Uluslararası siyasal sistemler

Uluslararası siyasal sistem, uluslararası ilişkileri ve uluslararası ağları oluşturan, çok boyutlu bir ağda bir araya gelen egemen devletlerin ve egemen olmayan aktörlerin takımyıldızıdır.^[1] Uluslararası siyaset karmaşık bir ilişkiler ağı olduğu için bu çok daha karmaşık bir sistemdir. Uluslararası ilişkilerdeki kutupluluk, iktidarın uluslararası sistem içindeki düzenini ifade eder. Kavram, Soğuk Savaş sırasında iki kutupluluktan doğmuş; uluslararası sistem iki süper güç arasındaki çatışmanın egemenliğinde, teorisyenler tarafından geriye dönük olarak uygulanmıştır. Uluslararası ilişkiler alanındaki sistemci yazarlar, genellikle tarihsel bir yaklaşım benimsemekle beraber uluslararası ilişkileri devletlerin yapıları, sayıları, örgütleniş biçimleri, davranış kuralları ve ilişkileri gibi faktörleri dikkate alarak, farklı sistem modelleri ve türleri geliştirmiştir. Sistemlerin temel özelliği denge arayışı içinde olmasıdır. Fonksiyonel ve coğrafi olmak üzere iki çeşit alt sistem mevcuttur. Fonksiyonel sistemde daha çok örgütler ön planda olmasına rağmen, coğrafi sistem daha çok bölge ile ilgilidir.

Güç dengesi sistemi

Avrupa'da yaşanan klasik güç dengesi sisteminden yola çıkılarak 18. ve 19. yüzyılda geliştirilmiştir. Bu sistem içindeki ittifaklar, menfaate dayalı olduğundan ve belli amaçlar için oluşturulduğundan geçici, kısa sürelidir. ve başta belli olan amaçların gerçekleşmesiyle sona ermektedir. İttifaklar sağlam temele dayalı oluşturulmadığından sistem içinde istikrarlı bloklar oluşmaz. Sistem içindeki her bir devlet kendi kapasitesini yükseltme ve sistem içinde baskın bir duruma geçirme eğiliminde olduğu için, diğerlerinin bu yöndeki emellerine engel olmaktadır. Bu şekilde sistem içinde herhangi bir devletin sistemi yıkabilecek şekilde güçlenmesi engel olmuş olmaktadır. Bu sistemde bulunan devletlerin güçlerinin birbirine eşit olduğu varsayımı söz konusudur ve sayının en az beş olması gerekmektedir. Bu sayının altına düşülmesi durumunda sistemin istikrarsızlaşmasına yol açacağı gibi yıkılmasına da sebep olabilir. Bu sistemde; sistemin devam etmesinde menfaati olan sistemin yıkılmasına engel olan bir dengeleyici devlet bulunabilir.

Gevşek iki kutuplu sistem

Bu tür sistemlerin en büyük özelliği devletlerin iki blok etrafında yoğunlaşmış olmasıdır. Bununla birlikte bloklara katılmayan veya tarafsız politikalar izleyen devletler de bulunmaktadır. Sistemde neredeyse bütün devletlerin üye olduğu Birleşmiş Milletler ya da NATO gibi evrensel örgütler bulunmaktadır. Nükleer silahların caydırıcı etkisi sistemin istikrarı açısından son derece önemlidir. Nükleer savaş tehlikesi ve nükleer tırmanma korkusundan dolayı savaştan kaçınma gözlenmektedir. Güç dengesi sisteminden farklı olarak dengeleyici rolü yerine arabulucu rolü bulunmaktadır. Bu rolü ya blok dışı devletler ya da evrensel örgütler üstlenmektedir.

Sıkı iki kutuplu sistem

Birçok yönüyle gevşek kutuplu sisteme benzese de belli başlı önemli farkları mevcuttur.

Kaynakça