Azaroaren 16
Azaroaren 16a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta hogeigarren eguna da, 321.a bisurteetan. 45 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1508 – Maria San Juan de Garonda emagina bizirik erre zuen Inkisizioak Mungian. Bizkaiko Jaurerrian egindako sorgin-ehizan atxilotu zuten. Mariaren ama 50 urte lehenago (1478an) ere erre egin zuten sorginkeria leporatuta.
- 1979 – ETAk Juan Luis Agirreurreta Arzamendi zibila hil zuen Arrasaten (Gipuzkoa).
- 2006 – Haize indartsuek suteak piztu zituzten Zalduondon (Araba) eta Azpeitian (Gipuzkoa). Zalduondoko udaletxea eta Azpeitiko baserri bat erre ziren.
- 2007 – Eusko Abertzale Ekintzako zinegotziak baztertu zituen Iruñeko Udalak, UPNren eta PSNren botoek hala erabakita.
Mundua
- 1724 – Willem Mons, Katalina I.a Errusiakoaren amorantea, exekutatu zuten, eta bere burua alkoholetan kontserbatu zuten.
- 1978 – ETAk Francisco Mateu Canovas Madrilgo audientzia probintzialeko epailea hil zuen.
- 2006 –
- Joseph Kabilak Kongoko Errepublika Demokratikoko hauteskunde presidentzialak irabazi zituen, behin botu kontaketa amaituta.
- 300 bat etorkin ailegatu ziren pateretan Kanariar uharteetara.
- 2007 – Bangladeshen 3.000tik gora hildako eta milioika lekualdatu izan ziren, Sidr zikloiaren eraginez.
- 2010 –
- Shanghaiko 28 solairuko etxe orratz batean izandako sutean 53 pertsona hil ziren.
- Indiako Delhi hirian, eraikin bat behera erortzean 64 pertsona hil ziren.
Arte eta kultura
Euskal Herria
Mundua
- 1977 – Close Encounters of the Third Kind ("Aurrez-Aurreko Topaketak Hirugarren Fasean") filma estreinatu zen, Steven Spielbergek zuzendu eta Richard Dreyfuss eta François Truffaut aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1990 – Home Alone ("Etxean Bakarrik") filma estreinatu zen, Chris Columbusek zuzendu eta Macaulay Culkin, Joe Pesci, Daniel Stern, John Heard eta Catherine O'Hara aktoreak antzeztu zuten.
- 1999 – End of Days ("Egunen Amaiera") filma estreinatu zen, Peter Hyamsek zuzendu eta Arnold Schwarzenegger, Gabriel Byrne, Kevin Pollak, Robin Tunney, Rod Steiger, Udo Kier eta CCH Pounder aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2003 – Monster ("Mustruoa") filma estreinatu zen, Patty Jenkinsek zuzendu eta Charlize Theron, Christina Ricci, Bruce Dern eta Lee Tergesen aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2004 – Alexander ("Alexandro") filma estreinatu zen, Oliver Stonek zuzendu eta Colin Farrell, Angelina Jolie, Val Kilmer, Jared Leto, Rosario Dawson, Anthony Hopkins eta Christopher Plummer aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2005 – Cuarto milenio telebista saioa Iker Jiménez kazetari gasteiztarrak Cuatro espainiar telebista katean estreinatu zuen.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
Kirolak
Euskal Herria
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1528 – Joana Albretekoa, Nafarroako erregina (h. 1572).
- 1802 – Bernard-Romain Julien, lapurtar litografo eta grabatzailea (h. 1871).
- 1842 – Jean Jaurgain, zuberotar historialari eta literatura-kritikaria, Zazpiak Bat armarriaren sortzailea (h. 1920).
- 1850 – Federico Errazuriz Echaurren, Txileko presidentea (h. 1901).
- 1919 – Victoriana Aizpuru, Vichori, Pitxirri, gipuzkoar erraketista.
- 1920 – Joseba Aldamiz-Etxebarria, bizkaitar misiolari eta abiadorea (h. 1966).
- 1925 – Jose Javier Uranga, Oilarra, nafar kazetaria (h. 2016).
- 1927 – Mercedes Luzuriaga, bizkaitar aktorea (h. 2023).
- 1932 – Fernando Sáenz Lacalle, nafar apaiza, San Salvadorreko artzapezpikua (h. 2022).
- 1936 – Fidencio Berrade, nafar apaiza, Sestaoko abadea (h. 2022).
- 1947 – Iñaki Anasagasti, eusko-venezuelar politikari jeltzalea, Venezuelan.
- 1956 – Víctor García Hidalgo, arabar politikaria, Almendralejon.
- 1968 – Serafín Llamas, Ezker Batua-Berdeak alderdiko gipuzkoar politikaria.
- 1970 – Juan Kruz Lakasta, nafar kazetaria, Jakan.
- 1973 – Garikoitz Mendizabal, gipuzkoar musikari eta txistularia.
- 1976 – Estibaliz Gabilondo, euskal aktore eta kazetaria.
- 1983 – Iñigo Díaz, nafar pilotari ohia.
- 1984 – Eriz Ruiz de Erentxun, arabar txirrindulari ohia.
- 2000 – Ander Martín Odriozola, gipuzkoar futbolaria.
Mundua
- K. a. 42 – Tiberio, Erromako bigarren enperadorea.
- 1538 – Toribio de Mogrovejo, espainiar erlijioso katolikoa (h. 1606).
- 1717 – Jean le Rond d'Alembert, frantziar matematikaria, fisikaria eta filosofoa (h. 1783).
- 1836 – Kalākaua, Hawaiiko Erresumaren azken erregea (h. 1891).
- 1839 – Louis-Honoré Fréchette, kanadiar idazlea eta politikaria (h. 1908).
- 1841 – Jules Violle, frantziar fisikaria eta asmatzailea (h. 1923).
- 1842 – Hannibal Sehested, Danimarkako lehen ministroa (h. 1924).
- 1843 – Louise Jopling, ingeles margolaria, bere belaunaldiko emakume artista nabarmenetakoa (h. 1933).
- 1850 – Federico Errázuriz, Txileko presidentea (h. 1901).
- 1855 – Tommaso Tittoni, Italiako lehen ministroa (h. 1931).
- 1867 – Léon Daudet, frantziar kazetari eta idazlea (h. 1942).
- 1874 – Alexander Koltxak, errusiar ozeanografo, itsas armadako almirante eta politikaria (h. 1920).
- 1878 – Nikolai Avksentiev, errusiar eseristen buruetako bat (h. 1943).
- 1886 – Leila Ross-Shier, kaimandar liburuzain, irakasle eta musikagilea (h. 1968).
- 1889 – George S. Kaufman, estatubatuar antzerkigilea, antzerki zuzendaria eta ekoizlea, umorista eta drama kritikaria (h. 1961).
- 1890 – Elpidio Quirino, Filipinetako presidentea (h. 1956).
- 1895 – Paul Hindemith, alemaniar musikagile eta teorikoa (h. 1963).
- 1896 –
- Joan Lindsay, australiar idazlea (h. 1984).
- Oswald Mosley, britainiar politikari faxista (h. 1980).
- 1900 – Eliška Junková, txekoslovakiar pilotua, automobilismoaren historian emakume nabarmenetakoa (h. 1994).
- 1902 – Alfonso Sánchez Portela, espainiar argazkilaria (h. 1990).
- 1904 – Nnamdi Azikiwe, Zik, Nigeriako aurreneko presidentea (h. 1996).
- 1906 – Henri Charrière, frantziar gaizkile eta idazlea (h. 1973).
- 1907 – Burgess Meredith, estatubatuar aktore, zinema zuzendari, ekoizle eta idazlea (h. 1997).
- 1922 –
- Gene Amdahl, informatikako proiektuen estatubatuar diseinatzailea, informatikako aitzindarietako bat (h. 2015).
- José Saramago, portugaldar idazlea, 1998ko Literaturako Nobel Saria (h. 2010).
- 1930 –
- Chinua Achebe, nigeriar eleberrigile eta poeta (h. 2013).
- Salvatore Riina, U curtu, siziliar mafiako buruzagi ohia eta garai guztietako kide ospetsuenetakoa (h. 2017).
- 1932 – Robert Gurik, kanadar antzerkigilea.
- 1935 – France-Albert René, Seychelleetako presidentea (h. 2019).
- 1936 –
- Joaquín Navarro-Valls, espainiar mediku eta kazetaria, Egoitza Santuaren bozeramailea (h. 2017).
- Igor Turtxin, ukrainar eskubaloi entrenatzailea (h. 1993).
- 1937 – Amelia Quintanal Martínez-Conde, kantabriar jostuna eta futbol entrenatzailea, Espainiako emakumezkoen lehen entrenatzailea.
- 1946 – Colin Burgess, australiar musikaria, AC/DC taldeko kidea (h. 2023).
- 1950 –
- Beatriz Escudero, asturiar aktorea, kantaria eta telebista aurkezlea.
- Amelia Valcárcel, espainiar filosofoa.
- 1951 – Pepe Navarro, espainiar aurkezle, kazetari, ekoizle eta idazlea.
- 1952 – Shigeru Miyamoto, Mario ordenagailuetako bideo-jokoaren sortzailea.
- 1954 – Ramón Luis Valcárcel, Murtziako Autonomia Erkidegoko presidentea.
- 1955 – Guillermo Lasso, Ekuadorko presidentea.
- 1958 – Sooronbay Jeenbekov, Kirgizistango presidentea.
- 1964 –
- Valeria Bruni Tedeschi, frantziar-italiar aktore, gidoilari eta zuzendaria.
- Midori Honda, japoniar futbolaria.
- Diana Krall, kanadar piano-jotzailea eta jazz-abeslaria.
- Paco Liaño, espainiar futbol atezain ohia.
- 1967 – Lisa Bonet, estatubatuar aktorea.
- 1968 – Luis Pazos Rodriguez, traineru estropadetako arraunlari galiziarra.
- 1969 – Helga Tawil-Souri, palestinar dokumentalgile, ikertzaile eta idazlea.
- 1973 – Lucrecia Hernández Mack guatemalar mediku zirujau eta politikaria (h. 2023).
- 1974 –
- Mónica van Campen, kataluniar aktorea eta modeloa.
- Paul Scholes, britainiar futbolari ohia.
- 1976 – Kazuhiro Suzuki, japoniar futbolari ohia.
- 1977 –
- Maggie Gyllenhall, estatubatuar aktorea.
- Naoko Kawakami, japoniar futbolari ohia.
- 1980 – Germán Gabriel, espainiar saskibaloi jokalari ohia.
- 1985 – Sanna Marin, Finlandiako lehen ministroa.
- 1986 – Maxime Médard, frantziar errugbi jokalaria.
- 1994 – Moses Kingsley, nigeriar saskibaloi jokalaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1508 – Maria San Juan de Garonda, bizkaitar emagina, Inkisizioak sorginkeria leporatuta errea.
- 1533 – Diego Martinez de Alaba, arabar aitoren seme eta politikaria.
- 1799 – Dominique Garat Hiriarte, lapurtar politikaria (j. 1735).
- 1891 – Paulina Harriet, lapurtar enpresaburu eta filantropoa, Valladoliden (j. c. 1811).
- 1936 – Wilhelm Wakonigg, austriar jatorriko bilbotar enpresari, ingeniari eta diplomatikoa, fusilatua (j. 1875).
- 1963 – Pedro Landeta, bizkaitar karmeldar misiolaria, Indian (j. 1887).
- 1975 – Agustín Gómez Pagola, gipuzkoar politikaria eta futbolaria, Moskun (j. 1922).
- 1976 – Antonio Arrue, euskal idazlea (j. 1903).
- 1989 – Ignacio Ellakuria, bizkaitar jesuita, filosofo eta teologoa, askapenaren teologiaren ekintzailerik handienetarikoa, El Salvadorren (j. 1930).
- 1991 – Jose Maria Cobo, bizkaitar futbolaria (j. 1937).
- 2005 – Frantzisko Garmendia Aiestaran, gipuzkoar elizgizona, New Yorkeko Apezpiku Laguntzaile izandakoa, New Yorken (j. 1924).
- 2007 – Javier Eskalza, euskal herritar futbolaria (j. 1952).
- 2013 –
- Jaime Eraña, bizkaitar futbolaria (j. 1930).
- Bruno Sermonne, lapurtar aktorea, Villejuifen (j. 1941).
- 2014 – Javier Azagra, nafar apaiza, Cartagenako apezpikua, Murtzian (j. 1923).
- 2015 – Alberto Albistegi Arizmendiarrieta, gipuzkoar futbolaria (j. 1933).
- 2017 – Belen Gonzalez Peñalva, gipuzkoar ETAkidea, erakundearen buruzagi historikoa (j. 1957).
- 2020 –
- Ignazio Arregi, gipuzkoar erlijio-gizon eta kazetaria (j. 1931).
- Manolo Legina, bilbotar musikaria, trikitilaria (j. 1925).
- 2023 – Maria Dolores Larramendi, gipuzkoar erraketista (j. 1926).
Mundua
- 1093 – Santa Margarita Eskoziakoa, Eskoziako Erresumako erregina (j. c. 1045).
- 1240 – Ibn al-Arabi, andalustar filosofo, teosofo eta mistikoa (j. 1165).
- 1253 – Aines Asiskoa, Italiako santu katolikoa (j. 1197/98).
- 1272 – Henrike III.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea (j. 1207).
- 1328 – Hisaaki Printzea, Japoniako Kamakura shogunerriko zortzigarren shoguna (j. 1276).
- 1603 – Pierre Charron, frantziar teologoa (j. 1541).
- 1625 – Sofonisba Anguissola, pizkunde garaiko italiar margolaria.
- 1688 – Ann Glover, Bostonen sorgintzat hartu eta urkatu zuten azken pertsona.
- 1706 – Godfried Schalcken, holandar genero eta erretratu margolaria (j. 1643).
- 1794 – Rudolf Erich Raspe, alemaniar idazle, liburuzain eta zientzialaria (j. 1736).
- 1797 – Frederiko Gilen II.a Prusiakoa, Prusiako erregea (j. 1744).
- 1808 – Mustafa IV.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1779).
- 1820 – Jean-Lambert Tallien, frantziar politikaria eta kazetaria (j. 1767).
- 1831 – Karl von Clausewitz, prusiar jenerala (j. 1780).
- 1836 – Christiaan Hendrik Persoon, herbeheretar mikologoa (j. 1761).
- 1878 – Đura Jakšić, serbiar idazlea (j. 1832).
- 1885 – Louis Riel, kanadar buruzagi mestizoa (j. 1844).
- 1888 – Arsène Darmesteter, frantziar hizkuntzalaria (j. 1846).
- 1918 – Johan Henrik Deuntzer, Danimarkako lehen ministroa (j. 1845).
- 1919 – Pierre Forsans, frantziar politikaria, Biarrizko alkatea (j. 1853).
- 1925 – Gerhard Hessenberg, alemaniar matematikaria (j. 1874).
- 1952 –
- Solomija Kruxelnytska, ukrainar sopranoa, XX. mendearen lehen erdiko opera-izarrik distiratsuenetakotzat joa (j. 1872).
- Charles Maurras, frantziar idazle eta politikaria, Action Française mugimenduaren antolatzaile eta ideologoa (j. 1868).
- 1953 – T. F. O'Rahilly, irlandar hizkuntalaria (j. 1883).
- 1960 – Clark Gable, estatubatuar aktorea, soinudun zinemako hastapenetako izar handienetakoa (j. 1901).
- 1965 – William T. Cosgrave, irlandar politikaria (j. 1880).
- 1982 –
- Pavel Aleksandrov, errusiar matematikaria (j. 1896).
- Lenny Murphy, Ipar Irlandako paramilitar loialista, Shankill Butchers hiltzaile taldeko buruzagia izateagatik ospetsua, eraila (j. 1952).
- 1985 – Omayra Sánchez, Nevado del Ruiz sumendiaren erupzioaren ondorioz hiru egunez bere etxeko lokatz eta hondarren artean harrapatuta egon ondoren hil zen 13 urteko neska kolonbiarra (j. 1972).
- 1991 – Alberto Girri, argentinar olerkari, itzultzaile eta kontalaria (j. 1919).
- 1993 –
- Tomàs Garcés, kataluniar olerkari eta kazetaria (j. 1901).
- Lucia Popp, eslovakiar sopranoa (j. 1939).
- 1997 – Georges Marchais, frantziar politikaria (j. 1920).
- 1999 – Daniel Nathans, estatubatuar mikrobiologo eta sendagilea, 1978ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1928).
- 2005 – Henry Taube, kanadar kimikaria, 1983ko Kimikako Nobel Saria (j. 1915).
- 2006 –
- Milton Friedman, estatubatuar ekonomialari eta intelektuala, 1976ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1912).
- Jordi Sarsanedas i Vives, kataluniar idazlea (j. 1924).
- Joaquim Xicoy i Bassegoda, kataluniar politikaria.
- 2014 –
- Antoni Maria Badia, kataluniar filologo eta hizkuntzalaria (j. 1920).
- José Luis Viejo, espainiar txirrindularia (j. 1949).
- 2018 – William Goldman, estatubatuar eleberrigile, antzerki-idazle eta gidoigilea (j. 1931).
- 2020 – María Salvo, espainiar ekintzaile antifrankista, frankismo garaiko errepresioaren biktima (j. 1920).
- 2022 –
- Carol Leigh, estatubatuar artista, idazlea, zinemagilea eta sexu langileen eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1951).
- Gerhard Rodax, austriar futbolaria (j. 1965).
- Isabel Salgado, brasildar boleibol jokalaria eta entrenatzailea (j. 1960).
- Wen Tsai Wang, txinatar botanikaria (j. 1926).
- 2023 – A. S. Byatt, ingeles eleberrigilea (j. 1936).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Atxuri, Atxuria eta Aitxuri.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q3029
Multimedia: 16 November / Q3029
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
