Andaluzja

Ten artykuł dotyczy wspólnoty autonomicznej w Hiszpanii. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Andaluzja

Comunidad Autónoma de Andalucía

wspólnota autonomiczna
Herb Flaga
Hymn: La bandera blanca y verde
Dewiza: Andalucía por sí, para España y la humanidad (Andaluzja dla siebie, dla Hiszpanii i dla rodzaju ludzkiego)
Państwo	Hiszpania
Siedziba	Sewilla
Data powstania	11 stycznia 1982
Kod ISO 3166-2	ES-AN
Prezydent	Juan Manuel Moreno (PP)
Powierzchnia	87 268 km²[1]
Populacja (2018) • liczba ludności	8 384 408
• gęstość	96,38 os./km²
Języki urzędowe	hiszpański
Liczba przedstawicieli w parlamencie
Liczba senatorów	40
Liczba posłów	62
Położenie na mapie Hiszpanii
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Andaluzja (hiszp. Andalucía, z arab. Al-Andalus, pierwotnie od plemienia Wandalów) – najludniejsza i druga pod względem powierzchni wspólnota autonomiczna położona w południowej Hiszpanii, obejmuje większą część regionu historycznego o tej samej nazwie oraz pasmo górskie na północy Sierra Morena. Graniczy na północy z Estremadurą i Kastylią-La Manchą, na wschodzie Murcją, a na zachodzie z Portugalią.

Jest to region rolniczo-przemysłowy, z rozwiniętym górnictwem, uprawami oliwek, bawełny, dębu korkowego, cytrusów, palm daktylowych.

Stolicą Andaluzji jest Sewilla. Ważniejsze miasta to Grenada, Kordoba i Malaga. Andaluzja jest ojczyzną tańca flamenco.

Znajduje się tu najwyższy w kontynentalnej Hiszpanii łańcuch gór Sierra Nevada.

Historia

Kartagińczycy i Rzymianie

Wraz z upadkiem fenickich miast, Kartagina zdominowała zachodnią część Morza Śródziemnego i stała się najważniejszym partnerem handlowym dla małych miasteczek semickich wzdłuż wybrzeża andaluzyjskiego. Pomiędzy pierwszą i drugą wojną punicką Kartagina powiększyła swoją kontrolę poza Andaluzję i przyłączyła całą Iberię z wyjątkiem Kraju Basków. Andaluzja była głównym polem bitwy, gdzie toczyły się walki przeciwko Rzymowi prowadzone przez Hannibala. Kiedy Rzymianie pokonali Kartagińczyków i opanowali Andaluzję, region został przemianowany na Baetica.

Wandalowie i Wizygoci

W V wieku n.e. Wandalowie szybko przemieszczali się po tym obszarze zanim osiedlili się w Afryce Północnej, następnie region ten wpadł w ręce Królestwa Wizygotów, które musiało zmierzyć się z wpływami bizantyńskimi na tym obszarze.

Okres muzułmański

Podboje Kalifatu Umajjadów w latach 711-718 oznaczały upadek rządów Wizygotów na Półwyspie Iberyjskim. Tariq bin Ziyad znany w hiszpańskiej historii i legendach jako Tariq El Tuerto (Tariq Jednooki) był muzułmaninem afrykańskiego pochodzenia i wodzem, który z polecenia kalifa Al-Walida podbił Hiszpanię Wizygotów w 711 roku. Znawca historii Ibn Khaldoun twierdził, iż Tariq Ibn Ziyad pochodził z algierskiego plemienia barbarzyńców. Jest on uważany za jednego z najważniejszych przywódców wojskowych w iberyjskiej historii. Początkowo był zastępcą Musy ibn Nusaira w Północnej Afryce i został wysłany przez przełożonego, aby przypuścić pierwszy atak na Królestwo Hiszpanii (w którego skład wchodziły Nowa Hiszpania i Portugalia). Pewne roszczenia sprowokowały go do interwencji wobec spadkobierców władcy Wizygotów, Wittizy i wizygockiej wojny domowej.

29 kwietnia 711 roku armie Tariqa znalazły się na Gibraltarze (nazwa Gibraltar pochodzi od arabskiej nazwy Gibr al Tariq – skała Tariq). W XVII w. muzułmański historyk Al Maggari napisał, że po wylądowaniu na lądzie Tariq nakazał spalić wszystkie okręty, a potem przemówił do swoich żołnierzy następującymi słowami:

W epoce średniowiecza kultura andaluzyjska była pod silnym wpływem muzułmańskim przez prawie 800 lat. Kordoba stała się największym i najbogatszym miastem w Europie Zachodniej i jednym z największych na świecie. Maurowie zakładali na tym terenie uniwersytety rozwijając naukę i sztukę, sprowadzając największe osiągnięcia cywilizacyjne, jakie napotkali. W zachodniej Europie wiedza Maurów i Żydów przyczyniła się do ożywienia i rozwoju dziedzin takich, jak: astronomia, medycyna, filozofia i matematyka.

Za czasów muzułmańskich nazwa „Al-Andalus” była używana jako określenie obszaru o wiele większego niż obecny region i w pewnych okresach odwoływała się do prawie całego Półwyspu Iberyjskiego, gdzie muzułmańskie zasady i kultura utrzymały się najdłużej.

Podział administracyjny

Andaluzja dzieli się na osiem prowincji, które zostały utworzone w 1833 roku w ramach reformy administracyjnej. Historycznie prowincja dzieli się na Andaluzję Wschodnią (Andalucía Oriental) oraz Andaluzję Zachodnią (Andalucía Occidental).

Klimat

W Andaluzji panuje klimat podzwrotnikowy morski, z rosnącym ku wschodowi stopniem kontynentalizmu. Zimy są ciepłe i deszczowe, suche i gorące lata zaczynają się w Maladze na początku maja. Średnia temperatura stycznia i sierpnia w Sewilli wynosi 10,5 °C i 28,1 °C, a w Maladze 12,5 °C i 27,6 °C.

Ukształtowanie powierzchni

Pasma górskie Andaluzji mają wpływ na klimat, sieć rzeczną, gleby, bioregiony i gospodarkę człowieka, gdyż jest ona uzależniona od zasobów naturalnych. Około 15% terenu jest położone powyżej 1000 m n.p.m. i około 15% poniżej 100 m n.p.m. Główne rzeki to Gwadalkiwir i Genil.

Na północy Andaluzji znajdują się góry Sierra Morena, 570-kilometrowy łańcuch górski. Góry te urwiście opadają ku dolinie Gwadalkiwiru. Z północy na południe przecina je głęboki wąwóz Despenaperros. Dalej, ku zachodowi, góry obniżają się, a ich łańcuchy rozszerzają się, zajmując północ prowincji Sevilla i Huelva. Dolina Gwadalkiwiru na południe od gór była kiedyś cieśniną morską łączącą Ocean Atlantycki z Morzem Śródziemnym. Glebę tworzą tu osady rzeczne. Płaska, nisko położona dolina jest najgęściej zaludnioną częścią Andaluzji. Wschód i południe Andaluzji wypełniają góry Sierra Nevada, najwyższe pasmo kontynentalnej Hiszpanii, z najwyższym szczytem Mulhacén (3478 m n.p.m.). W stronę ujścia Gwadalkiwiru i Cieśniny Gibraltarskiej ciągną się niewysokie łańcuchy Serrania de Ronda.

Hydrografia

Andaluzja ma rzeki wpadające zarówno do Atlantyku jak do Morza Śródziemnego. Do Atlantyku wpadają: Guadiana, Odiel-Tinto, Gwadalkiwir, Guadalete, i Barbate. Do Morza Śródziemnego wpadają Guadiaro, Guadalhorce, Guadalmedina, Guadalfeo, Andarax i Almanzora. Spośród nich, Gwadalkiwir, jest najdłuższą rzeką w Andaluzji i piątą najdłuższą na Półwyspie Iberyjskim (657 km) oraz przepływa przez Kordobę.

Rzeki zlewiska Atlantyku są długie, biegną przez głównie płaskie tereny i mają szerokie doliny rzeczne. W rezultacie, ich ujścia to delty, jak bagna Donana w ujściu Gwadalkiwiru, lub bagna Odiel. W przeciwieństwie do rzek zlewiska Atlantyku, rzeki zlewiska Morza Śródziemnego są krótkie, często okresowe, i mają duży spadek z Gór Betyckich. Ich ujścia są małe, a ich doliny są mniej odpowiednie dla rolnictwa. Poza tym, położenie w cieniu opadowym Gór Betyckich powoduje, że rzeki te otrzymują mniej wody.

W Andaluzji można wyróżnić następujące dorzecza: po stronie Atlantyku dorzecze Gwadalkiwiru, dorzecza rzek przybrzeżnych i dorzecze Guadiana, a po stronie Morza Śródziemnego dorzecza rzek przybrzeżnych i dorzecze Segury.

Demografia

Andaluzja jest najbardziej zaludnioną z 17 wspólnot autonomicznych Hiszpanii. Szacowana populacja na rok 2018 wynosiła 8 384 408 osób^[3]. Ludność jest skoncentrowana w stolicach prowincji i wzdłuż wybrzeży. Poziom urbanizacji jest dosyć wysoki. Połowa ludności jest skoncentrowana w 28 miastach powyżej 50 000 mieszkańców. Populacja starzeje się, pomimo procesu imigracji.

Gospodarka

Andaluzja jest regionem rolniczym, ale przeważa sektor usług (głównie turystyka, handel detaliczny i transport). Sektor budowlany, ciężko uderzony recesją 2009 roku, był również ważny dla gospodarki regionu. Sektor przemysłowy jest mniej rozwinięty niż w większości regionów Hiszpanii. Według Instituto Nacional de Estadística (INE), w latach 2000-2006 PKB na osobę w Andaluzji pozostawało drugie najniższe w Hiszpanii, po Estremadurze.

W Andaluzji w oparciu o sztuczne nawadnianie uprawia się oliwki (75% zbioru krajowego), bawełnę, zboża, winorośle, tytoń, daktyle, dąb korkowy, buraki cukrowe, drzewa cytrusowe i ostnicy esparto. Hoduje się tu owce i kozy. Wydobywane są również rudy żelaza, miedzi, manganu, uranu i pirytów. Rozwinięty jest także przemysł metalurgiczny, stoczniowy, włókienniczy, chemiczny, spożywczy, rafineryjny. Dużą rolę w gospodarce regionu mają porty morskie.

Turystyka

Andaluzja to najbardziej na południe wysunięty region Hiszpanii a tym samym najcieplejszy na kontynencie europejskim, który od wybrzeża Afryki oddziela zaledwie 15 kilometrów. To tutaj, od wybrzeża Costa de la Luz, Costa del Sol, Costa Tropical i Costa Almeria znajdują się jedne z piękniejszych hiszpańskich plaż odwiedzanych co roku przez miliony turystów^[4].

• Costa del Sol – wybrzeże słońca – znajdują się tu zabytki kultury Maurów. Na Costa del Sol znajduje się ponad 30 pól golfowych, uważanych za najlepsze w Europie. Niebywałą atrakcją turystyczną jest również znajdujący się w pobliżu Gibraltar, który znajduje się zaledwie krok od Maroka. W Andaluzji narodziło się flamenco, stąd wywodzi się tradycja ludowych zabaw i festynów, corrida.
• Costa de la Luz – wybrzeże światła
• Sierra Nevada – region narciarski
• W pobliżu ujścia Gwadalkiwiru do oceanu znajduje się park narodowy Doñana
• Costa Tropical – tropikalne wybrzeże, na którym z uwagi na klimat uprawia się owoce tropikalne.
• Costa Almeria – wybrzeże będące morskim przedłużeniem surowego pustynnego klimatu

  

Prezydenci Andaluzji

• 1982–1984: Rafael Escuredo (PSOE)
• 1984–1990: José Rodríguez de la Borbolla (PSOE)
• 1990–2009: Manuel Chaves González (PSOE)
• 2009–2009: Gaspar Zarrías (PSOE), p.o.
• 2009–2013: José Antonio Griñán (PSOE)
• 2013–2019: Susana Díaz (PSOE)^[6]
• od 2019: Juan Manuel Moreno (PP)

Przypisy

Bibliografia

• Janina Pałecka, Oskar Sobański, Hiszpania, Warszawa, SiT, 1991, ISBN 83-217-2813-8.
• https://archive.is/20130503212929/http://portalwiedzy.onet.pl/16193,,,,andaluzja,haslo.html

Linki zewnętrzne

• Władze Andaluzji
• Parlament Andaluzji
• Turystyka w Andaluzji
• Agencja Promocji Regionu Andaluzji EXTENDA
• Portal obszarów chronionych w Andaluzji
• Oficjalny Portal nauki hiszpańskiego w Andaluzji Junta de Andalucía