Architektura romańska w Polsce

Romański kościół św. Tomasza Kantuaryjskiego w opactwie cystersów w Sulejowie

Architektura romańska w Polsce – architektura romańska w Polsce, powstająca w latach od ok. 1050 do ok. 1250 roku.

Historia

Kościół św. Andrzeja w Szprotawie, datowany na 1. poł. XIII wieku

Początki romańskiej architektury w Polsce sięgają kamiennej architektury wczesnopiastowskiej z czasów Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Znaczny wpływ wywierały na nią tradycje przyniesione przez przybywających do kraju dostojników kościelnych z Włoch, Francji i Niemiec, a także wzory przenoszone przez zakony o międzynarodowym zasięgu.

Właściwa architektura romańska w Polsce datowana jest na okres odbudowy państwa przeprowadzonej przez Kazimierza Odnowiciela, czyli od ok. 1050 do ok. 1250 roku.

Charakterystyka

Wśród zachowanych zabytków dominuje budownictwo kamienne o różnym stopniu obróbki surowca.

Pod koniec XII wieku pojawia się, zwłaszcza na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce, cegła. W okresie romańskim układano ją w wiązaniu wendyjskim, który został wyparty dopiero pod koniec XIII wieku przez wątek gotycki.

Wiele budowli zachowało się jedynie w postaci reliktów, stąd wiedza na temat architektury tej epoki i jej zasięgu w Polsce w dużym stopniu jest uzupełniana przez wyniki badań archeologicznych. Większość budowli z tego okresu została przebudowana w okresie późniejszym (zwłaszcza w okresie gotyku i baroku).

Architektura sakralna

Rotunda św. Prokopa w Strzelnie

Wśród zabytków zachowały się przykłady budowli centralnych, kościołów jednonawowych i trójnawowych, a także zabudowań klasztornych. Bryły budynków były konstruowane – w sposób charakterystyczny dla całego romanizmu – z prostych brył geometrycznych. Kościoły budowano najczęściej z kamienia.

Kościoły budowane były według trzech następujących typów zabudowy[1]:

  • jednoprzestrzenne budowle salowe na planie prostokąta:
    • zakończone chórem i absydą
    • zakończone chórem prostokątnym
    • bez chóru
  • budowle o bardziej złożonej przestrzeni wielonawowej
  • na planie krzyża łacińskiego (najczęściej występowały w przestrzeniach miejskich lub gdy miały większe znaczenie liturgiczne, jak np. katedry)

Charakterystyczną formą dla okresu romańskiego jest zorientowany w kierunku wschód–zachód układ bryłowy składowych elementów budowli sakralnych[1]:

  • wyodrębniona wyższa od pozostałych elementów wieża (element nie zawsze występujący, bądź o różnym jej umiejscowieniu w stosunku do stron świata i zmiennej wielkości)
  • nawa
  • empora
  • absyda
  • najczęściej kryte stromym, dwuspadowym dachem, ok. 45° przechodzące przy absydach w półkoliste zakończenie

Zabytki architektury

Zobacz multimedia związane z tematem: Architektura romańska w Polsce

Lista zabytków architektury romańskiej znajduje się w artykule Szlak Romański w Polsce.

Przypisy

Bibliografia

  • Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. I-II, PWN, Warszawa 1971
  • T. Mroczko: Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa 1978
  • Zygmunt Świechowski: Sztuka romańska w Polsce. Warszawa: "Arkady", 1982.
  • W. Krassowski: Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski, t. 1, Warszawa 1989
  • T. Broniewski: Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1990
  • Sztuka Świata, t. 3, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1996
  • DavidD. Watkin DavidD., Historia architektury zachodniej, RyszardR. Depta, Wyd. 1 (dodruk), Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2006, ISBN 83-213-4178-0, OCLC 750009403 .
  • Zygmunt Świechowski: Architektura romańska w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2000. ISBN 83-7181-164-0.
  • Dorota Janisio-Pawłowska. Początki świątyni chrześcijańskiej na Pomorzu Zachodnim. „Przestrzeń i Forma”, 2015. 

Linki zewnętrzne

  • Album romański
  • Sztuka romańska. Najpiękniejsze budowle romańskie w Polsce