Antanas Sniečkus

Ten artykuł od 2010-09 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Antanas Sniečkus

Atanas Snieckus (popiersie-grób na Antokolu)
Data i miejsce urodzenia	10 stycznia 1903 Szaki
Data i miejsce śmierci	22 stycznia 1974 Druskienniki
I sekretarz Komunistycznej Partii Litwy
Okres	od 1936 do 1974
Poprzednik	nowe stanowisko
Następca	Petras Griškevičius
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Antanas Sniečkus (ur. 10 stycznia 1903 w Būbleliai k. Szak, zm. 22 stycznia 1974 w Druskiennikach) - litewski działacz komunistyczny, faktyczny przywódca Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, długoletni pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Litwy (1936-1974), Bohater Pracy Socjalistycznej (1973).

Życiorys

Młodość. Działalność w przedwojennym ruchu komunistycznym

Pochodził z rodziny chłopskiej. W okresie I wojny światowej jego rodzina została ewakuowana w głąb Rosji, wskutek czego Sniečkus miał możliwość nauki w gimnazjum w Woroneżu. W 1917 r. wrócił na Litwę, pracował następnie jako technik telegrafista^[1]. Od 1920 działał w Komunistycznej Partii Litwy. Od 1920 do 1921 r. kierował podziemnym komitetem partyjnym w Olicie^[2]. W latach 1921-1926 przebywał w ZSRR. W latach 1921-1925 pracował w wydawnictwie KPL w Smoleńsku, przez kolejny rok w przedstawicielstwie KPL^[2].

W 1927 r. wrócił na Litwę i objął obowiązki I sekretarza działającej nielegalnie Komunistycznej Partii Litwy. W 1930 r. został aresztowany i skazany na 15 lat ciężkiego więzienia^[2]. Odbywał karę m.in. w kowieńskim Forcie IX^[3]. Po trzech latach został zwolniony, pozwolono mu na wyjazd do ZSRR^[2]. Przez kolejne trzy lata był zastępcą przedstawiciela KPL w Komitecie Wykonawczym Kominternu i jednocześnie śledczym partyjnym Międzynarodowej Komisji Kontrolnej Kominternu. Ukończył Międzynarodową Szkołę Leninowską (1935)^[2].

W 1936 r. ponownie udał się na Litwę, do Kowna^[1], by kierować działającą w podziemiu partią. W 1939 r. został aresztowany i skazany na osiem lat ciężkiego więzienia^[2]. Jego aresztowanie praktycznie pozbawiło litewskich komunistów szerzej rozpoznawalnego kierownictwa; wcześniej, podczas stalinowskich czystek, w Moskwie doszło do aresztowań innych doświadczonych litewskich działaczy partyjnych z Zigmontasem Aleksą-Angarietisem na czele^[4]. Rok później, po zajęciu Litwy przez Armię Czerwoną w czerwcu 1940 r., został zwolniony^[1].

Radziecka aneksja Litwy i okres II wojny światowej

15 sierpnia 1940 r., dwanaście dni po aneksji Litwy do ZSRR, został ponownie I sekretarzem KC Komunistycznej Partii Litwy^[2]. Nie był członkiem delegacji marionetkowego sejmu litewskiego, która w Moskwie "poprosiła" o przyjęcie Litwy w poczet republik radzieckich, lecz towarzyszył jej jako tłumacz^[5]. Od 20 lutego 1941 do 5 października 1952 był zastępcą członka KC WKP(b)^[2]. W 1942 r. stanął na czele litewskiego sztabu ruchu partyzanckiego, kierującego komunistyczną partyzantką antyhitlerowską na okupowanej Litwie^[2].

I sekretarz Komunistycznej Partii Litwy

Po wojnie pozostał na stanowisku I sekretarza KC KPL, wykonując politykę sowiecką w zakresie m.in. deportacji ludności w głąb ZSRR, kolektywizacji i walki z litewską partyzantką antykomunistyczną^[6]. W grudniu 1946 r. polecił milicji i NKWD dawać gwarancje bezpieczeństwa partyzantom, którzy decydowali się skorzystać z ogłoszonej w lutym tego roku amnestii^[7]. Od 14 października 1952 do końca życia pozostawał również członkiem KC KPZR^[2]. Mimo jego wieloletniego stażu partyjnego i wcześniejszych zasług dla ruchu komunistycznego na Litwie nie cieszył się pełnym zaufaniem Moskwy, czego wyrazem było wprowadzenie na stanowisko II sekretarza KPL Rosjanina, Aleksandra Isaczenki, w celu kontrolowania jego poczynań^[8]. Kolejni Rosjanie, Aleksandr Trofimow i Wasilij Aronow, pełnili obowiązki II sekretarza do 1953 r.^[9]

Sniečkus zdołał utrzymać się na stanowisku I sekretarza przez kilkadziesiąt lat dzięki bezwzględnej lojalności wobec Moskwy i umiejętności dostosowywania się do zmian w radzieckim kierownictwie^[10][11]. W pierwszych latach powojennych z pełną bezwzględnością wykonywał polecenia Stalina dotyczące Litwy^[10]. Natomiast w 1953 r. błyskawicznie potępił Ławrientija Berię, zaś po XX zjeździe partyjnym na łamach organu KPL, pisma Tiesa (Prawda), ukazało się najpierw ogólnikowe potępienie zjawiska kultu jednostki, a następnie krytyka Stalina jako obiektu takiego kultu^[11]. W 1957 r. wypowiedział się na forum Rady Najwyższej Litewskiej SRR przeciwko "tendencjom decentralizacyjnym"^[12]. Chociaż nastroje antyradzieckie na Litwie były w pierwszych dziesięcioleciach po wojnie bardzo silne, Sniečkus z powodzeniem przekonywał kierownictwo KPZR, iż świadczy to jedynie o trudności stojących przed nim zadań, a nie o jego nieudolności^[10]. W latach 60. kierowana przez niego partia przeprowadziła w swoich szeregach kampanię "przeciwko nacjonalizmowi", równocześnie jednak liczba i odsetek Litwinów w partii systematycznie rósł (podobnie jak ogólna liczba członków KPL, która w latach 1956-1960 zwiększyła się o 40%)^[12]. Z czasem Sniečkus odchodził od fanatycznego przywiązania do idei komunistycznych, jakie go cechowało, i stawał się pragmatycznym zarządcą^[10]. Sniečkus z powodzeniem łagodził wewnątrzpartyjne konflikty między starszym i młodszym pokoleniem członków partii^[13], z czasem coraz bardziej akceptując silne litewskie poczucie odrębności narodowej także wśród członków KPL^[10]. Z powodzeniem również hamował napływ ludności rosyjskiej na Litwę, czemu sprzyjało peryferyjne położenie tej republiki radzieckiej w porównaniu z Łotewską i Estońską SRR, znacznie bardziej uprzemysłowionymi^[6]. Kontrolował struktury partyjne w stopniu nieporównywalnym z I sekretarzami innych republik radzieckich^[10].

Sniečkus zmarł w 1974 r. i został pochowany na cmentarzu wojskowym na Antokolu w Wilnie, w panteonie przywódców Litewskiej SRR oraz zasłużonych pisarzy i artystów Litwy radzieckiej^[14]. Mimo długoletniej działalności zmarłego w ruchu komunistycznym jego pogrzeb miał skromny charakter, a z Moskwy nie przybył na niego żaden wpływowy członek partyjnego kierownictwa^[10].

Polityka gospodarcza Sniečkusa jako I sekretarza KC KPL uczyniła z Litwy spichlerz ZSRR. W ramach dążenia do utrzymania litewskiej kultury, rozpoczął np. odbudowę historycznego zamku w Trokach. Sniečkusowi zarzucano iż opowiedział się przeciwko litewskiej niepodległości i był współodpowiedzialny zbrodniom stalinowskim, ale podkreślano też, że uchronił kraj od rusyfikacji.

Do roku 1992 litewskie miasto Wisaginia (wybudowane w 1975 dla pracowników znajdującej się w pobliżu elektrowni jądrowej Ignalino) nosiło nazwę Sniečkus^[15][1]. W setną rocznicę urodzin Antanasa Sniečkusa w 2003 roku Litewska Akademia Nauk zorganizowała konferencję historyczną.

Odznaczenia

• Medal Sierp i Młot Bohatera Pracy Socjalistycznej (5 stycznia 1973)
• Order Lenina (ośmiokrotnie - 8 kwietnia 1947, 20 lipca 1950, 6 stycznia 1953, 5 kwietnia 1958, 5 stycznia 1963, 1 października 1965, 27 sierpnia 1971 i 5 stycznia 1973)
• Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie - 2 lipca 1945) i 19 lipca 1949)
• Order Wojny Ojczyźnianej I klasy (21 marca 1945)
• Medal „Za pracowniczą dzielność” (25 grudnia 1959)
• Medal „Partyzantowi Wojny Ojczyźnianej” I klasy (21 marca 1945)

Przypisy

Bibliografia

• R. Misiunas, R. Taagepera, The Baltic States: The Years of Dependence, 1940-90, Hurst&Company, London 1993, ISBN 1-85065-157-4.
• R. Wnuk, Leśni Bracia. Podziemie antykomunistyczne na Litwie, Łotwie i w Estonii 1944-1956, Warszawa-Lublin, Bellona-Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 9788311152618.
• Wielka Encyklopedia PWN, red. Jan Wojnowski, t. 25, Warszawa 2004, s. 278.