Nysa

37°54′06″K 28°08′48″D / 37.90167°K 28.14667°D / 37.90167; 28.14667TürYerleşimTarihçeKurucuI. Antiokhos SoterKuruluşMÖ.6.yüzyılKültür(ler)Helenistik dönem, Roma Dönemi, Bizans dönemiSit ayrıntılarıBuluntu(lar)Meclis binası, tiyatro, kütüphane, bouleterion, Togalı Marcus Aurelius heykeli, agora kuzey portiko, sahne binası, propylon,Kazı tarihleri1907DurumTescilli- Tescil Tarihi:20/6/1990, Tescil No: 1398 (Tescil Kurumu:İzmir 2 No'lu KK), Restore ^[1]

Nysa veya Menderes Nysa'sı, Aydın ilinin Sultanhisar ilçesi sınırlarında yer alan bir antik kent örenidir. Tarihi MÖ 3. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Menderes Nehri’nin kuzeyinde, nehrin oluşturduğu bereketli havzada, Cevizli – Aydın (Messogis) dağlarının güneyindeki korunaklı yamaçta kurulmuş olan Nysa, Roma İmparatorluk Dönemi’nde Asia Eyaleti’nin önemli kentleri arasında yer alır.^[2]

Karia kentlerindendir. Antik kentin kuruluşu ile ilgili farklı bilgiler bulunmaktadır. Antik dönem tarihçisi ‘Stephanus’ MÖ 3. yüzyılda Seleukos’un oğlu I. Antiokhos Soter tarafından eşi adına şehri kurdurduğu bazı kaynaklarda gösterse de, Kent ile ilgili en önemli bilgileri yaşamının büyük bölümünü Nysa'da geçiren ünlü Coğrafyacı Strabon'dan almaktadır. Strabon devrin en önemli eğitim merkezlerinden biri Nysa'da eğitim görmüştür.

Kent özellikle Roma İmparatorluk egemenliği altındayken kültürel alanda önemli bir noktaya ulaşmıştır.

Strabon, kentin iki bölümden oluştuğunu anlatmaktadır. Şehri ikiye bölen sel yatağının batısında gymnasion yer almaktadır. Kuzeyde Bizans yapı kalıntısı ve kütüphane yer almaktadır. Kütüphanenin kuzeyinde ise sahne binasında görülen kabartmalarıyla ayrı bir öneme sahip olan tiyatro bulunmaktadır..^[3] Sel yatağının doğusunda ise agora, bouleuterion ve hamam yer alıyor. Şehrin nekropolü batıda kutsal alan olan Akharaka (Salavatlı) yolu üzerinde bulunmaktadır.Çok dik bir boğazın iki yanında kurulmuş binalar, sokaklar ve meydanlar tonozlu altyapılarla desteklenmiş köprü ile birbirine bağlanmıştır.Roma döneminde binalara ilaveler yapılarak tonozlarla desteklenmiştir. MÖ 1.Yüzyılda yapıldığı düşünülen Antik Tiyatro sahne alanı yaklaşık 27 metre genişliktedir.^[3]

Dionysos’un Kenti Nysa: Mitolojide Hermes, çocuk Dionysos’u büyütmesi için Nysa Dağının perilerine emanet etmiştir. Nysa’lılar inşa ettikleri tiyatronun sahne binasının podyum frizlerinde, Nysa tanrısı olan Dionysos’un yaşamından kesitlere yer vermişler.

1907’de Alman W. von Diest tarafından başlatılan kazılar, Kurtuluş Savaşı sırasında, 1921-1922’de bölgeyi işgal eden Yunan ekipler tarafından K. Kourouniōtēs başkanlığında yürütülmüştür. Daha sonra bölgede uzun bir süre çalışma yapılmamıştır. 1960’larda İzmir Müzesi, 1980’li yıllarda Aydın Müzesi, 1990-2010 yılları arasında Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Vedat İdil başkanlığında, Prof Dr. Musa Kadıoğlu’nun başkan yardımcılığında yürütülen kazı ve restorasyon çalışmaları ile Kent'in bir bölümü gün yüzüne çıkarılmıştır.^[4] 2012 yılında Aydın Müze Müdürlüğü ve Ankara Üniversitesi öğretim üyesi S. Hakan Öztaner'in bilimsel başkanlığındaki ekip tarafından yürütülen kazı ve restorasyon çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı izin ve desteği ile günümüzde de devam etmektedir.^[2]

2008 yılı Nysa kazı ve restorasyon çalışmaları 15 Temmuz – 21 Eylül tarihlerinde sürdürülmüştür. Bu çalışmalar antik kentin agora’sında, meclis binasında (bouleuterİon), stadion’unda ve gymnasium’unda yapılmıştır.^[5] Ayrıca cadde-sokak sisteminin tespiti için yapılan kazı çalışmaları ile tiyatro’da, agora’da ve meclis binası’nda restorasyon çalışmaları devam etmiştir (Plan. 1)1. 2008 yılında bu çalışmalara yerli ve yabancı olmak üzere üç ekip katılmıştır.^[5]

Nysa Agora’sında kazı çalışmaları kuzey portiko’da iki alanda gerçekleştirilmiştir. İlk olarak 2007 kazı sezonunda basamak hâlinde bırakılan 1 No.lu dükkândaki geç dönem tabanları kaldırılarak söz konusu tabanlar altında ele geçirilen arkeolojik eserlerle geç dönem tabanlarını tarihleme yoluna gidilmiştir. Ayrıca 2007 yılında ortaya çıkarılan 3 ve 4 No.lu dükkânların güneyinde kuzey portiko orta sütun aksının bulunabilmesi için S3 olarak adlandırılan yeni bir açma açılmıştır.^[6]

2008 yılı Gerontikon (Yaşlılar Meclisi) restorasyon çalışmaları birçok farklı alanda sürdürülmüştür. Öncelikli olarak propylon’un arka odasında yani koridora geçişi sağlayan ön odada ve Gerontikon’un doğu stoa’sındaki taban mozaiği restore edilmiştir. Propylon’a cadde zemininden çıkışı sağlayan ilk mermer basamak sırasının güney uçtaki iki bloğu yapıştırılarak basamak sırasındaki orijinal yerine kireç harcı ile sabitlenmiştir. Ayrıca Gerontikon’un cavea’sına ait oturma basamaklarının kopan parçaları yerlerine yapıştırılmıştır.^[5] Yine cavea’nın batı analemma duvarına bitişik merdiven sırasına (Klimakes=Scalaria) ait bloklar, yerlerine yerleştirilerek kireç harcı ile sabitlenmişlerdir. Gerontikon scaenae frons’una ait 2. ve 3. podyum restore edilmiş ve bu podyumların yaslanmış olduğu scaenae frons duvarındaki derz boşlukları kireç harcı ile doldurularak sağlamlaştırılmıştır. Bu çalışmalar dışında iki katlı scaenae frons cephesine ait tüm blokların tasnifi Gerontikon’un ön avlusunda tamamlanmıştır. Cephede yer alan sütunlar dışında heykel kaidesi, Attik-İon kaide, Korinth başlığı, İon başlığı, arşitrav, kapı kornişi, lento, söve, rankefrizi kaset ve kornişler gibi diğer tüm mimarî blokların parça restorasyonu tamamlanmıştır. Bu çalışmalar kapsamında yekpare bir mermer bloktan üretilmiş ancak birçok parçaya ayrılmış olan 3. podyumun podyum tacı tümlenerek orijinal yerine yerleştirilmiştir.^[5]

2008 yılı kazı ve restorasyon çalışmaları kapsamında İzmir Arkeoloji Müzesi’nde teşhir edilen Nysa Gerontikonu’ndan iki heykelin T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izni ile Aydın Müzesi’ne getirilmesi kazı imkânları ile sağlanmıştır. 2008 yılı Agora kuzey portiko S3 açmasında bir heykele ait geçme sağ kol-omuz parçası ele geçirilmiştir. Arka kısmında heykelin sağ kol-omzundaki yuvaya geçme çıkıntısı bulunan parçanın, İzmir Arkeoloji Müzesi’nden getirilen togalı erkek heykelinin (Marcus Aurelius)9 sağ kol-omzundaki geçme yuvasına tam olarak uyduğu tespit edilmiştir.^[7] Agora kuzey portiko’daki geç dönem duvarında devşirme olarak kullanıldığı belirlenen sağ kol-omuz parçasının esasen Gerontikon’un scaenae frons heykel kompozisyonuna ait olduğu, ancak daha sonraki devirlerde duvar yapmak amacıyla taşınmış olduğu bu buluntu ile de tespit edilmiştir. Konservasyonları tamamlanan söz konusu eserlere kaideler yaptırılmış ve Aydın Müzesi’ne teslim edilmiştir.^[5][6][7]

• 
  Nysa'da yer alan kütüphane
• 
  Nysa
• 
  Nysa
• 
  Nysa
• 
  Nysa
• 
  Nysa
• 
  Agora girişine çıkan cadde
• 
  Geç Helenistik döneme tarihlenen, vadinin eteğinde dik yamaca kesilmiş oturma sıralarıyla inşa edilen Stadyum

• Tekin Gün,Dionysos Evi-Nysa Antik Kent / AYDIN,Mayıs 2016