u partizanskim redovima.^[8]

U Mataruškoj Banji je od 16. oktobra 1941. držao diverzantski kurs za 100 odabranih partizana i četnika, sa kojima je noću upadao u Kraljevo i napadao Nemce. Obavljao je niz dužnosti, od načelnika Štaba Vrhovne komande, do nišandžije na topu i vođe trojki,^[3] koje su noću upadale u Kraljevo. Danju je sa majorom Đurićem i partizanskim vođama izrađivao plan o napadu na grad i aerodrom.^[8] Učestvovao je u pregovorima između Tita i Draže Mihailovića.^[3]

Najdramatičniji događaj u Kraljevu je bilo masovno streljanje stanovnika, koje su izveli Nemci u periodu između 15. i 20 oktobra, kao meru odmazde za napade na grad.^[9] Nemci su 21. oktobra izvršile snažan napad na partizanske i četničke jedinice koje su opsedale grad iz pravca Čačka.^[10]

Poslednji napad na Kraljevo, sa tenkovima, partizani i četnici su izveli u noći između 31. oktobra i 1. novembra.^[9]

Glavni članak: Napad četnika na Užice

Već sutradan ujutru, 1. novembra započeo je napad četnika na Užice.^[5] Uporedo sa napadom na partizane u Užicu, Draža Mihailović je 1/2. novembra naredio četnicima povlačenje iz opsade Kraljeva i napad na partizane u Čačku. Naređenje za napad je izdao majoru Radoslavu Đuriću, međutim on je o tome obavestio Štab Čačanskog partizanskog odreda, te je Mihailović odlučio da napad na partizane u Čačku ipak poveri Deroku.^[11]

»Nastanite što pre da ovladate Čačkom i kapetanu Deroku prenesite potrebno za ovo. Kapetan Derok treba sa 2/3 svoga ljudstva sa topovima, bornim kolima skinutim sa položaja kod Kraljeva da odmah ovlada Čačkom. Sa 1/3 da obezbedi pravac prema Raškoj i pravac Kraljevo—Čačak prelazeći u najuporniju odbranu na rečnim pravcima. Vrlo hitno.« ^[12]

– Naređenje Štaba četničkih odreda Čačak od 6. novembra 1941. za napad na partizane u Čačku

Partizanska komanda, koja je bila obaveštena o naređenju o povlačenju iz opsade Kraljeva i napadu četnika na Čačak, takođe je povlačila trupe iz opsade Kraljeva i pripremila se za napad četnika, u najvećoj tajnosti.^[13] Nakon uspešno odbijenog napada četnika u Užicu, partizani su preoteli kontrolu nad aerodromom u Preljini, napali i oterali četnike iz Požege, preoteli železničku stanicu u Ljubiću, a 3. novembra izdali proglas i započeli s hapšenjem četnika u Čačku, kao preventivnu meru zaštite od mogućeg četničkog napada u samom gradu i do kraja istog dana proterali četničku komandu iz grada.^[14]

Po povlačenju četnika u toku noći između 3. i 4. novembra iz opsade Kraljeva, povučene su Prva, Treća četa i štab Ljubićkog odreda, koji su krenuli prema Čačku u cilju pružanja pomoći partizanima u odbrani od četnika.^[15]

Glavni članak: Napad četnika na Užičku Republiku

Manji deo četnika je ostao u opsadi Kraljeva, a veći je krenuo u napad na partizane u Čačku. Deroko je četama otvoreno saopštio da odlaze u borbu sa partizanima, ali da ih, ako je ikako moguće razoružaju bez pucanja:

Ako se sretnete sa partizanima i dođe do potezanja oružja, ne pucajte u „meso“, već preko glava uvis. To su naša braća, koja su zavedena. Treba ih zaplašiti i oni će se predati.^{[nedostaje referenca]}

Njegova naredba mnogima se učinila razumna, jer deo mobilisanih seljaka nije ni imao oružje, a većina nije htela da vodi bratoubilačku borbu.^[2] Kolona kapetana Deroka je 5. novembra stigla u Preljinu i tu je provela naredni dan. Postupajući po naređenju pukovnika Mihailovića, nakon dolaska u Čačak, Deroko je postavio topove na položaju kod spomenika na Ljubiću, kao pretnju partizanima u gradu. Partizanska izvidnica je otkrila Derokovo položaj na Ljubiću, pa je upućen Jelički partizanski odred da osujeti eventualni napad, usled čega je došlo do borbe u popodnevnim časovima 6. novembra 1941. na Ljubiću.

Komandant Ljubićkog partizanskog bataljona, Sredoje Urošević je ušao sa jednom četom i posle kraće borbe isterao četnike iz Preljine, što je partizanima omogućilo lak prilaz Derokovim snagama na Ljubiću.^[17] Prvi, demostrativni napad u prepodnevnim satima 7. novembra, partizani su izvršli iz Preljine, preko reke Čemernice, odakle je prethodne noći povučena četnička straža. Na napadače je tada otvorena artiljerijska vatra. Glavni napad na Ljubić došao je iz Čačka. Napadnuti sa dve strane, četnici su se povukli, napuštajući položaj na Ljubiću. Pobeda partizana je bila potpuna. Po pisanju partizanske štampe, na Ljubiću je 30 četnika ubijeno, a njih 100 je zarobljeno. Deroko se sa manjom grupom povukao, dok je veći deo njegovih vojnika, koji je držao topove, zarobljen i odveden u Čačak.^[18]

Četnička strana, sa majorom Đurićem na čelu, saznavši za Derokov poraz je u partizanski štab uputila zahtev za pregovore o prestanku neprijateljstva i o oslobađanju zarobljenika. Međutim, u međuvremenu je komandu nad četnicima u Čačku preuzeo kapetan Bogdan Marjanović,^[19] kome je Draža Mihailović 5. novembra izdao naređenje da postupi energično u nastojanju da ovlada Čačkom .^[20] 7. novembra u popodnevnim satima, četnici su na Čačak izvršili napad, po naredbi Draže Mihailovića. Partizani su nakon ponoći, 8. novembra krenuli u protivnapad.^[19] Borbe sa četnicima su trajale do 3 sata ujutro, kada je puščana paljba počela da jenjava. Razbijena vojska četnika se u neredu povlačila u raznim pravcima,^[21] a za njima je pošla partizanska potera.^[22]

Derokova grupa je pokušala da pređe preko Čemernice iz pravca Rakove, ali je 8. novembra ujutru blokirana u šumi prema Čemernici. Nakon kraćeg okršaja i uz upotrebu minobacača, njihov otpor je slomljen, a sukobu je poginuo i sam Derok. Njegovo telo su iz reke izvukli seljaci i i sahranili ga u pesku pored obale.^[22] U trenutku pogibije, Jovan Deroko je imao 29 godina.

Partizani su preotete topove uvrstili u sastav svojih jedinica. Početkom decembra iste godine, Nemci su uspeli da uguše ustanak u Srbiji, nakon čega su se partizani povukli u Crnu Goru i Bosnu, a Draža Mihailović je sa malobrojnim pratiocima prešao u „ilegalu“, dok se većina njegovog ljudstva „legalizovao“, stavivši se pod komandu Vlade Milana Nedića.^[23]

Početkom 1942. godine „legalizovani četnici“ su Jovana Deroka svečano sahranili na Ljubiću, neposredno pored spomenika Tanasku Rajiću, heroju prvog srpskog ustanka. Nakon oslobođenja od okupatora 1945. godine i dolaska novih vlasti, grobno mesto je prekopano, a njegovi posmrtni ostaci su prebačeni ili bačeni na do danas nepoznatu lokaciju.^[23]

• Zlatna Medalja za revnosnu službu (1933)^[24]
• Medalja za vojničke vrline (1940)^[24]
• Karađorđeva zvezda s mačevima IV stepena, posthumno (1942)^[24]

Njegova pogibija, kao i Sime Uzelca, koga su Nemci ubili tokom opsade Kraljeva se pominje u pesmi „Dva Dražina momka“, poznatom i pod nazivom „Nad Kraljevom živa vatra seva“.

U njegovu čast, Ravnogorski pokret je u Ljubićkom srezu 15. decembra 1943. osnovao leteću brigadu, koja je nosila ime „Derok“.^[9]

Krajem 2011. godine u Kraljevu je doneta odluka o izmeni naziva tri ulice i jednog trga u gradu. Tom prilikom je nekadašnja ulica Đure Đakovića, ponela ime Jovana Deroka.^[25]

• Ustanak u Srbiji 1941.
• Borbe za Čačak 1941.
• Napad četnika na Užičku republiku

• Dragović, Čarna; Proroković-Lazarević, Branka (2007). Popov, Čedomir. ur. Srpski biografski rečnik, knjiga 3, D-Z. Novi Sad: Matica srpska. ISBN 978-86-7946-001-1. 
• Tanjug (31. 12. 2011). „U Kraljevu usvojen veći budžet i novi nazivi ulica”. Glas javnosti (Beograd: Glas d. o. o.). Pristupljeno 7. 10. 2018. 
• Rudić, Srđan; Pavlović, Lela (2016). „Srpska revolucija i obnova državnosti Srbije: Dvesta godina od Drugog srpskog ustanka”. Čačak, Beograd: Istorijski institut, Međuopštinski istorijski arhiv Čačak. ISBN 8677431160. Arhivirano iz originala na datum 2014-02-01. Pristupljeno 28. 01. 2014. 
• Timotijević, Miloš (2003). Drašković, Dragan; Ristić, Dragomir. ur. Okrugli sto: Kraljevo oktobra 1941. - Hrabri partizani i zli četnici: istoriografija Čačka o opsadi Kraljeva 1941. godine. Kraljevo: Narodni muzej Kraljevo, Istorijski arhiv Kraljevo. Arhivirano iz originala na datum 2019-10-06. Pristupljeno 11. 10. 2018. 
• Davidović, Goran; Timotijević, Miloš (2002). Nikolić, Kosta. ur. „Početak građanskog rata u čačanskom kraju”. Istorija 20. veka (Beograd: Institut za savremenu istoriju) 2. ISSN 0352-3160. Pristupljeno 12. 10. 2018. 
• Radovanović, Jovan (2003). Dragoljub Draža Mihailović u ogledalu istorijskih dokumenata. Beograd: Savez udruženja boraca NORa Srbije, Savez udruženja boraca NORa Srbije i Crne Gore. Pristupljeno 11. 10. 2018. 

• Derok, Jovan (1940). Popov, Čedomir. ur. Toplički ustanak i oružani otpor u okupiranoj otadžbini 1916–1918.. Beograd: Prosveta. Arhivirano iz originala na datum 2019-07-16. Pristupljeno 2018-10-16.