I. İngiliz-Afgan Savaşı

 ()

Birinci İngiliz-Afgan Savaşı
İngiliz-Afgan Savaşları
Tarih 1839-1842 Bölge Afganistan Sonuç İngilizlerin Afganistan'dan çekilmesi
Taraflar
Afganistan Emirliği	Britanya İmparatorluğu Britanya Hindistanı
Komutanlar ve liderler
Dost Muhammed Han	William Hay Macnaghten   John Keane   Sir Willoughby Cotton   William Elphinstone   George Pollock
Kayıplar
Bilinmiyor	4,500 ölü[1]

I. İngiliz-Afgan Savaşı diğer adıyla Auckland’ın Budalalığı, 1839-1842 yılları arasında Britanya İmparatorluğu (Doğu Hindistan Şirketi) ile Afganistan Emirliği arasında gerçekleşen ilk savaştır. Bu savaş Birleşik Krallık ile Rus İmparatorluğu arasındaki Büyük Oyun'un ilk çekişmesidir.^[2]

Savaş öncesi durum

Afganistan'ı Orta Asya'nın, dolayısıyla kıtasal hâkimiyetin anahtarı sayan strateji görüşleri 19. yüzyılın sonlarına dayanır. Ancak Britanyalılar daha önceleri de, imparatorluklarının incisi olan Hindistan’ı korumak için Afganistan’ı elde tutmak gerektiğine inanıyorlardı. Bu amacı gerçekleştirmeleri için Afganistan'ı ele geçirmeleri gerekiyordu. İki yüzyıldır süregelen bu oyunun ilk perdesi, Britanyalıların Orta Asya'da ilerleyen Rusya karşısında endişeye düşmesiyle açılmıştı. Rusya’nın egemenlik alanlarındaki petrol kaynaklarını ele geçirmek ve Rusya’yı zayıflatmak için harekete geçecek olan ‘Birleşik Krallık’ bugün Büyük Oyun olarak adlandırılan bu stratejiyi, 200 yıl önce başlatmıştı. 1838'de Lord Auckland’ın ‘Simla Manifestosu’ olarak adlandırılan bildirisi, imparatorluğun selameti için Afganistan’da Birleşik Krallık yanlısı bir yönetimin şart olduğunu ileri sürüyordu. Bu nedenle, bazıları Birinci Afgan Savaşı’nı “Auckland’ın budalalığı” olarak adlandırmışlardır. Ruslar bir yandan Kafkasya’da ilerlerken, diğer yandan da Orta Asya’da yeni işgallere girişerek, Afganistan sınırına yaklaşmışlardı. Ayrıca, Rus danışmanların desteklediği bir İran ordusu Herat’ı kuşatmıştı. Bunun uzaması sonucunda, özellikle de Britanya Hindistanı'nın bu gelişmelerden telaşlanması üzerine Britanyalılar İranlıları çekilmeye zorlayan sert bir tutum aldılar. Bu arada Britanyalılar memnun olmadıkları Dost Muhammed Han’ı düşürüp yerine eski yönetici Şuca Han’ı (Şuca ül-Mülk) geçirmek istiyorlardı.^[3]

Savaşın başlaması

1838’de İngilizler Afganistan’a girerek burada konuşlanma kararı aldılar. Ama nasıl bir direnişle karşılaşacakları hakkında hiçbir fikirleri yoktu. Doğu Hindistan Şirketi'nin yönetimindeki Britanyalı sömürge ordusunun her subayı, en az 10 hizmetçi bulunduruyor, 16 bin 500 kişilik toplam karma Britanyalı-Hint ordusunu, 38 bin kişilik bir hizmetçiler ve kamp takipçileri topluluğu izliyordu. Balan Geçidi’ni aşan Britanyalılar Kandehar’ı aldıktan sonra Kâbil’e girdiler; önce kuzeye kaçıp sonra dönen Dost Muhammed Han’ı da, Hindistan’a, sürgüne gönderdiler. Britanyalılara karşı taciz saldırılarına başlayan Afganları ise, Britanyalıların yaşlı komutanı Elphinstone'un pasif tutumu, iyiden iyiye cesaretlendirdi. Kasım 1840'ta büyük çatışmalar başladı. Kuşatılan Britanyalılar 6 Ocak 1842 tarihinde, geri çekilmekten başka çare bulamadılar. Kış aylarında, Afganların direnişi sonucunda, İngiliz kuvvetleri Gandarmak Geçidi’nde neredeyse tümüyle imha edildi. Britanyalılar bu yenilgi karşısında toparlanıp takviye aldıktan sonra, 1842 yazında iki koldan ilerleyip tekrar Kâbil’i ele geçirdiler ve sağ bırakılmış birkaç rehine ile esiri kurtardılar; ama yeniden Afgan direnişiyle karşılaştılar ve burada tutunamayacaklarını anlayıp geri çekildiler. Bu sırada Afganlar da esir tuttukları İngiliz yanlısı Şuca Han’ı öldürdüler.^[4]

Savaşın sonuçları

Birinci İngiliz-Afgan Savaşı Britanyalıların Afganistan’da barınamayacaklarını gösterdi; ama Britanyalılar Afganistan'ın içişlerine karışmaya devam ettiler. Savaş sonucunda Dost Muhammed Han yeniden tahta çıktı ancak İngiliz tavsiyelerini kabul etmek zorunda kaldı. Rusya'ya karşı destek arayışı bunda önemli rol oynamıştır. Afganistan'daki yenilgi, Britanyalıların yenilmez olmadıklarını gösterdi ve 1857'de başlayacak olan Büyük Hint İsyanı'nın ateşleyen nedenlerden birisi oldu.

Ayrıca bakınız

Kaynakça