Święcany

Święcany

wieś
Widok na centrum wsi
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jasielski
Gmina	Skołyszyn
Wysokość	Patryja (Wymyśle) 382,9[2] m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	2171[3]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-242[4]
Tablice rejestracyjne	RJS
SIMC	0360402[5]
Położenie na mapie gminy Skołyszyn Święcany
Położenie na mapie Polski Święcany
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Święcany
Położenie na mapie powiatu jasielskiego Święcany
49°46′37″N 21°16′29″E/49,776944 21,274722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Święcany – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn^[5][6].

W Święcanach znajduje się zabytkowy kościół św. Anny włączony do szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

Powierzchnia wsi wynosi 2015,7 ha.

Części wsi

Dzieje

Pochodzenie nazwy

Nazwa wsi jest nazwą etniczną i wywodzi się od zasadźców pochodzących z miejscowości Święte lub Święcice^[7][8].

Przynależność państwowa i administracyjna

W 1595 roku wieś położona w powiecie bieckim województwa krakowskiego była własnością starosty olsztyńskiego Joachima Ocieskiego^[9].

W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Święcany. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Historia

Święcany w drugiej połowie XIV wieku założył na prawie niemieckim król Kazimierz Wielki. Jako osada istniały co najmniej od XII wieku i rządziły się prawem zwyczajowym. Pierwsza źródłowa wzmianka historyczna o Święcanach pochodzi z 1369 roku kiedy wymieniany jest Andrzej ze Święcan jako założyciel wsi Lipnica. Wieś była królewszczyzną do 1386 roku. Potem będąc w prywatnych rękach często zmieniała właścicieli i między innymi byli nimi:

• w latach 1386–1524 wieś w posiadaniu rycerskiego rodu Melsztyńskich, przez nadanie jej za wybitne zasługi Spytkowi z Melsztyna 9 marca 1386 roku w Krakowie przez Władysława Jagiełłę.
• w latach 1548–1620. wieś w rękach Ocieskich: Jana i Zofii i ich synów Joachima i Jakuba
• w latach 1620.–1727 właścicielami wsi w tym okresie byli Dąbscy (Piotr, jego syn Jacek, synowie Jacka Wojciech i Michał od 1686 roku)
• w latach 1727–1760 wieś trzyma rodzina Uniatyckich (Teresa córka Michała Dąbskiego Uniatycka z mężem Stefanem i ich syn Józef Fabian Sebastian)
• w roku 1760 – wieś nabyła Teresa ze Zborowskich Lubieniecka i drogą koligacji rodzinnych przechodziła kolejno na: Augustyna, Jana Kantego Lubienieckiego, Balbinę Lubieniecką (1838–1870), jej męża Tomasza Romera (1870–1881), siostrzenicę Balbiny Felicję Bobrowską-Pruszyńską (1881–1900), córkę Felicji Olgę z mężem Józefem Brykczyńskim (1900–1904).

W latach 1904–1908 znaczna część dóbr dworskich została rozparcelowana, po nabyciu ich przez Bank Parcelacyjny we Lwowie i Józefa i Kazimierę Olszewskich. W 1927 roku majątek dworski o powierzchni zaledwie 48 morgów nabył Wojciech Grzegorczyk i uległ on w latach następnych dalszemu rozdrobnieniu w wyniku podziałów spadkowych.

Czasy współczesne

Demografia

• Wykres liczby ludności w Święcanach na przestrzeni lat ^{[10][11][12][13]}:

• Ludność w wieku 13 lat i więcej wg płci i poziomu wykształcenia w 2002 roku^[14]

• 
  Kościół parafialny św. Anny
• 
  Cmentarz I wojny światowej nr 30
• 
  Czernianka, kościół filialny św. Rodziny

Oświata i kultura

W Święcanach znajduje się szkoła podstawowa. Początki szkolnictwa sięgają XVI wieku, kiedy to przy kościele założono szkołę parafialną.

Gospodarka i życie społeczne

Święcany to wieś o charakterze rolniczym o dużym rozdrobnieniu gospodarstw. W wysokim stopniu zurbanizowana (posiada sieć gazową, wodociągową) z dobrze rozwinięta siecią drogową.

W Święcanach działa Ludowy Klub Sportowy Standart Święcany. Powstał on w roku 1980, a największym sukcesem klubu były występy w krośnieńskiej A-klasie. Mecze rozgrywane są na stadionie w Święcanach.

Religia

Rzymskokatolicka parafia w Święcanach pw. św. Anny i św. Jana Nepomucena została erygowana w II poł. XIV wieku. Zapewne niedługo zbudowano tutaj kościół, jednak pierwszą informację o jego istnieniu podaje dopiero Jan Długosz. Przy parafii działa Oddział Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Diecezji Rzeszowskiej

Zabytki

• Drewniany kościół parafialny pw. św. Anny, zbudowany został w roku 1520, wewnątrz świątyni znajduje się wyjątkowo cenna barokowa polichromia i wyposażenie. Kościół ten znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

 Osobny artykuł: Kościół św. Anny w Święcanach.

• Cmentarz wojenny nr 30 z okresu I wojny światowej – znajdują się tam groby 159 żołnierzy z Austro-Węgier i 211 Rosjan.

Turystyka

• Szlak Architektury Drewnianej – Trasa nr VIII (jasielsko-dębicko-ropczycka)

Szlaki piesze

• fragment Międzygminnego spacerowego szlaku turystycznego Święcany-Przybówka, który został wytyczony w 1995 roku przez Gminę Jasło z okazji 600 lecia Trzcinicy.

Znane osoby

• Jan Bienias – urodzony w Święcanach (1839–1915), działacz społeczny i samorządowy, wójt gminy Święcany, członek C.K. Rady Powiatowej w Jaśle
• Jan Kulpa – proboszcz w Święcanach, kapelan honorowy Ojca Świętego, wicedziekan dekanatu jasielskiego
• Karol Krementowski – proboszcz święcański w latach 1868–1901, kanonik przemyski, sędzia Sądu Biskupiego
• Maciej Mazurkiewicz – urodzony w Święcanach (1947), naukowiec, profesor, kierownik Katedry Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców na Wydziale Górnictwa i Geoinżynierii AGH^[15][16]
• Tadeusz Ślawski – urodzony w Święcanach (1920), doktor, historyk, przewodnik turystyczny, autor ponad 60 publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących historii Biecza i regionu. Zmarł w Bieczu w 2008 roku.
• Stanisław Zając – urodzony w Święcanach (1949), adwokat i polityk, wicemarszałek Sejmu III kadencji, poseł na Sejm I, III, V i VI kadencji, senator VII kadencji, zginął 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem^[17]

• 
  Przechody, kościół filialny
• 
  Upamiętnienie Stanisława Zająca
• 
  Nowy kościół

Przypisy

Bibliografia

• Józef Garbacik – redakcja, Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, PWN Kraków 1964
• Wiesław Hap, Ziemia Jasielska naszą Małą Ojczyzną, Jasło 2014, wyd.II, ISBN 978-83-63105-04-4
• WładysławaW. Kołodziej WładysławaW., GabrielaG. Ślawska GabrielaG., Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn: Urząd Gminy, 2006, ISBN 83-86744-73-1, OCLC 170018816 . Brak numerów stron w książce
• TadeuszT. Ślawski TadeuszT., Święcany. Zarys monograficzny, Skołyszyn: Stowarzyszenie Miłośników Skołyszyna i Okolicy, 1995, ISBN 83-86744-10-3, OCLC 69457921 . Brak numerów stron w książce
• Edward Wojtuń, Pomniki, tablice i miejsca pamięci narodowej w Gminie Skołyszyn woj. krośnieńskie, Skołyszyn 1996,68, ISBN 83-86744-15-4

Linki zewnętrzne

• Święcany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 681 .
• Cmentarze 1914–1915, Cmentarz nr 30 – Święcany