İnas Sanâyi-i Nefîse Mektebi

İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, kadınlara güzel sanatlar eğitimi vermek için İstanbul'da 1914 yılında kurulan ve 1920’lerde kız-erkek ayrımının kalkmasına kadar hizmet veren okuldur.

Bugün Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi adıyla eğitime devam eden Türkiye’nin ilk güzel sanatlar okulu Sanayi Nefise Mektebi, 1882 yılında açıldığında sadece erkek öğrencileri kabul eden bir kurumdu. Kadın öğrencilere güzel sanatlar eğitimi vermek üzere 1 Kasım 1914 tarihinde İnas (Kız) Sanayi Nefise Mektebi açıldı. Okulun açılmasında ressam Mihri Müşfik Hanım’ın girişimleri önemli rol oynadı.

Okulun açılışı için girişimler Mihri Müşfik hanımdan gelmiştir. Doğrudan Maarif Nazir Şükrü Bey'e giderek bu isteğini bildirmiştir. Bu diyaloğu Malik Aksel "İstanbul’un Ortası" adlı kitabında şöyle belirtmiştir:

"- Muhterem Nazir Beyefendi. Memlekete Meşrutiyet’le birlikte hürriyet, müsavat, ulumet geldi, ama bütün bu nimetlerden, sadece erkekler istifade ediyor; kadınlar hala olduğu yerde, bir adım bile ileri gitmiş değiller. Acaba bu imtiyaz nereden geliyor?...

Bu sözler karşısında Maarif Nazi Şükrü bey tuhaflaşarak:

- Ne demek istiyorsunuz Hanımefendi! deyince Mihri Hanım da cesaretini artırarak:

- Bugün her yerde müsavat ve adaletten söz edillyor. Fakat İnas (kız) Sanayi-i Nefise Mektebi nerede? Hep yapılanlar erkekler için! der ve Meşrutiyet’in getirmiş olduğu hürriyetten cesaret alarak isteklerini tekrarlar."

Bina

Okul ilk yıl sadece resim bölümüne öğrenci almış; 1920'lerde heykel atölyesi kurulmuştur. Başlangıçta dersler, Zeynep Hanım Konağı'nın iki odasında veriliyordu. Okul, Zeynep Hanim Konağından sonra eski mülkiye mektebinin bulunduğu Bezm-i Alem Kız Sultanisine (İstanbul Kız Lisesi) taşınmıştır. Savaş yıllarında İnas Sanayi-i Nefise Mektebi Gedikpaşa'da Tiyatro Caddesi’ndeki bahçeli ikikatı daha sonra ilk mektep olarak kullanılan bir binaya nakledildi. Sanayi-1 Nefise Mektebi Cağaloğlu’nda Hukuk ve Lisan Mektebi binasında iken kız ve erkek ögrenciler kısmen birleştirilmiş olduğundan bu mekan da okulun eğitim verdiği binalar arasında saymak gerekmektedir.

Cağaloğlu ve Gedikpaşa'daki binaların yetersiz kalması nedeni ile Fındıklı’da vaktiyle Sultan Saray ve daha sonra Mebusan Meclisi için ayrılan binaya nakil olundu ve kız-erkek ayrımı ortadan kaldırıldığı için İnas Sanayi-i Nefise Mektebi görevini tamamlayarak kapatılmıştır. Öğretim kadrosu büyük ölçüde erkek okulundan sağlanmaktaydı.

Kadro

Okulda ilk olarak Ali Sami Bey bir ay sonra Mihri Müşfik Hanım göreve başladı. Bu iki sanatçı atölye derslerinin hocalığını üstlendi. Ali Sami Bey’in 1915’te okuldan ayrılması üzerine atölyeyi bir yıl Aznif Hanım yürüttü. Anatomi derslerini Ali Nurettin Bey, sanat tarihi ve estetik derslerini önce Mehmet Vahit Bey, daha sonra Ahmet Haşim, perspektif dersini Ahmet Ziya Bey vermiş; heykel atölyesi için  İhsan Bey atanmıştır. Okulun müdürlüğünü birkaç ay için matematikçi Salih Zeki Bey yürütmüş, ardından Mihri Müşfik Hanım üstlenmiştir. 1919’da Mihri Müşfik’in ayrılması üzerine okul müdürü olan Ömer Adil Bey kadın ressamların yetişmesi için büyük gayret sarf etmiş bir sanatçıdır. Okulun son müdürü Feyhaman Bey olmuştur.

Okulun arşivi bir yangında yok olduğu için öğrenciler hakkındaki bilgiler yetersizdir. İlk yıl 33 öğrencinin okula alındığı, öğrencilerin çarşaflı ancak peçeleri açık olarak derslere katıldıkları bilinir.

Öğrenciler

Belkıs Mustafa, kaydını yaptıran ilk öğrencilerden biridir ve aynı zamanda, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi'nden diploma alan ilk müslüman kadın ressamdır.

İnas Sanayi-i Nefise Mektebi yandığı için öğrenci kayıtları kaybolmuştur. Belkıs Mustafa'nın özel notları sayesinde ilk öğrencilerin adları ve hatta bazılarının okula kayıt numaraları günümüze ulaşabilmiştir.

Belkıs Mustafa'nın not defterindeki bilgilere göre okula okula kayıt numarası tesbit edilebilen sınıf arkadaşlarının isimleri aşağıdaki gibidir:

Okula kayıt numarası 1 Müzdan (Arel)

Okula kayıt numarası 2 Maide Esat

Okula kayıt numarası 3 Belkıs Mustafa

Okula kayıt numarası 4 Nazire Osman

Okula kayıt numarası 7 Nevzat Dırago

Okula kayıt numarası 21 Mediha Süleyman (Gezgin)

Okula kayıt numarası 24 Nazlı (Ecevit)

Belkıs Mustafa'nın, okula okula kayıt numarasını not etmediği sınıf arkadaşlarının isimleri:

Naşide Hüsnü Şakir

Sıdıka

Efraz Muhterem

Taciser

Medime Ahmet

Münire

Rabia

Naciye

Madlen

Nevvare

Rukiye

Bakiye

Rana

Nimet

Ruhiye

Şükufe

Fatma

Melek Fevzi

Refika

Seniye

Behice

Sabiha (Bengütaş)

Nihal

Zehra Sait

Sabriye

Müzdan Arel, Güzin Duran, Nazlı Ecevit ve Fahrelnisa Zeid bu kurumda öğretim gören öğrenciler arasındadır.

İlk yıl okula başlayan 33 ögrenciden sadece 11'i ikinci sınıfa geçebilmiştir ki bu da eğitimin ciddi tutulduğunu kanıtlamaktadır.

Öğrenciler, model ve açık hava çalışmalarında sorun yaşamışlardı. Sorunların aşılmasında Mihri Müşfik Hanım’ın girişimciliği etkili olmuştur. Yaz aylarında öğrenciler özel izinle polis denetiminde  Gülhane Parkı, Üsküdar, Topkapı Sarayı gibi mekanlarda açık hava çalışmaları yapmıştır. Kadın model sorunu hamamlardan getirilen elemanlar ve 1917’de gelen Rus göçmenler yoluyla halledildi. Erkek model sorunu için İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndeki torsların kalıpları alınıp okula getirildi; ardından yaşlı, sakat ve giyinik erkek modellerin okula getirilmesi için izin alındı ve Zaro Ağa okulda model oldu. . Mihri Hanım’ın, kiz öğrencilerin Topkapi Sarayi koleksiyonundaki resimleri görerek ve ayni zamanda açik havada resim çalışabilmeleri için Maarif Vekaleti’nden izinler aldığı bilinmektedir. Yıl sonu yarışmalarını izleyen dönemde ve tatil başlangıcında Mihri Hanım ve Hoca Ali Rıza tarafından yürütülen ve Gülhane, Köprüaltı ve Topkapı Sarayı gibi mekanlarda açık havada yapılan peyzaj dersi polis gözetiminde ve özel izinlerle yapılmaktadır.

Sanayi Nefise ve İnas Sanayi Nefise Mekteplerinin birleşmesi için girişimler 1925’te başladı. Okul Fındıklı’daki binasına taşındığında kız ve erkekler birlikte eğitim almaya başladı. İki okulun birleşip İnas Sanayi Nefise Mektebi’nin kapanmasının 1926’da gerçekleştiği sanılır.

Müzdan Arel, Güzin Duran, Nazlı Ecevit ve Fahrelnisa Zeid bu kurumda öğretim gören öğrenciler arasındadır.

Heykeltıraşlar:

Öncelikli amacı resim öğretmeni yetiştirmek olan okulda resim ile başlayan eğitimin ardından ancak bir yıl sonra resim eğitimini destekleyecek bir heykel (modelaj) atölyesinin açılması söz konusu olmuştur. Atölyenin hocasi ise yine resim eğitiminin yanında ek olarak modelaj derslerinin verildiği Sanayi-i Nefise Mektebi Âlisi’nde heykel eğitimini yürüten İhsan Özsoy’dur.

Heykel atölyesine devam zorunluluğu olmadığı ve bu atölyede çamurdan dekoratif işlerle büst heykeller yaptırıldığı bilinmektedir. Canan Beykal’a göre heykel eğitimi daha çok bir tür modelaj atölyesi görünümündedir.

Katıldıkları Sergiler:

Osmanlı İmparatorluğu'nda düzenli olarak açıllan tek sergi olan Galatasaray Sergilerine kadın sanatçılar da ilgi göstermişlerdir. İnas Sanayi-i Nefise Mektebinden önce resimleri sergilenmiş olan Müfide Kadri'den sonra okulun kurulmasıyla karma sergiler başlamıştır

Bazı sergiler ve katkı sağlayan sanatçılar şunlardır:

1916 Galatasaray Sergisi; Müzdan Sait, Müjde Esat,

1917 Galatasaray Sergisi; Müjde Esat (Şadırvan), Melek

Ziya (Destl, Leylak), Rusen Zamir (Alaim- Sema),

1920 Galatasaray Sergisi; Melek Fevzi, Melek Celal Sofu,

Nevzat, Mediha, Nazlı Ecevit,

1921 Galatasaray Sergisi; Müzdan Sait, Nüveyre, Muazzez,

Rezzan, Arif, Efruz.

1922 Galatasaray Sergisi; Belkıs Mustafa, Müjde Esat,

Emine Naciye,

1923 Galatasaray Sergisi; Efraz (Krizantemler), İhsan (üç eser bir tanesi Manolyalar), Bedia Güleryüz, Belkis Mustafa (Hanım portresi, İhtiyar Adam, Peçeli Kadin), Hatice, Müjde Esat, Nevzat, Emine Nushet, Sabiha Rüstü, Melek Fevzi, Melek Ahmet.

Ayrıca bakınız

• Sanayi-i Nefise Mektebi
• Zeynep Yasa Yaman, "İnas Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul, 1994, C. IV, ss.170.
• Cavidan Göksoy Özen, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi'nde Yetişen Kadın Ressamlarımız, yüksek lisans tezi, MSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1986.
• Canan Beykal, "Yeni Kadın ve İnas Sanayi-i Nefise Mektebi", Yeni Boyut Plastik Sanatlar Dergisi, Ankara, Ekim 1983, Yıl 2, No.16, ss. 6-13.

Kaynakça

Banu Paşalıoğlu, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi ve Mezunları, İstanbul, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996. İstanbul Kadın Müzesi, İnan Sanayi-i Nefise Mektebi, 2021.

İstanbul ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Eğitim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.