Pivnice

Pivnice (svk. Pivnica) je naselje u Srbiji u opštini Bačka Palanka u Južnobačkom okrugu. Prema popisu stanovništva iz 2011. je imalo 3337 stanovnika, a 9 godina ranije 2002. bilo je 3835 stanovnika.

Pivnice se prvi put pominje 1650. pod imenom Pivnica. Fizičkim spajanjem dela sela u kom su živeli Srbi i dela sela u kojem su živeli Slovaci, Srbi su preuzeli naziv Pivnice, a Slovaci su zadržali naziv Pivnica. Mađarski naziv za Pivnice je bio Pinzed, a nemački naziv Bibenitz. Pre toga na prostoru današnjih Pivnica su se nalazila naselja sa srpskim stanovništvom (Gola Dobra, Radojević, Santovac). Posle Velike seobe Srba 1690, postojeće srpsko stanovništvo koje je živelo u Pivnicama, odnosno na teritoriji današnjih Pivnica, je uvećano naseljavanjem izbeglih Srba sa Kosova, Metohije, severne Makedonije, severne Crne Gore i Raške oblasti. Za vreme i posle Rakocijevog ustanka u Pivnice se doseljavaju i srpske porodice iz okoline Pečuja i severne Baranje. Početkom 18. veka je to selo sa izrazitom srpskom većinom i tako je ostalo sve do pred kraj 19. veka.

Godine 1846—47 u Pivnicama je živelo 2250 Srba a 1867. godine svega 1510 Srba. Pretpostavka da je više od 850 Srba ubijeno od strane Mađara ili je pak tokom ratnih dejstava i u godinama posle njih pomrlo od raznih bolesti prouzrokovanih ratnim dešavanjima i nemaštinom kao posledicom rata.

U istom periodu (1847) u Pivnicama je živelo i 1829 Slovaka, 378 Nemaca, 94 Jevreja, 87 Mađara i 21 pripadnika drugih nacionalnosti.

Na popisu 1900. Pivnice je imalo 4977 stanovnika koji su živeli u 908 domaćinstava. Nacionalni sastav je bio sledeći: 2871 Slovaka, 1486 Srba, 356 Nemaca, 223 Mađara, 21 Rusina, 1 Hrvata, 19 ostalih. Verski sastav stanovništva je bio sledeći: 3217 evangelika, 1497 pravoslavaca, 77 jevreja, 65 rimokatolika, 21 grkokatolika, 13 reformata, 2 unitaraca i 45 ostalih.

Krajem 18. veka se u selo naseljavaju Slovaci iz nekoliko sela sa teritorije današnje Mađarske i to iz okoline Vesprema (iz mesta Šerne i Šura) i iz okoline Sekešfehervaroša (iz mesta Tardaša, Baračke, Velega i Đurova). U ta mesta su se pivnički Slovaci doselili u prvoj polovini 18. veka sa teritorije današnje Slovačke i to iz okoline Mijave, Modre, Vrbove i Stare Ture. Kasnije se u Pivnice doseljava i nekoliko slovačkih porodica iz Nađlaka (Rumunija). U 19. veku u Pivnice se doseljavaju i Nemci, Cincari, Mađari, Jevreji i Romi.

Najbrojnije srpske porodice u Pivnicama su Crnjanski, Stankov, Lazarov, Mirković, Sremac, Keravica, Doroški, Beljanski a najbrojnije slovačke porodice su Činčurak, Imrek, Pap, Nađ, Tot, Belanji, Čobrda i dr.

Novi Hram Uspenja Presvete Bogorodice u Pivnicama podignut je u periodu od 1740—1746. godine posle preseljenja Srba sa stare lokacije Pivnica koja se nalazila u delu atara koji se zove Srpski Vinogradi (seoba je prouzrokovana epidemijom kolere). Novi hram je osvećen 1754. godine, od strane episkopa Visariona Pavlovića. Pored hrama tada je osvećena je veroispovedna škola. Stari hram koji se nalazio na staroj lokaciji je vremenom porušen a deo bogoslužbenih knjiga i ikona je prenet u novi hram (pretpostavka da je stari hram podignut pre 1715 godine, jer se te godine u popisu stanovništva Pivnica spominje crkvenjak Živan Dugački). Kao prvi učitelj u Pivnicama godine 1754 pominje se magister Teodor.

Podatak o osvećenju novog hrama postoji na uramljenom natpisu u oltaru (iznad carskih dveri) crkve u Pivnicama na crkveno-slovenskom jeziku. 1776. godine hram je renoviran i tada je dograđen zvonik koji je zamenio dotadašnju zvonaru od drveta. 1792—93 godine izvršena je kompletna restauracija hrama sa zvonikom i od tada spoljni izgled crkve se nije bitnije promenio.

U unutrašnjosti se nalazi razvijena i raskošno rezbarena oltarska pregrada koja nosi barokne stilske odlike.

U periodu 1984—1989. godine u slikarsko kozervatorsku radionicu Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika u Novom Sadu, donet je ikonostas crkve Uspenija Presvete Bogorodice u Pivnicama u veoma lošem stanju. Stručnjaci Zavoda nisu mogli da utvrde tačnu godinu njegovog nastanka ali su ustanovili da je ikonostas prenet u pivničku crkvu jer neke ikone nedostaju (smatra se da je sam ikonostas stariji od crkve iako nema dokaza da je prenet iz stare crkve). Rukovodioci radova na obnovi pivničkog ikonostasa su ustanovili je to delo Jovana Isailovića Starijeg. 1958. godine, prilikom evidentiranja i sačinjavanja predloga za stavljanje pod zaštitu Zakona, pivničkog ikonostasa, ustanovljeno je, da tri ikone nisu rad istog majstora koji je slikao i gornje i donje delove ikonostasa, već su nastale kasnije, verovatno u prvoj polovini HIX veka. Na osnovu stilskih analiza — komozicionih analogija, crtačkih vrednosti, kolorističkog izraza i slikarsko — tehnološkog postupka, može se tvrditi da su tri ikone sa sokla ikonostasa srpske crkve u Pivnicama, dela slikara Arse Teodorovića. To su ikone: „Susret Marije i Jelisavete”, „Hristos i Samarjanka” i „Usekovanje glave svetog Jovana Krstitelja”.

Hram Uspenja Presvete Bogorodice u Pivnicama sa ikonostasom stavljen je pod zaštitu zakona i kategorisan je kao nepokretno kulturno dobro od velikog značaja.

Srpska škola se pominje 1754. godine kao škola koja je već postojala, što govori da je škola osnovana znatno ranije, i od tada pa sve do danas u Pivnicama u kontinuitetu se odvija nastava na srpskom jeziku, a o velikom broju Srba koji su živeli u Pivnicama govori podatak da je u tom periodu u Pivnicama bilo čak 6 pravoslavnih sveštenika i jedan đakon. Godine 1901 srpska veroispovedna škola u Pivnicama je imala preko 400 učenika. Vremenom se broj Srba u Pivnicama smanjivao iseljavanjem u druga mesta (Bačka Palanka, Novi Sad, Sombor, Odžaci, Kula, Vrbas, Šajkašku, Srem). Takođe, 1758, deo Srba iz Pivnica, tačnije 22 porodice, se odselio u Banat, tačnije u Beodru (deo Novog Miloševa) predvođeni pravoslavnim sveštenikom Dimitrijem.

Broj Slovaka je u selu rastao zahvaljujući pre svega što se Slovaci nisu selili van Pivnica u većem broju, kao što je to bio slučaj kod Srba i što se znatni broj Nemaca i gotovo svi Mađari veoma brzo asimilirao u Slovake. Nekoliko cincarskih porodica doseljenih u Pivnice su se u kratkom roku asimilirale u Srbe. Prva škola u kojoj se nastava odvijala na slovačkom jeziku je osnovana neposredno po doseljavanju Slovaka u Pivnice (godine 1791 ). Odmah posle doseljavanja u Pivnice, Slovaci su se konfesionalno organizovali i posle izgradnje škole, izgradili i bogomolju koja je bila u upotrebi sve do 1824 godine. Zbog sve većeg broja Slovaka, nije više mogla da zadovolji verske potrebe slovačke zajednice, pristupljeno je izgradnji hrama. Sadašnji slovački hram u Pivnicama (evangelički) je sagrađen u periodu 1824—1826. godine. Uprkos jakim pritiscima i pokušajima da se proces mađarizacije pospeši i ubrza i ukine školovanje na slovačkom jeziku u Pivnicama, pivnički Slovaci su se tome uspešno odupirali i uspeli da sačuvaju svoju školu, tako da se nastava na slovačkom jeziku u Pivnicama odvija bezmalo 230 godina.

Slovaci u Pivnicama su pokazali zavidnu nacionalnu vitalnost i pokazali da kod njih postoji razvijen osećaj patriotizma i želje da se odupru pokušajima asimilacije od strane tadašnjih državnih i crkvenih institucija.

Prvi nemački evangelički hram je bio u stambenoj kući u Vojvođanskoj ulici (nekadašnja prodavnica Borovo). Drugi nemački evangelički hram je sagrađen 1898. godine i isti je porušen 1947. posle proterivanja Nemaca iz Pivnica. Hram se nalazio na uglu ulice Petra Drapšina i Vojvođanske i bio je specifičan po tome što je imao drveni zvonik. Takođe se u Pivnicama nalazi i nemačko groblje koje se danas nalazi u lošem stanju i jednim delom je uzurpirano. U selu je postojala i sinagoga koja se nalazila na uglu Mlinske i Vojvođanske ulice (izgrađena je 1900. godine, a srušena 1944. godine), kao i jevrejsko groblje koje se nalazilo pored slovačkog groblja, a čiji je manji deo porušen 2002. godine. U Pivnicama su Jevreji živeli u periodu 1797-1944 godine. Godine 1818 je u Pivnicama zabeležen najveći broj Jevreja (177). Danas se preostali deo jevrejskog groblja održava i o njemu se vodi računa.

Pivničani su učestvovali u organizaciji i radu Velike narodne skupštine održane u Novom Sadu 1918 godine, gde su kao delegati iz Pivnica učestvovali Pera Crnjanski,Novak Čelić,Đuro Slavik,Janko Valenćik i Mihal Šuster. U selu je te godine bio formiran i srpsko-slovački Narodni odbor (24 člana) koji je preuzeo vlast u selu i aktivno učestvovao u sprovođenju odluka Velike narodne skupštine. Odborom je predsedavao Aleksa Doroški.

Posle Prvog svetskog rata se iz Pivnica odselilo nekoliko slovačkih porodica u Čehoslovačku (mahom porodice intelektualaca i zanatlija).

U drugom svetskom ratu je poginulo 67 stanovnika Pivnica srpske, slovačke, romske i jevrejske nacionalnosti kao i 21 stanovnik nemačke nacionalnosti (poginuli kao pripadnioci nemačkih oružanih snaga).

Krajem drugog svetskog rata i neposredno posle drugog svetskog rata 7 stanovnika Pivnica je osuđeno na smrtnu kaznu i streljano kao pripadnici mađarskih, nemačkih i ustaških oružanih formacija zbog ratnih zločina koji su počinili prema civilnom stanovništvu u Sremu(na području zapadnog Srema) i južnoj Bačkoj(učesnici u raciji 1942).

Posle Drugog svetskog rata (1946—48) se iz Pivnica u tadašnju Čehoslovačku odelilo blizu 20 slovačkih porodica (mahom porodice trgovaca, zanatlija i intelektualaca)

Posle 2000. godine se u Slovačku odselio znatan broj pivničkih Slovaka (u početku privremeno, no mnogi su svoj privremeni boravak pretvorili u stalni). Najveći broj mladih Slovaka koji su u Slovačku odlazili radi studiranja, posle završetka studiranja ostali su da žive i rade u Slovačkoj.

U Pivnicama danas postoji i deluje nekoliko crkava i verskih zajednica. To su: Srpska pravoslavna crkva. Slovačka evangelička crkva, Baptistička crkva. Metodistička crkva, Nazarenska zajednica, Adventistička crkva kao i dve pentakosne verske zajednice Hristova duhovna crkva i Hristova jevanđeoska crkva.

Pivnice je jedno od prvih sela u Srbiji u kome je osnovana zemljoradnička zadruga (1868. godine), a elektrifikacija sela je izvršena 1924. godine. Godine 1921. je osnovan srpski fudbalski klub Obilić, a nešto kasnije i slovački fudbalski klub Janošik. Posle Drugog svetskog rata je u Pivnicama osnovan fudbalski klub pod nazivom Slavija. Početkom 30-ih godina 20. veka u Pivnicama je bilo formirano i četničko udruženje koje je funkcionisalo sve do 1941, kada je zabranjeno od strane mađarskih okupatora a članovi su bili pohapšeni, odvedeni na streljanje koje su uspeli izbeći zahvaljujući spletu okolnosti.

Pivnice je selo poznato po naprednoj stočarskoj i ratarskoj proizvodnji. U proteklom periodu je bilo selo sa najvećom stočarskom proizvodnjom u bivšoj Jugoslaviji, no danas se situacija promenila i na tom planu.

Pivnice se danas suočava sa velikim problemom naglog pada broja stanovništva i to je posledica opšteg stanja u društvu. U zadnjih petnaestak godina veliki broj Pivničana se odselio u inostranstvo, kao i u veće gradove u Srbiji. Broj stanovnika opada godišnje za 1-2 %. Ukoliko se ova tendencija nastavi, za dvadesetak godina će u Pivnicama broj stanovnika iznositi oko 2000 dok je sredinom 20. veka to bilo preko 6000. Prema preliminarnim rezultatima popisa iz 2011. u Pivnicama živi 3337 stanovnika i to Srba 586, Slovaka 2523, Roma 146 i ostalih 82. Verovatno bi broj stanovnika bio znatno manji da se u proteklih nekoliko godina u Pivnice nije doselio veći broj Roma iz okolnih naselja kao i iz inostranstva (u pitanju su Romi koji su deportovani iz zemalja članica EU).

Lazar Mirković (1885—1968) je profesor liturgike na bogoslovskom fakultetu (BF) SPC.

Rodio se u Pivnicama, Bačka. U Sremskim Karlovcima je završio Srpsku pravoslavnu gimnaziju a potom i Bogosloviju 1906. Po završetku Bogoslovije upisuje bogoslovski fakultet u Černovcima, gde je diplomirao 1908, a doktorirao 1912. Jedno vreme je bio Prefekt u Bogoslovskom seminaru u Sr. Karlovcima. Nakon što je doktorirao postavljen je za docenta Karlovačke Bogoslovije za predmete crkvenoslovenski jezik i liturgiku.

Po osnivanju BF u Beogradu, postavljen je za profesora liturgike. Bio je dekan BF u više navrata i na njemu je ostao sve do penzionisanja 1952, a kasnije, do 1961. i kao honorarni profesor.

Bio je član i saradnik više naučnih ustanova: u Narodnom muzeju mu je 1923. povereno Odeljenje srednjovekovnih starina, 1925. je postao dopisni član Srpskog naučnog društva, a od 1927. je i redovni član Istorijskog društva u Novom Sadu. Od 1947. je i naučni saradnik Arheološkog instituta Srpske akademije nauka, a od 1950. je postao i spoljni saradnik Instituta za proučavanje književnosti SANU. Kao istaknuti naučni radnik držao je predavanja na Internacionalnim vizantološkim kongresima u Atini 1930, Sofiji 1934, Rimu 1936, Palermu 1951. i Solunu 1953.

Lazar Mirković svakako spada u red značajnih pravoslavnih liturgičara. Liturgika koju je napisao i danas se koristi kao priručnik bogoslova. Sud o Mirkoviću kao istoričaru umetnosti dao je naš najpoznatiji stručnjak akademik Vojislav J. Đurić po kome je on „dopro do samih vrhunaca ikonografske analize i uvrstio se među najsjanije njene predstavnike u evropskoj nauci”.

Iz njegove izuzetno obimne bibliografije koja broji 295 objavljenih jedinica izdvajaju se sledeći radovi: Pravoslavna liturgika ili nauka o bogosluženju Pravoslavne istočne Crkve i Heortologija ili istorijski razvitak bogosluženja pravoslavne istočne Crkve.

Iz Pivnica je i Momčilo Ivanić (Pivnice, 2/14. mart 1853 — Beograd, 23. april/6. maj 1916), filolog, profesor gimnazije, i sekretar Leksikografskog odseka CKA.

Momčilo Ivanić rođen je 2/14. marta 1853. u Pivnicama u Bačkoj. Njegov otac Stevan prešao je u Beograd, gde je radio kao činovnik uprave grada. Momčilo Ivanić pohađao je do četvrtog razreda osnovnu školu u Beogradu, a onda se sa ocem morao vratiti u Pivnice. Zbog tih okolnosti upisao se tek 1867. u gimnaziju u Beogradu. Pohađao je istorijsko-filološki odsek Velike škole, a završio ga je 1876. godine. Na Velikoj školi Beogradu, bio je đak Daničića i Novakovića. Radio je najpre od 1877. u jednoj privatnoj školi, a od jeseni 1877. bio je profesorski pripravnik Stojana Novakovića.

Postao je 1879. predavač na gimnaziji, a 1885. profesor beogradske realke. Od 1898. radio je u leksikografskom odelu Srpske kraljevske akademije (SKA). Godine 1903 je postao dopisni član Srpske kraljevske akademije i time postao prvi Pivničan koji je postao akademik. Momčilo Ivanić je posle 1903 bio lični učitelj prinčeva Đorđa i Aleksandra Karađorđevića.

U radovima je pomagao Daničiću i Novakoviću, prevodio je članke, i pisao prikaze i referate. Sakupljao je građu za veliki rečnik SKA dugi niz godina, i napisao je „Ogled” tog rečnika kako ga je on zamišljao („Srpski rječnik književnog i narodnog jezika”, 1913).

Janko Čeman

I Mihal Kamanj ( umetničko ima Janko Čeman) se rodio i živeo u Pivnicama. Rodio se 30.09. 1922 godine. Završio je osnovnu školu u Pivnicama gde je i živeo. Pisao je pripovedke i romane. Umro je 29. 09.1987 godine. Njegovo ime nosi amatersko pozorište u Pivnicama koje uspešno deluje već skoro tri decenije.

Iz Pivnica je poreklom i Šamu Borovski (Borovszky Samu) 1868—1912. Porodica Borovski je je bila utkana u život pivničkih Slovaka i uopšte Slovaka na ovim prostorima i podarila je znamenite sveštenike, istoričare, glumce… Šamu Borovski je bio istaknuti mađarski istoričar i akademik (iako je bio slovačkog porekla vremenom se mađarizovao te je sebe smatrao Mađarem).

Iz Pivnica je rodom i Oskar Julijus Karol Borovski (1894—1966) znameniti mađarski pozorišni i filmski glumac(glumio u prvom mađarskom tonskom filmu). I on se, kao i njegov stric Šamu Borovski, vremenom mađarizovao.

U Pivnicama je rođen Vićazoslav Hronjec (1944) slovački pesnik, literarni kritičar, bibliograf i prevodilac.

Iz Pivnica je rodom i Gligorije Mirković (1877-1962). Bio je ugledan profesor i nacionalni radnik i jedan od znamenitih profesora i jedno vreme upravnik Velike srpske pravoslavne gimnazije u Novom Sadu.

U Pivnicama je rođen Samuel Kubica (1885-1942). Bio je učitelj u Nađlaku, saradnik slovačkog književnika J.G.Tajovskog i veliki borac protiv mađarizacije. U Rumuniji je bio nadzornik slovačkih škola i jedan od zaslužnih građana koji je svojim delovanjem delom uticao da Nađlak sa okolinom posle prvog svetskog rata pripadne Rumuniji.

Majka patrijarha Georgija Brankovića je bila poreklom iz Pivnica iz porodice Bikar. Patrijarh Georgije Branković (1830—1907) je bio srpski pravoslavni episkop temišvarski od 1882. do 1890. godine, a potom arhiepiskop karlovački i patrijarh srpski od 1890. do 1907. godine. Bio je prvi tajni savetnik austrougarskog cara Franca Jozefa I, vitez Velikog krsta Leopoldovog reda, nosilac carskog ordena Gvozdene krune prvog stepena, srpskih Ordena belog orla i Sv. Save prvog stepena i kneževskog crnogorskog Danilovog ordena prvog stepena, član ugarskog Gornjeg doma i hrvatskog Zemaljskog sabora, nekadašnji upravitelj somborske Preparandije, počasni građanin Sombora i Karlovaca.

Jovan Skerlić je po majci bio Pivničan (majka Persida rođ. Mirković).

U novije vreme iz Pivnica potiče profesor prava i bivši ministar pravde Momčilo Grubač.

U Pivnicama je rođen i dr. Jovan Doroški Jovka koji je u posleratnom periodu(posle drugog svetskog rata) od 1947—1948 obavljao funkciju predsednika skupštine AP Vojvodine.

Na svoje poreklo je bila ponosna i uvek je rado isticala da je pivničanka rođena van Pivnica a da nikada u Pivnicama nije bila i američka pravnica Džojs Džordž (majka Vera Popadić iz Pivnica). Džojs Džordž je rođena 1936 godine. Po zanimanju je bila pravnik, kasnije i prva žena član Vrhovnog suda Ohaja. Dobitnik državnih priznanja za borbu protiv kriminala i kandidat Republikanske partije za člana Kongresa 1996 godine.

U naselju Pivnice živi 3126 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 42,3 godina (40,6 kod muškaraca i 43,8 kod žena). U naselju postoji 1501 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,55.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Slovacima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

vnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 5425 [1] 1953. 5653 1961. 5541 1971. 5162 1981. 4820 1991. 4361 4261 2002. 3953 3835

Portal Srbija

Pivnice na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain) Arhivirano 2009-08-28 na Wayback Machine-u
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)

<!-
Koordinate: 45° 28' 10" SG Š, 19° 27' 19" IGD->