Uroš Drenović

Uroš Drenović
Domobranski bojnik Emil Rataj, predstojnik kotarskog suda Konstantin Urumović, Uroš Drenović i kotarski predstojnik Marko Jungić, u Mrkonjić Gradu 1942.
Mesto rođenjaSitnica
 Austrougarska
Datum smrti31. 5. 1944. (32 godina)
Mesto smrtiČađavica
 Nezavisna Država Hrvatska
Bitke/ratoviUstanak u NDH
Bitka na Kozari
Napad NOVJ na Mrkonjić Grad avgusta 1942.
Operacija Vajs
Desant na Drvar

Uroš Drenović (Sitnica, Austrougarska 1911. — Čađavica 1944.) je bio ustanički vođa tokom ustanka u NDH, te četnički komandant i saradnik okupatora.

1942. godine napušta ustanak, sklapa sporazum sa NDH, a potom i sa nemačkim okupatorom. Učestvovao je u svim većim osovinskim operacijama u Bosni protiv jugoslovenskih partizana. Zajedno sa svojim četnicima učestvovao je u osovinskoj ofanzivi na Kozaru. Poginuo je 1944. godine prilikom savezničkog napada na nemačke položaje tokom desanta na Drvar.

Tokom drugog svetskog rata i decenijama potom, ime Uroša Drenovića bilo je sinonim za četničku izdaju u Bosanskoj krajini.[1] Nakon raspada SFRJ, došlo je do njegove popularizacije, pa je po njemu nazvana ulica u Banja Luci.

Biografija

Uroš Drenović je bio učitelj po zanimanju.[2] U Drugi svjetski rat ušao je kao rezervni oficir sa zvanjem poručnika.

Ustanak u NDH

Glavni članak: Ustanak u NDH

Početak ustanka u Bosni obeležilo je jedinstvo pobunjenog naroda protiv ustaša. Na početku ustanka Uroš Drenović je bio komandant jednog ustaničkog odreda koji je nešto kasnije, kao bataljon »Petar Kočić«, ušao u sastav 3. krajiškog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda, i kao takav bio pod komandom štaba odreda.[3]

Istovremeno, Drenović pokušava da se poveže sa četničkom organizacijom, te decembra 1941. godine šalje kurira četničkom vođi Draži Mihailoviću u Srbiju, koji mu nalaže "da radi sporazumno sa fašistima", pošto je bio u italijanskom sektoru.[4] Saznavši za formiranje četničkih pukova u Lici i Kninskoj krajini, Drenović je na odredskoj konferenciji održanoj u Gerzovu 10. decembra 1941. godine zatražio da se njegov bataljon nazove četnički, s tim što će on i dalje lojalno sarađivati sa ostalim partizanskim snagama odreda.[3] Obzirom da je to bilo u skladu sa tadašnjom politikom jedinstva snaga u ustanku, Drenovićev zahtev je prihvaćen te na terenu Bosanske Krajine nastaje prvi četnički odred.[3] Iako bez političkih komesara, Bataljon "Kočić" je i dalje bio u sastavu 3. krajiškog NOP odreda.[5] Međutim, Drenović i njegovi istomišljenici zaverenici (Tešanović, Marčetić i drugi), ubacuju četničke i šovinističke parole u druge ustaničke odrede, izazivajući time rascep ustaničkih snaga.[3]

Početkom 1942. godine Drenovićevi kuriri su uspostavili vezu sa Jezdimirom Dangićem, izaslanikom Draže Mihailovića za istočnu Bosnu, koji im je poručio da se treba boriti protiv partizana, a ne okupatora.[6]

Izdaja ustanka

Na dan 27. februara 1942. godine bio je planiran ustanički napad na ustaško-Italijanski garnizon Mrkonjić Grad. Dogovoreno je da u napadu 3. krajiškog partizanskog odreda učestvuje i bataljon »Kočić«, kojim je komandovao Uroš Drenović. Drenović je prvo bio protiv napada na Italijane, ubeđujući prisutne u njegovu ispravnu politiku i preteći oštrim represalijama Italijana zbog napada.[7] Ipak, kako je većina boraca bila za napad, on je na kraju pristao na plan.[7] Međutim, napad nije uspeo zbog toga što je Drenović dozvolio italijanskim jedinicama da sa njegovog položaja tuku partizanske snage, nakon čega se odmetnuo sa svojim bataljonom i poveo otvorenu borbu protiv partizana.[8] Nakon izdaje, borci Drenovićevog bataljona su na oslobođenoj teritoriji iznenadno napali, razoružali i zaklali Jozu Nemeca, zamjenika političkog komjesara 2. čete V bataljona 3. krajiškog NOP odreda.[3] Partizani su nakon toga izdali proglas navodeći da je Drenović napad na partizane izvršio u sporazumu sa talijanskim okupatorom.[3]

Ohrabreni krizom koja je krajem 1941. godine, zbog izdaje buržoaskih velikosrpskih elemenata, nastala u ustaničkim redovima Dalmacije, Kninske krajine, Like i istočne i zapadne Bosne, a pod uticajem neprijateljske propagande, pritajeni neprijatelji narodnog ustanka počeli su i u susednim pokrajinama da dižu glavu i da seju razdor među ustanicima. U tome su se u istočnijim krajevima zapadne Bosne naročito isticali učitelji Lazo Tešanović, Uroš Drenović i trgovac Rade Radić.[3]

– Nikola Milovanović, Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića - Poraz, str. 67.

Narednih dana Drenović je bio u bjekstvu od partizana.[1] On je iz Gerzova prvo pobjegao u Pecku, pa u Podgore, odatle u Čardak i Mliništa, a zatim u Kadinu Vodu i Sitnicu na Manjači, da bi se — nesiguran čak i tamo gdje je imao najpouzdanije jatake — konačno sklonio kod ustaša u Mrkonjić Gradu.[1]

Pokušaj puča u Slatinskoj četi

Drenović je pretio partizanskim borcima: "U roku od 15 dana poslaću talijanske avione na Vas i na Vaša sela ukoliko na bilo koji način ne uništite Vašeg komandanta".[1] Na slici selo spaljeno od Italijana.

Pre nego je pobegao k ustašama, Drenović je pokušao organizovati puč u Slatinskoj četi ribničkog bataljona »Soko«. Ta je četa, početkom aprila 1942, bila između Manjače i Ključa uklinjena u raspored talijansko-ustaških i četničkih trupa. Komandir čete bio je Duka Buvač, odan borac i komunista. Drenović je, bežeći pred Udarnim bataljonom, 8. aprila iz Donje Pecke poslao u Slatinsku četu svog agenta sa proglasom, kojeg su njegovi istomišljenici trebali da pročitaju borcima »kad se među Vama ne nalazi Vaš komandir Duka Buvač«. Komandir Duka je pažljivo pratio sve sumnjivo i tako uhvatio četničkog kurira i Drenovićev proglas, koji je odmah prosledio u Operativni štab.[1] U proglasu je nudio nagradu za glavu partizanskog komandira i pretio strašnom italijanskom odmazdom nad njima i njihovim selima ako to ne učine:

»Vaš komandir Duka Buvač izdao Vas je komunizmu, još kad je išao na prvo oblasno partijsko savjetovanje mjeseca februara u Skender Vakufu. Njemu i ostalim najžešćim komunistima staće se na kraj vrlo brzo. Radi toga ja Vam pišem ovo pismo kako bi se spasili i Vi i Vaša sela Gornja i Donja Slatina da ne budete popaljeni od talijanskih aviona i da ne budete uopšte uništeni. Pređite u moju jedinicu i pod moju komandu od ribničkog bataljona 'Soko', jer Vas je Vaš komandir kako sam naprijed rekao izdao komunizmu, a ja ću o Vama voditi više računa...

Onaj ko to učini, i dovede mi partizanskog komandira Duku Buvača, dobiće 100.000 kuna. Isto tako sačuvaću Vaša sela i Vaše stanovništvo da im neće ništa faliti od bilo koje vojske, jer sam u tolikoj mogućnosti da to sve učinim. Ukoliko ovo ne učinite bićete svi poubijani, a Vaša sela biće uništena od talijanskih aviona. U roku od 15 dana poslaću talijanske avione na Vas i na Vaša sela ukoliko na bilo koji način ne uništite Vašeg komandanta i ne pređete u moju jedinicu i pod moju komandu, jer je ovo zaslužio Vaš komandir Duka Buvač. Skinite Vaše petokrake, jer Vas je Vaš komandir, kako sam naprijed naveo, zaveo, pa ste svi postali partizani, još početkom ustanka, a to je vojska komunista, protiv koje se bori dinastija Karađorđevića...«[1]

U vreme proglasa, Drenović je bio u bekstvu ispred partizana, koju su vodili poteru za izdajnikom. Od 1. do 10. aprila Udarni bataljon pretražio je sva sela od izvora Sane do Plive. U pohodu kroz Mednu i Pecku su naišli na Drenovićev štab, a on je pobjegao ispred partizana, koji su mu "sve stvari zaplijenili".[1] Prema izveštajima Udarnog bataljona, narod u pozadini koju su držali četnici je bio pritisnut četničkom propagandom, a najcrnje laži su prenošene o partizanima i narodnooslobodilačkoj borbi.[1] Tek po dolasku Udarnog bataljona, obaveštavanjem na narodnim zborovima i korektnim držanjem boraca »narod dobiva druge utiske«.[1] Partizanskoj komandi je već 10. aprila bilo jasno da će "neuporedivo lakše biti rasterati četničke formacije, nego zatrti zlo seme koje su posejali i dalje ga seju".[1]

Saradnja sa ustašama

Glavni članak: Suradnja četnika sa NDH
Uroš Drenović nazdravlja uspešan sporazum sa snagama NDH. Desno, osoba sa šubarom drži gitaru.
Overeni prepis ugovora o lojalnosti i saradnji od 27. aprila 1942. godine između vlasti NDH i vojvode Uroša Drenovića.[9][10] (Dokument se nalazi u vojno-istorijskom arhivu, Arhiv VII, Ca, k. 234, reg. br. 3/2)

Uroš Drenović je jedan od mnogih četničkih komandanata u Bosni koji su sarađivali sa ustašama.[11] Uroš Drenović je 27. aprila 1942. pred vlastima NDH u Varcar Vakufu (Mrkonjić Gradu) dao sledeću pismenu izjavu:

»Potpisati izjavljujem, da sam uvijek priznavao Nezavisnu Državu Hrvatsku, ali da sam otišao u šumu, da spasim goli život naroda u ovom kraju, kao i sebe, koje su neodgovorni elementi počeli nemilice ubijati i pljačkati. Ujedno izjavljujem, da ću zajedno sa svojim naoružanim ljudima, kada očistimo zajedno sa hrvatskom vojskom, prema naređenjima vojnog zapovjedništva čitav ovaj teritorij od komunističkih bandi, staviti se na potpuno raspoloženje sa svojim naoružanim ljudima domobranstvu.«[9][12]

Nakon potpisanog sporazuma, Drenović je sa štabom svog odreda nastavio slavlje sa ustašama u Banjaluci u hotelu "Bosna".[13] Između ostalih usluga, Uroš Drenović je vlastima NDH za novac prodavao zarobljene ustanike. O tome svedoči sačuvano pismo satnika Anta Zičarića, komandanta ustaške bojne, upućeno glavnom stožeru ustaške vojnice u Zagrebu, od 28. maja 1942. godine:

Za uhvaćene vođe partizana traže od nas otkupninu, a i novac za pripomoć, pa iz toga vidim, da bi se novcem mnogo toga dalo postići ... Mišljenja sam da moraju postojati posebne novčane navjere (krediti) za obavještenja, jer sam ustanovio da većinu četničkih vođa možemo za novac ili bilo kakvu uslugu kupiti ...[14]

Na sastanku četničkih komandanata održanom 7. juna 1942. godine, sam Drenović se žali kako su zbog ugovora sa NDH koji je potpisao, partizani njemu i njegovim borcima nadjenuli nadimak "srpske ustaše".[4]

17. juna 1942. godine Veliki župan Velike župe Bribir i Sidraga, ustaški stožernik David Sinčić je poslao iz Knina nadređenima telegram:

Postignuta saradnja sa četničkim vođama Bogunović, Đujić, Rokvić, Rađenović. Četnici po dogovoru sa mnom i dobijenim uputstvima idu prema Glamoču sastati se sa četnicima Drenovića i domobranima gde odrediti plan daljih zajedničkih akcija.

Radi delovanja protiv partizana radi postignuća dodira sa hrvatskom vojskom četnici izvršili napad na Peulje, Crni Lug, Grkovci, Podgoru, Tičevo malo i veliko uspehom. Četnici za saradnju sa nama i borbu proti partizana nemaju oružja, strijeljiva i hrane. Potrebno ih snabdeti preko Knina ili u času dodira sa našom vojskom u Glamoču. Radi potrebne oružane akcije naših domobrana iz Knina s četnicima prema Glamoču, Bosanskom Petrovcu, južnoj Lici, potrebno Zapovjedničtvo sedme operativne zone u Kninu poslati pojačanja u ljudstvu, oružju, naročito strojnica, bacačima mina i vojnim vozilima.

Četnici poveli akciju proti partizana iz Medka prema Strmica. Potrebno je povezati ovu akciju sa akcijom naše vojske iz Gospića. Četnici očekuju za svoje akcije uputstva našeg vojničkog Zapovjedničtvo. Poruke slati preko Knina ili krilašima u Bosansko Grahovo kao što je već učinilo Zapovjedničtvo trećeg vojnog zbora četnicima Branka Bogunovića. Gornje dostavite Zapovjedničtvo trećeg vojnog zbora Sarajevo i Ministarstvu spoljnih poslova za Vrančića.[15]

O saradnji vojvode Uroša Drenovića sa vlastima NDH i njemačkom okupacionom silom, bio je upoznat i komandant zapadnobosanskih, ličko-dalmatinskih i hercegovačkih četničkih odreda vojvoda Ilija Trifunović-Birčanin. U pismu kapetana Radovana Ivaniševića, načelnika Birčaninova štaba, upućenom majoru Slavku Bjelajcu, između ostalog je navedeno:

Dozvolite najzad da Vam skrenem pažnju na četnike učitelja Drenovića koji dejstvuje u reonu Mrkonjić Grad—Jajce. Vi prolazite tim pravcem i treba da ih iskoristite da Vam pomognu i olakšaju izlazak na Vaš reon, da Vas snabdeju hranom i municijom i da Vas orijentišu o situaciji na terenu. Ali treba da znate da Drenović izgleda ima nekakve sporazume sa Ustašama i njihovom Komandom kao i sa Nemcima, koji su ga ne samo kompromitovali lično, nego su bacili na ceo naš četnički pokret rđavu sliku. Zbog ovoga Vojvoda Birčanin, koji mu je prvopredpostavljeni, pisao mu je ovih dana oštro pismo kao opomenu, jer ako ne ispuni uslove prema njemu da će ga isključiti iz četničke organizacije. [...] Prema ovome šta vidite na licu mesta odredićete i Vaše držanje prema Drenoviću. Ako on nije odstupio od naše linije i ako se nije kompromitovao, mogao bi Vam, kao prvi sused u mnogome da pomogne a naročito u municiji, oružju i hrani te da kad je on već u nekom sporazumu ne morate Vi da budete, a on da Vas pomaže. Učitelj Drenović koji je hrabro istrajao u borbi najpre protiv ustaša, a potom protiv partizana, više od godinu dana, nagrađen je od strane Komandanta i unapređen u čin četničkog vojvode, čime mu je dato vidno priznanje za stečene zasluge. Ako je međutim otišao — zabrazdio, toliko daleko da je kompromitovao celu stvar onda treba da ga savetujete kako da se izvuče i rehabilituje.[16]

Iz ovog se vidi da je postojala saradnja jedinica pod komandom vojvode Uroša Drenovića sa organima i vojskom NDH, te pomoć NDH u oružju, municiji i čak i ljudstvu lojalnim četničkim jedinicama. Četničke jedinice lojalne vlastima NDH nisu samo učestvovale u borbenim operacijama u službi oružanih snaga NDH, već su pružali logističku i pozadinsku podršku i nemačkim vojnim jedinicama. Tako su četnici vojvode Drenovića bili zaduženi za čuvanje i popravku puteva kojima su se kretale jedinice Vermahta, ali su bili ovlašteni da od seljaka za račun NDH i Trećeg Rajha vrše otkup hrane, stoke i drvne građe, pa bi svi ti poslovi išli preko komande četničkih snaga u Bosni, između ostalih i preko vojvode Drenovića i drugih koji su od toga imali i ličnu korist.[17]

Učešće u bici na Kozari

Glavni članak: Bitka na Kozari
Uroš Drenović vodi Nemce po terenu.

Uroš Drenović je sa četničkim vrhom aktivno učestvovao u pripremama za ustaško-njemačku ofanzivu protiv slobodne teritorije na Kozari. Bio je prisutan na sednici na kojoj se govorilo o predstojećoj ofanzivi na Kozaru. To svedoči zapisnik sa sednice četničkog vrha 7. juna 1942. godine i njegov referatu kome on između ostalog kaže:[18]

Propagande nema uopšte kod nas. Partizani govore da je njihova čitava Bosna. Narodu se može izložiti i lepo kazati sve što je na stvari. Pozadina mora razumevati naš rad, a rad u pozadini mora da bude organizovan. Dalje referiše o stanju partizana koji su se sada grupisali u Kozari i Grmeču. Na njih će napasti, prema obaveštenjima koja on ima biti izvršena ofanziva 14. ov. mj. Hrvati će biti naročito oprezni oko Vidov dana, a iz Londona putem radija poručuju da borba za sad stane. Mislim da je narod jedino na taj način spašen, što smo zaključili ovaj sporazum.[19][4]

U nemačko-ustaškom napadu na Kozaru učestvovalo je i oko 2.000 četnika pod komandom Uroša Drenovića i Marčetića. Četničke snage korišćene su uglavnom za zaprečavanje i lokalne napade.[20][21] Pored zaprečavanja, četnici su učestvovali i u napadnim operacijama, o čemu svjedoči nemački izveštaj od 14. juna 1942:

Borbena grupa “Zapadna Bosna” [...] c.) Grupe za zaprečavanje: Hrvatske jedinice, naslonjene na grupu “Fric”, preuzele obezbjeđivanje Banje Luke sa zapada. Neprijatelj drži visove sjeverno i sjeverozapadno od Bronzanog Majdana. Napad nacionalnih četnika na ove visove u toku. Uspostavljena veza sa hrvatskim dobrovoljcima kod Sanskog Mosta i sa nacionalnim četnicima iz Bronzanog Majdana kod Debeljaka.[22]

– Dnevni izvještaj generala Paula Badera od 14. juna 1942.

Učešće u operaciji Vajs

Glavni članak: Operacija Vajs
Zbjeg naroda Banije ispred Nemaca, ustaša i četnika, tokom operacije Weiss

7. februara 1943. godine major Petar Baćović je obavijestio Dražu Mihailovića o Drenovićevom angažmanu u operaciji Vajs i pohvali koju mu je uputio ustaški vođa Mladen Lorković:

Drenović ide zajedno sa nemcima i hrvatima. Lorković ga u poslednjem govoru zove jedinim srbinom koji pomaže hrvatsku politiku.[23]

Nakon što su pomogli Nemcima i ustašama u slamanju partizanske slobodne teritorije, četnici su dobili lokalnu vlast u zapadnoj Bosni. Nemci su 6. marta 1943. godine pozvali u Banja Luku sve četničke komandante i to: Radića, Tešanovića, Drenovića, Marčetića, Mišića. Na sastanku je potpisan sporazum u kome, pored ostalog, stoji:

Četničko vođstvo izričito naglašava nemačkoj vojnoj sili svoju lojalnost i obavezuje se da neće ni u kom slučaju raditi protiv nemačkih i hrvatskih interesa. Četnička komanda će sve osobe, koje Nemačka komanda traži da se izruče, predati Nemačkoj komandi u Banjoj Luci.[24]

27. aprila 1943. godine u izveštaju Komandi bosanskih četničkih odreda komandant Drenović, pored ostalog, javlja:

Sad sam se vratio iz akcije na Paprovac i Bihać gde sam zajedno učestvovao sa Nemcima. Ono ljudstvo što je išlo tamo u akciju bilo je stavljeno na hranu sa nemačkom vojskom i hrana je bila dobra. Partizani su vršili napade i davali žestok otpor.[25][26]

Uroš Drenović i bivši dožupan Jajca dr. Šunić su se sastali u Banja Luci 2. maja 1943. godine, gde su razgovarali kao stari poznanici. Jedina nesuglasica među njima je bilo pitanje misteriozno nestalih 300.000 jugoslovenskih dinara:

„Dva gospodina su se pozdravili kao stari poznanici. Nakon raspitivanja o zajedničkim poznanicima i prisjećanja na teška vremena kad su partizani upali u Jajce, Š[unić] je započeo razgovor[...]“; Drenović je preuzeo na sebe da razmjeni 300.000 jugoslovenskih dinara prikupljenih od stanovništva iz svog kraja za kune i novac je donio u Jajce. Tokom partizanskog napada nestale su sve priznanice i novac; Šunić je obećao da će kune biti isplaćene po dogovoru.[27]

– Izvještaj sa sastanka Uroša Drenovića i bivšeg dožupana Jajca dr. Šunića u Banja Luci dana 2. maja 1943.

Šunić je dalje nastojao da odobrovolji Drenovića, stavljajući mu do znanja da mu može nabaviti nove čizme i, eventualno, jedan automobil.[28]

U službi nemačkog Vermahta

Drenovićevi četnici javljaju vlastima NDH i Nijemcima u Mrkonjić Gradu ("Varcar Vakufu") da partizani održavaju zbor u Vrbljanima kod Crkve (na Ilindan, 2. 8. 1943.) i traže njihovo bombardovanje.

U izvještajima njemačkih nadležnih organa iz proljeća 1943. godine, iskazano je zadovoljstvo dosadašnjom saradnjom sa vojvodom Urošem Drenovićem:

Odnos Drenovićevih četnika prema njemačkoj vojsci je i dalje besprijekoran.[29]

– Pregled aktivnosti 114. lovačke divizije u maju 1943. godine

Sredinom maja 1943. godine, Nemci su razoružali četnike u Crnoj Gori i Hercegovini. Međutim, Drenović je ocenjen kao izuzetno lojalan:

Četnici pokazuju jake anglofilne tendencije; iako nema naznaka za saradnju sa partizanima, kontakti sigurno postoje (*otvorena vrata* za svaki slučaj); pljačke i samovolja na terenu; *Za razliku od njih, Drenovićeva grupa je i dalje mirna i lojalna, te vrši [našim] trupama korisnu pomoćnu službu.[30]

– Izvještaj 114. lovačke divizije o raspoloženju četnika (19. maj 1943. godine)

1. juna nemački predstavnik ide u obilazak Drenovićevih četnika, konstatujući da je njihova ukupna snaga oko 2500 ljudi:

Poručnik Rosenfeld (2. obavještajni oficir divizije) putuje u Mrkonjić-Grad da bi ispitao Drenovićeve namjere; Drenović ga prijateljski prima; u borbi protiv partizana Drenović sarađivao sa 7. SS, 114. JgD i 369. ID; ukupna snaga Drenovićevih četnika oko 2500 ljudi, imaju dobro naoružanje; taktika gerilska; planira samostalnu akciju na Janj; 373. ID također planira akciju u tom području; razgovara se o mogućnosti saradnje; Rosenfeld izjavljuje da takvu odluku može donijeti samo kom. divizije; Rosenfeld stavlja auto na raspolaganje Drenovićevom kuriru.[31]

– Izvještaj 373. hrvatske legionarske divizije »Tiger« o razgovoru sa Urošem Drenovićem od 1. juna 1943. godine

Na svetog Iliju 2. 8. 1943. godine, u selu Vrbljani partizani su sazvali narodni zbor ispred crkve. Četnici doušnici Uroša Drenovića su o tome odmah obavestili nadležnu nemačku i ustašku komandu u Mrkonjić Gradu ("Varcar Vakufu"), tražeći bombardovanje okupljenih.[32]

U izvještaju od 19. novembra 1943, sastavljenom od strane oficira XV brdskog armijskog korpusa, navode se karakteristike četničkih komandanata s teritorije NDH i ocjenjuje se njihov odnos prema njemačkim vlastima. Za Uroša Drenovića se navodi da je "nepomirljiv protivnik komunista" koji smatra sebe "zaštitnikom svojih pravoslavnih sunarodnjaka":

Vojvoda Drenović. Uspravna ličnost, nepomirljiv protivnik komunista (komunistički zločini nad njegovom suprugom odveli su je u smrt), smatra sebe zaštitnikom svojih pravoslavnih sunarodnjaka. Više od godine dana sarađuje otvoreno sa nemačkim Vermahtom. Pokušaj D. M. da utiče na njega dosad je bez uspeha.[33][34]

U jednom izvještaju poslatom krajem 1943, nakon održanog sastanka Drenovića sa jednim njemačkim oficirom, doznaje se o ideji stvaranja »Srpske legije« (formacija bi bila sastavljena od bosanskih četnika), sa ciljem upotrebe i na Istočnom frontu:

Drenović moli za dozvolu da evakuiše familiju u Beograd /pod njemačku zaštitu/; Marčetić također moli za propusnicu za put u Srbiju, gdje se želi staviti na raspolaganje Nediću. U razgovoru se pomenula mogućnost stvaranja /Srpske legije/ pod njemačkom komandom; četnici su ovu mogućnost /oduševljeno pozdravili/. Također su izrazili spremnost da se, poslije uništenja komunizma u Bosni, bore u Rusiji; jedini uslov je da ova jedinica bude sastavljena isključivo od Srba.[35]

– Izvještaj sa sastanka poručnika Kirchnera i Uroša Drenovića u Karanovcu na dan 26. decembra 1943.

Posle formiranja četničkih korpusa poslove saradnje s nemačkim okupatorom preuzeli su komandanti korpusa Uroš Drenović i Lazo Tešanović, prema instrukcijama majora Vranješevića od februara 1944.[2]

Desant na Drvar i smrt

Glavni članak: Desant na Drvar
Učešće četnika u desantu na Drvar.

U nemačkom desantu na Drvar, učestvovali su i Vermahtu lojalni četnici, uglavnom na osiguranju komunikacija i izviđačkim zadacima:

Izviđačke zadatke izvršavaju besprijekorno; vođstvo im je dobro, a ljudstvo naviklo na fizičke napore; neophodni su pri osiguranju komunikacija, posebno zbog pomanjkanja vlastitih trupa.[36]

– Izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa o rezultatima formiranja „Hrvatskih borbenih grupa“ (30. juni 1944).

Nakon prvog dana nemačkog desanta, saveznički avioni su žestoko uzvratili:

Za nedelju dana posle napada na Drvar, naši avioni izvršili su oko hiljadu borbenih letova podržavajući partizane i time su dosta doprineli da se smanji pritisak na njih.[37]

– Fitzroy MacLean, član britanske misije

U jednom od savezničkih napada RAF-a na četničko-nemačke položaje, na Čađavici kod Drvara, ubijen je četnički vođa Uroš Drenović.[38] Poginuo je zajedno sa nemačkim oficirom,[39] od engleske avio-bombe.[40] U izvještaju Obavještajnog odjeljenja XV brdskog armijskog korpusa njemačkog Wehrmachta iz sredine juna 1944. godine, konstatovana je smrt vojvode Uroša Drenovića u savezničkom bombardovanju, i to neposredno nakon izvođenja operacije »Konjićev skok«, u kojoj su četnici iz Bosanske i Kninske krajine uzeli učešća na strani osovinskih formacija te oružanih snagâ NDH, nastupajući pod nazivom “Hrvatska borbena zajednica” (njem. Kroatische Kampfgemeinschaft):

Hrvatske borbene grupe. Bosanski korpus, grupa Marić i Kosovski korpus sa uspjehom su korišteni u operaciji Rösselsprung... Drenović je poginuo u engleskom vazdušnom napadu.[41]

Odnos sa Dražom Mihailovićem

Kao komandant bataljona „Kočić“, formalno u sastavu 3. krajiškog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda, Uroš Drenović je slao kurire Draži Mihailoviću kako bi saznao njegovo mišljenje te dobio smjernice za budući rad. 25. decembra 1941, Drenovićev kurir je pronašao Dražu Mihailovića koji se skrivao u selu Lunjevica, na planini Rudnik.[42][43] 7. juna 1942. na sastanku četničkih vođa s područja Vrbasa, Drenović pravda svoju kolaboraciju uputama dobijenim od Vrhovne komande JVuO i generala Mihailovića:

Ja sam odmah u početku i prvi slao svoje kurire u Srbiju. Pošto su na mome sektoru bili Italijani, moja komanda mi je naredila da radim sporazumno sa fašistima, ja sam to i radio jer sam dobio takva upustva.[4]

Draža Mihailović je bio dobro upoznat sa delatnošću Uroša Drenovića, o čemu svedoče brojne depeše. 7. februara 1943. godine major Petar Baćović je obavijestio Mihailovića o Drenovićevoj saradnji sa njemačkim okupatorom i vlastima NDH:

Drenović ide zajedno sa nemcima i hrvatima. Lorković ga u poslednjem govoru zove jedinim srbinom koji pomaže hrvatsku politiku.[44]

Već sutradan, 8. februara 1943. godine Mihailović tu informaciju prosleđuje majoru Zahariju Ostojiću:

Drenović ide zajedno sa Nemcima i ustašama i Lorković ga hvali. Drenović treba da spasava naš narod od ustaša i Nemaca i da se drži po strani.[45]

Major Slavoljub Vranješević, Mihailovićev komandant Zapadne Bosne, formalno Drenovićev nadređeni starješina, u izvještaju od 3. februara 1943. poslatom Vrhovnoj komandi JVuO, za vojvodu Drenovića tvrdi da je „bolesno ambiciozan (želi da bude neka veličina)“. Major Vranješević objašnjava da je „do propasti njegovog odreda“ dovelo i to što se nije ustručavao „da zapliva u Nemačke i Hrvatske vode“:

Slao poklonstvenu deputaciju u ime Bosanske Krajine da izjavi lojalnost poglavniku i vladici Germogenu u Zagreb. Večito je sa Hrvatima i Nemcima u B. Luci. Lično veoma hrabar, dobar borac, ali slab starešina, nema sposobnosti da komanduje većom jedinicom u borbi. Mnogo podložan uticaju žene, koja takoreći sa njime komanduje. Od odreda ima svega oko 130 boraca i ako mu je odred brojao oko 900 boraca.[46]

Vremenom su vesti o Drenovićevoj saradnji sa okupatorom prodrle u javnost savezničkih zemalja, te britanska vlada traži od generala Mihailovića da se izjasni po tom pitanju. Na pitanje jugoslovenskog premijera Božidara Purića o kolaboraciji njegovih komandanata četnički general Mihailović 10. novembra 1943. sve poriče:

Što se tiče sveštenika Đujića i potpukovnika Baćovića, majora Novaka i učitelja Drenovića, to su ljudi koji uvek vode narod protiv Nemaca... Sve optužbe protiv njih dolaze od komunističke strane, jer komunisti u njima vide najveću smetnju za ostvarenje svojih prljavih ciljeva, zbog toga upotrebljavaju sve da lažnim izveštajima obmanu Saveznike.[47]

Na posleratnom suđenju, optuženi Mihailović se branio da Uroš Drenović nikada nije bio u kontaktu sa njegovom komandom, da u prvo vreme nije ni čuo za njega, da nije znao za Drenovićevu saradnju sa Nemcima i ustašama, te da je za to saznao tek prilikom čitanja optužnice i na samom suđenju.[48]

Predsednik: A učešće Drenovića?

Optuženi: Drenović je bio toliko daleko od mene da da nisam bio u kontaktu sa njim.

Predsednik: A da li ste znali da je sarađivao sa Nemcima u tom periodu?

Optuženi: Ja sam za njega saznao iz optužnice, tokom ispitivanja.

U daljem toku procesa, Mihailović je korigovao svoju izjavu, ali je i dalje negirao da je on imao kontrolu nad Drenovićem, jer ga nije niti postavio niti ga je mogao smenjivati, iz čega se stiče utisak, da je Drenović bio van kontrole JVUO. Tužilac je Mihailoviću podneo na uvid Mihailovićeve telegrame u kojima je on vlastitom rukom pisao da je Drenović sarađivao sa ustašama, Nemcima i Italijanima - što je Mihailović potvrdio kao istinito - ali uz opasku da je za to saznao tek kasnije, usled nemogućnosti kontrole i komunikacije.[48]

Nasleđe

Grob Uroša Drnovića kod crkve u Stričićima

2002. godine Drenovićevi posmrtni ostaci su ekshumirani sa mesta na kome je ranije bio tajno sahranjen, nakon čega je sahranjen pored crkve Klisina u Stričićima. Tim povodom mu je podignut spomenik uz blagoslov Srpske pravoslavne crkve i Boračke organizacije Republike Srpske.

U Banjaluci jedna ulica nosi ime vojvode Uroša Drenovića.

Vidi još

Izvori

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Kosta Nađ: 1942. (poglavlje Kriza)
  2. ↑ 2,0 2,1 Branko Latas, Milovan Dželebdžić: Četnički pokret Draže Mihailovića 1941-1945
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 „Nikola Milovanović - Draža Mihailović - Preko Zločina U Izdaju”. Znaci.net. Pristupljeno 26. 09. 2010. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Zapisnik sa konferencije četničkih odreda sa područja doline Vrbasa od 7. juna 1942. o organizaciji odreda, sadejstvu u akcijama protiv NOP-a i saradnji sa NDH
  5. ↑ Izvještaj Okružnog komiteta KPJ za Jajce od 20 februara 1942 god. Pokrajinskom komitetu KPJ za BiH o političkom radu i četničkom rovarenju u 3. krajiškom NOP odredu
  6. ↑ Saslušanje okrivljenog Rade Radića
  7. ↑ 7,0 7,1 Izvještaj štaba 3. krajiškog NOP odreda od 2 marta 1942 god. Operativnom štabu NOP odreda za Bos. Krajinu o izdajničkom držanju četnika prilikom napada na Mrkonjić Grad
  8. ↑ Zapisnik sa konferencije četničkih odreda sa područja doline Vrbasa od 7. juna 1942. o organizaciji odreda, sadejstvu u akcijama protiv NOP-a i saradnji sa NDH
  9. ↑ 9,0 9,1 „ZBORNIK DOKUMENATA VOJNOISTORIJSKOG INSTITUTA: TOM XIV, KNJIGA 1”. Znaci.net. Pristupljeno 26. 09. 2010. 
  10. ↑ Vojno istorijski arhiv - Arhiv VII, Ca, k. 234, reg. br. 3/2
  11. ↑ „Shadows on the mountain: the Allies ... - Google Books”. Books.google.com. Pristupljeno 26. 09. 2010. 
  12. ↑ Arhiv VII, Ča, k. 234, reg. br. 1/2
  13. ↑ Piše: Miloslav Samardžić. „Press Online :: Prijateljski pozdrav velikih neprijatelja” ((sh)). Pressonline.rs. Arhivirano iz originala na datum 2014-09-04. Pristupljeno 26. 09. 2010. 
  14. ↑ „Nikola Milovanović - Draža Mihailović - Odnosi Između Bosanskih Četnika I Draže Mihailovlća”. Znaci.net. Pristupljeno 26. 09. 2010. 
  15. ↑ piše goran kotur (15. 08. 2009.). „NDH četnicima davala oružje i mirovine > Slobodna Dalmacija > Spektar”. Slobodnadalmacija.hr. Pristupljeno 26. 09. 2010. 
  16. ↑ Pismo kapetana Radovana Ivaniševića od 19. avgusta 1942. majoru Slavku Bjelajcu sa uputstvima za rad na organizaciji četnika u zapadnoj Bosni
  17. ↑ N. Milovanović: "Draža Mihajlović"
  18. ↑ Zapisnik sa sednice
  19. ↑ Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu VII, Ca, k. 233, reg br. 1 / 8 (BH-OC-511)
  20. ↑ Dnevni izveštaj komandujućeg generala u Srbiji za 13. jun 1942 (Nacionalni arhiv Vašington, T-501, rolna 248, snimak 289.).
  21. ↑ Dnevni izveštaj komandujućeg generala u Srbiji za 14. jun 1942 (Nacionalni arhiv Vašington, T-501, rolna 248, snimci 298-299.).
  22. ↑ NARA, T501, Roll 248, frames no. 000298—000299.
    (njem. "Sperrgruppen: Kroat. Verbände haben in Anschluss an Gruppe "Fritz" die Sicherung W Banja Luka nach W übernommen. Höhen N und NW Bronzani Majdan feindbesetzt. Angriff nationaler Cetniks auf diese Höhen in Durchführung. Verbindung zwischen kroat. Freiwilligen bei Sanski Most und nationalen Cetniks in Bronzani Majdan bei Debeljak hergestellt.")
  23. ↑ Izvod iz knjige primljenih depeša Štaba Draže Mihailovića u vremenu od 7. do 24. februara 1943. godine
  24. ↑ https://www.znaci.org/00001/11_45.htm
  25. ↑ AVII, arhivski fond Draže Mihailovića, BH—X—755.
  26. ↑ Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje KAPITULACIJA ITALIJE
  27. ↑ NAW, T-314, Roll 566, 000685: Izvještaj sa sastanka Uroša Drenovića i bivšeg dožupana Jajca dr. Šunića u Banja Luci dana 2. maja 1943.
  28. ↑ NAW, T-314, Roll 566, 000687: Izvještaj sa sastanka Uroša Drenovića i bivšeg dožupana Jajca dr. Šunića u Banja Luci dana 2. maja 1943.
  29. ↑ National Archive Washington, T315, Roll 1294, frame 000496.
  30. ↑ NARA, T315, Roll 1294, frames no. 000684-685.
  31. ↑ NARA, T315, Roll 2170, frame no. 000179.
  32. ↑ https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%C4%8Cetnici_od_usta%C5%A1a_i_Nemaca_tra%C5%BEe_bombardovanje_narodnog_zbora_kod_crkve.jpg
  33. ↑ „Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni”. Arhivirano iz originala na datum 2022-10-24. Pristupljeno 2023-05-31. 
  34. ↑ NARA, T314, Roll 566, frames no. 000342—000343. (njem. "Vojvode Drenovic. Gerade Persönlichkeit, unversöhnlicher Kommunistengegner (kommunistische Untaten an seiner Ehefrau, die den Tod herbeiführten), bezeichnet sich als Beschützer seiner pravoslavischen Volksgenossen. Arbeitet länger als 1 Jahr offen mit deutscher Wehrmacht zusammen. Von DM. angestrebte Beeinflussung bisher ohne Erfolg.")
  35. ↑ National Archive Washington, T314, Roll 566, frames no. 000229-30.
  36. ↑ NARA, T314, Roll 566, frames no. 000056—000057.
  37. ↑ https://www.znaci.org/00001/1_12.htm
  38. ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2008-08-28. Pristupljeno 2012-07-15. 
  39. ↑ „Beogradska razglednica”. www.bhdani.com. 
  40. ↑ „24sata.info - Manjača: Održan pomen četničkom vojvodi Urošu Drenoviću”. www.24sata.info. Arhivirano iz originala na datum 2014-09-04. 
  41. ↑ NARA, T314, Roll 565, frame no. 000989.
    (njem. "B. Kroatische Kampfgemeinschaften. Das bosn. Korps, die gruppe Maric und das Kosovo-Korps sind mit Erfolg bei der Unternehmen Rösselsprung eingesetzt werden. Drenovic ist durch englischen Tieffliegerangriff gefallen.")
  42. ↑ Sergije M. Živanović, Đeneral Mihailović i njegovo delo, knjiga 3, Čikago, 1962, str. 173.
  43. ↑ Dušan Stupar, Draža - Istina o četnicima, Ravnogorsko četništvo 1941–1945. Vukotić media/NIP „Zrenjanin“, Beograd, 2015, str. 164—165.
  44. ↑ Izvod iz knjige primljenih depeša Štaba Draže Mihailovića u vremenu od 7. do 24. februara 1943. godine
  45. ↑ Knjiga poslatih depeša Draže Mihailovića od 1. do 19. februara 1943., Zbornik NOR-a tom XIV - četnički dokumenti, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 42.
  46. ↑ Izveštaj majora Slavoljuba Vranješevića od 3. februara 1943. majoru Zahariju Ostojiću o vojno-političkoj situaciji u četničkim odredima zapadne Bosne i saradnji sa nemačkim i ustaško-domobranskim jedinicama
  47. ↑ https://www.znaci.org/00001/11_42.htm
  48. ↑ 48,0 48,1 „Full text of "The Trial Of Dragoljub Draza Mihailovic"”. www.archive.org. 

Spoljašnje veze

Uroš Drenović na Wikimedijinoj ostavi
  • Zapisnik o sporazumu Uroša Drenovića i predstavnika NDH od 27. aprila 1942. o saradnji u borbi protiv NOP-a