Richard Sorge

Richard Sorge
Ramsey
Richard Sorge, 1940
Casusluk faaliyeti
Bağlılık	Almanya ve SSCB
Hizmet yılları	Almanya: 1914–1916 SSCB: 1920–1941
Kişisel bilgiler
Doğum	4 Ekim 1895(1895-10-04) Bakü, Bakü Guberniyası, Rus İmparatorluğu
Ölüm	7 Kasım 1944 (49 yaşında) Sugamo Hapishanesi, Tokyo
Ölüm nedeni	Casusluk
İşi	Gazetecilik, casusluk

Richard Sorge (Rusça: Рихард Зорге; 4 Ekim 1895; Bakü – 7 Kasım 1944; Sugamo Hapishanesi, Tokyo), II. Dünya Savaşı'ndan önce Japonya’da görev yapan, Sovyetler Birliği'nin casusu. Casuslar içerisinde en başarılıları arasında gösterilir. Casus kod adı Ramsay’dır. Almanya’da ve Japonya’da gazeteci olarak çalışmıştır. 1941'de Tokyo'da yakalanan Sorge, 1944'teki idamına kadar SSCB ile olan bağlantısını reddetse de SSCB ancak 1964 yılında Sorge'u kahraman olarak tanımıştır.

İlk yılları

Çarlık Rusyasında Azerbaycan Bakü’de doğar. Burada çalışan Alman maden mühendisi babası Adolf Sorge’un dokuz çocuğundan en küçüğüdür. Annesi Rus Nina Semionova Kobieleva’dır. Babasının Kafkas Petrol Şirketiyle olan sözleşmesi bitince aile Almanya’ya döner. Kafkasya’da doğmuş olmak ve sonradan Berlin’e dönmek küçük Richard’ı çok etkilemiştir. Kozmopolit bir aile ortamı olan Sorge ailesi Berlin’deki ortalama burjuva ailelerinden farklıdır. Richard’ın büyük amcası Friedrich Adolf Sorge, Karl Marx ve Friedrich Engels’in dostudur. Ekim 1914'te I. Dünya Savaşı çıkınca gönüllü olarak orduya yazılır. Topçu birliğine gönderilen Sorge, Batı cephesinde Mart 1916’da şarapnel yüzünden ağır yaralanır. Üç parmağı kesilir ve iki ayağı da kırılır, bu yaralar yüzünden hayatının sonuna dek topallayacaktır. Rütbesi onbaşıya çıkartılır ve Demir Haç nişanıyla ödüllendirilerek ordudan terhis edilir. Nekahat döneminde Marx’ın eserlerini okuyacak ve komünist ideolojiyi benimseyecektir. Savaşın sonuna kadar Berlin, Kiel ve Hamburg Üniversitelerinde ekonomi eğitimi alır. Ağustos 1919’da Hamburg Üniversitesinde Siyaset Bilimcisi olarak mezun olur. Alman Komünist Partisine üye olur. Siyasi fikirleri yüzünden girdiği işlerden atılır. Moskova’ya gider ve Komintern için çalışmaya başlar.

Sovyet casusu

Sorge, Sovyetler Birliği için bir casus olarak yetiştirilir ve gazeteci mesleği sayesinde birçok Avrupa ülkesine giderek buralardaki komünist ayaklanmalar hakkında bilgi sağlar. 1920-22 yılları arasında Kuzey Ren Westfalya’daki Solingen kentindedir. Burada Christiane ile evlenir. 1922 yılında parti onu Frankfurt’a gönderir ve iş dünyası ile bilgi toplamasını ister. Thurungia’daki ekim 1923 tarihindeki başarısız komünist darbe girişimini gazeteci olarak gözlemler. Eşiyle beraber 1924 yılında Moskova’ya yerleşirler ve Komintern’de resmen işe girer. Çalıştığı bölüm aynı zamanda Askeri Haberalma Örgütü OGPU ile de iç içedir. İşine aşırı bağlılığı yüzünden evliliği yürümeyecektir. 1929 yılında Sorge Kızıl Ordu 4. Departman (İstihbarat) elemanı olur ve hep de öyle kalır. Aynı yıl İngiltere’deki işçi hareketlerini öğrenmek ve buradaki Komünist Parti hakkında bilgi edinmek için İngiltere’ye gider. Kasım ayında Almanya’ya gitmesi istenir. Burada Nazi Partisine girmesi ve soldan hiç kimseyle temas etmemesi talimatı verilir. Rahat çalışabilmek için Getreide Zeitung isimli gazetede işe girer.

Çin seyahati

1930 yılında Sorge Şangay’a gider, buradaki amacı istihbarat sağlamak ve devrime yardım etmektir. Resmi olarak Alman gazetesi Frankfurter Zeitung muhabiridir. Max Clausen adlı diğer bir casusla temasa geçer. Buradayken Japon gazeteci Hotsumi Ozaki ile tanışır. Japon gazeteci daha sonra Sorge’un kurduğu şebekeye katılmayı kabul edecektir. Çin’de çeşitli yerleri gezerek komünistlerle temasa geçer. 1932 Aralık ayında Moskova’ya çağrılır.

Japonya

Mayıs 1933’te Sovyetler Birliği, Sorge’u Japonya’da bir casus şebekesi kurmakla görevlendirir. Görevi gizlemek için önce Ramsay adıyla Berlin’e gönderilir. Burada eski ilişkilerini sağlamlaştıracak ve Japonya’ya Alman gazeteci kimliğiyle girecektir. Berlin’de tekrar Nazi Partisine sık gitmeye başlar ve parti içinde yükselir. Sarhoşken ağzından bildiklerini kaçırmaktan korktuğundan içkiyi bırakacaktır. Sorge 6 Eylül 1933 tarihinde Yokohama’ya gelir. Yeraltındaki Japonya Komünist Partisi veya Tokyo’daki Sovyetler Birliği Elçiliğiyle hiçbir koşulda temasa geçmemesi tembihlenir. Şebekesinde Kızılorduda subay ve radyo operatörü Max Gottfried Friedrich Clausen, Hotsumi Ozaki ve iki Komintern casusu Branko Vukelic Fransız magazin muhabiri ve Japon gazeteci Miyagi Yotoku bulunmaktadır. 1933-34 arasında Sorge Japonya’da NKVD için bir casus şebekesi kurmuştur. Şebekedekiler hükûmete yakın isimlerden Japon dış siyasetiyle ilgil ayrıntılı bilgiler almaktaydılar. Ona bağlı casuslardan Hotsumi Ozaki başbakan Fumimaro Konoe ile yakın bir ilişki geliştirecek ve çok gizli bazı belgelere ulaşabilecektir. O sırada Almanya’nın içerisinde istihbarat sağlamak çok zordur. Sorge’dan Almanya ile ilgili istihbaratı Japonya üzerinden sağlaması istenir. Resmi olarak Nazi Partisi üyesi olan Sorge, Tokyo’daki Alman Büyükelçiliğine girecek ve elçi Eugen Ott ile yakınlık sağlayacaktır. Elçilikten önemli bilgiler sağlayacak hatta elçinin eşiyle de flört edecektir.

II. Dünya Savaşı sırasında şebeke

Sorge Kızılorduya özellikle Anti-Komintern Paktı ile ilgili değerli bilgiler sağlar. Pearl Harbor Saldırısını önceden haber verir. 1941 yılında ise Moskova’ya Almanların Sovyetlere saldıracağı tam tarihi verdiği iddia edilir. Moskova ise bu istihbarata mesafeli davranacaktır. (Almanya’daki Sovyet casus şebekesi Kızıl Orkestra da aynı tarihi bildirmiştir.) Sorge kendisine ulaşan bilgileri Alman Elçiliğinde askerî ataşe yardımcısı olan Yarbay Friedrich von Schol’dan alır. 14 Eylül 1941 günü ise gönderdiği mesajda Japonların aşağıdaki gelişmeler olmaksızın Sovyetler Birliğine saldırmayacağını bildirir:

1. Moskova ele geçirilir.
2. Kwantung Ordusunun büyüklüğü Sovyetler Birliğinin Sibirya’daki kuvvetlerinin üç katı olur.
3. Sibirya’da iç savaş çıkar.

1941 yılının Eylül ayının sonlarına doğru Sorge, Uzakdoğuda Japonya’nın Sovyetler Birliğine saldırmayacağını bildirir. Bu bilgi ışığında Uzakdoğudaki Sovyet birlikleri ana cepheye çekilebilmiştir. Kwantung Ordusunun varlığı yüzünden yine de çok sayıda Sovyet birliği sınırda bulunmak durumundaydı. Alman saldırılarının püskürtülmesi için bu bilgi çok değerli olmuştur. Bu açıdan bakıldığında Sorge’un şebekesi savaş sırasındaki en başarılı casusluk şebekesidir. Bununla ilgili bir plaket Sheremetyevo Havaalanı girişinde bulunmaktadır. Sorge ve ekibini verdiği en önemli ikinci bilgi ise Stalingrad ile ilgilidir. Stalingrad Savaşı modern tarihin en kanlı ve en büyük savaşlarından birisi sayılmaktadır. Sorge Moskova’ya gönderdiği mesajda Almanlar eğer şehri ele geçirirse Japonya’nın Uzakdoğudan saldırıya geçeceğini bildirmiştir.

Yakalanması ve mahkemesi

Savaş ilerledikçe Sorge ve ekibi için mesajlarını iletmek çok daha tehlikeli hale gelmekteydi. Ancak her şeye rağmen mesajlarına devam eder. Ancak Japonlar Sovyetler Birliği ile tek yönlü radyo sinyal trafiğine bakarak bir casus örgütünün varlığından şüphelenmeye başlarlar. Japon gizli servisi ise istihabarat toplamaya başlamıştır. 14 Ekim 1941 günü Ozaki yakalanır ve sorguya alınır. Sorge, gizli servisin ensesinde olduğu uyarılarını dikkate alır ve Japon sevgilisiyle beraber ülkeyi terk etmeye karar verir. Ancak 18 Ekim 1941 günü Tokyo’da yakalanır. İlk başta Japonlar Nazi Partisi üyeliği ve Almanya bağlarından ötürü Sorge’un Abwehr ajanı olduğunu düşünür. Ancak Abwehr böyle bir ajanlarının olmadığını söyleyince Sorge ağır sorgulamaya alınır. İşkence altındayken bile Sovyetler Birliği'yle ilgili tüm ilişki iddialarını yalanlar. Sorge’un, Japon savaş esirleriyle değiş tokuşu söz konusu olmamış çünkü Sovyet hükûmeti de onunla ilgili tüm bağlantı iddialarını yalanlamıştır.

İnfazı

Richard Sorge Japonlar tarafından 7 Kasım 1944 günü.^[1] (Ekim Devrimi'nin 26. yıldönümü) sabahleyin asılır. Aynı gün içinde asılan Hotsumi Ozaki savaş sırasında Japonya'da vatana ihanetten asılan tek Japon vatandaşıdır. Sovyetler Birliği ise 1964 yılına kadar Sorge’a sahip çıkmamıştır. Bunun Stalin’in Nazi saldırısını bildiren Sorge’un verdiği istihbarata itibar etmediğinin ortaya çıkmaması için yapıldığını savunanlar vardır. Ancak unutulmamalıdır ki çok nadiren devletler yakalanan ajanlarına sahip çıkar. Sorge’un annesi hâlâ Almanya’da yaşamaktadır. Sorge ise önce Sugamo Hapishanesi mezarlığına, sonra ise Tokyo’daki Fuchu Mezarlığına defnedilmiştir. Sevgilisi Hanako Ishii mezarını ölünceye dek ziyaret etmiştir.

Ölümünden sonra hakkında yapılan değerlendirmeler

5 Kasım 1964 tarihinde Sorge Sovyetler Birliği Kahramanı ilan edilir. 1964 yılındaki Tokyo Olimpiyatları sırasında Sovyet sporcular Richard Sorge’un mezarını ziyaret etmişlerdir. Doğu Almanyalı gazeteciler ise konu ile ilgili yaptıkları haberlerde Sorge’un Alman kökenleriyle gurur duyduklarını belirtmiş, ailesindeki anti-faşist geleneğe dikkat çekmişlerdir. Sovyet basını da Varşova Paktı üyesi Doğu Alman gazetecilerin yorumlarını olumlamıştır.

Popüler kültürde etkileri

1961 yapımı Qui êtes-vous, Monsieur Sorge? (Siz kimsiniz bay Sorge?) adlı Fransız, Almanya, İtalya ve Japonya ortak yapımı filmde Sorge’u Thomas Holtzmann canlandırmıştır. Film Sovyetler Birliğinde de gösterime girmiş ve beğenilmiştir. Sorge ile ilgili bir efsane de aslında Japonlar tarafından hiç infaz edilmediği ve Sovyetler Birliğine iade edildiğidir. Soğuk Savaşın sona ermesiyle beraber birçok konuda belgeler ortaya çıkmışsa da bununla ilgili bir belgeye rastlanmamıştır.

Hakkında söylenenler

• "Casusluk alanında korkunç bir başarı örneği." - Douglas MacArthur, Amerikalı general
• "Tüm hayatım boyunca bu kadar büyük bir insanı tanımadım." - Mitsusada Yoshikawa, Sorge davasında idam kararını veren başyargıç
• "Bence Sorge tarihteki en başarılı casustur." - Ian Fleming
• "Stalin'in James Bond’u." - Le Figaro gazetesi

Hakkında yazılan eserler

• Kirst, Hans Hellmut. Çağımızın Casusu Sorge = Sorge, L’espion du siècle. Çev.: Samih Tiryakioğlu. İstanbul: Baskan Yayınları, 1978. (Savaş Romanları Serisi: 24).
• Johnson, Chalmers An Instance of Treason: Ozaki Hotsumi and the Sorge Spy Ring. Stanford University Press, 1990 ISBN 0-8047-1766-4
• Whymant, Robert Stalin's Spy: Richard Sorge and the Tokyo Espionage Ring. London: I.B. Tauris Publishers, 1996 ISBN 1-86064-044-3
• Prange, Gordon Target Tokyo The Story of the Sorge Spy Ring. New York: McGraw-Hill 1984. ISBN 0-07-050677-9

İlgili filmler

• 『愛は降る星のかなたに』 Ai wa furu hoshi no kanatani (1956, Japonya)
• 『スパイ・ゾルゲ／真珠湾前夜』 Spy Sorge / Shinjuwan zenya (1961, Fransa & Japonya)
• 『スパイ・ゾルゲ』 Spy Sorge (2003, Japonya) Fragman12 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili mangalar

• Adolf ni tsugu (Osamu Tezuka)
• Die Sache mit Sorge: Stalins Spion in Tokio (Isabel Kreitz)

Kaynakça

Ayrıca bakınız

• Hotsumi Ozaki