Babka (roślina)

Babka

Babka zwyczajna

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

babkowate

Rodzaj

babka

Nazwa systematyczna

Plantago L.
Sp. Pl. 112. 1753

Typ nomenklatoryczny

Plantago major L.^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Babka (Plantago L.) – rodzaj roślin z rodziny babkowatych. Obejmuje około 200^[4]–270^[5] gatunków. Występują one na całym świecie^[6]. Rośliny te zasiedlają siedliska otwarte, bezdrzewne (pustynne, wydmowe, murawowe, łąkowe i solniskowe) przystosowane są do wiatropylności (drobne kwiaty skupione w wyniesionych, sztywnych kłosach, z długimi, wystającymi pręcikami^[5]. Często związane są też z siedliskami kształtowanymi przez człowieka (np. europejska babka zwyczajna P. major nazwana została przez Indian północnoamerykańskich „śladami białego człowieka”)^[7]; wiele gatunków to rośliny inwazyjne i chwasty^[4]. Ze względu na dużą zawartość śluzów w nasionach są one wykorzystywane leczniczo i jako dodatki do żywności (np. babka płesznik P. afra)^[4]. Babka pierzasta P. coronopus w Europie Zachodniej i P. major var. asiatica w Chinach spożywane są jako warzywa^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Rośliny kosmopolityczne, ale najczęściej związane ze strefami klimatu umiarkowanego obu półkul, w obszarach tropikalnych często brak przedstawicieli^[7]. Do obszarów o największym zróżnicowaniu gatunkowym należy Europa, gdzie rośnie 35^[5]–36^[4] gatunków, oraz Australia (24 gatunki) wraz z Nową Zelandią (9 gatunków)^[5].

Gatunki flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[9]

babka arktyczna Plantago lagopus L. – efemerofit
babka górska Plantago atrata Hoppe
babka lancetowata Plantago lanceolata L.
babka nadmorska Plantago maritima L.
babka patagońska Plantago patagonica Jacq. – efemerofit
babka piaskowa Plantago arenaria L. ≡ P. indica L.
babka pierzasta Plantago coronopus L.
babka płesznik Plantago afra L. – efemerofit
babka średnia Plantago media L.
babka wielonasienna Plantago intermedia Gilib. ≡ P. major subsp. intermedia (Gilib.) Lange
babka Wintera Plantago winteri Wirtg. ≡ P. major subsp. winteri (Wirtg.) W.Ludw.
babka wyniosła Plantago altissima L. – efemerofit
babka wężowa Plantago serpentina All. ≡ P. strictissima L. – antropofit zadomowiony
babka zwyczajna Plantago major L.

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne (jednoroczne i wieloletnie), rzadko drewniejące półkrzewy^[7]. Osiągają do 50 cm wysokości^[5].
Liście: Często w przyziemnej różyczce, w innych przypadkach naprzeciwległe^[5]. Liście pojedyncze, użyłkowane równoległe, blaszki rzadko pierzaste lub wcinane (babka pierzasta P. coronopus, P. palmata). Blaszka często zredukowana, a zamiast tego z rozszerzoną częścią centralną z wiązką środkową^[7].
Kwiaty: Drobne, osadzone na długich, z reguły bezlistnych szypułkach, najczęściej w szczytowych kłosach. Wsparte są błoniastymi przysadkami. Działki kielicha cztery, zrośnięte u nasady. Płatki korony także cztery ze zrośnięte u nasady, często błoniaste i przejrzyste. Pręciki cztery, z długimi nitkami pozwalającymi na eksponowanie pylników na ruchy powietrza (kwiaty są w większości wiatropylne, rzadko zapylane przez owady). Zalążnia górna dwu- lub czterokomorowa, zwieńczona pojedynczą szyjką słupka^[5].
Owoce: Torebka otwierająca się pęknięciem w środkowej części oddzielającym górną część w formie wieczka. Nasiona nieliczne, stosunkowo duże, z łupiną nasienną śluzowaciejącą w kontakcie z wodą^[5].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Plantagineae z rodziny babkowatych (Plantaginaceae)^[2]. W obrębie rodzaju wyróżnia się trzy sekcje (Coronopus, Plantago i Psyllium) lub pięć (dodatkowo Littorella i Bougueria) – w drugim wypadku włączając tu rośliny często wyodrębniane w osobne rodzaje^[10]. O ile włączenie do Plantago wydzielanego wcześniej monotypowego rodzaju Bougueria z andyjskim gatunkiem B. nubicola (=Plantago nubicola (Decne.) Rahn) jest uzasadnione (rodzaj ten jest zagnieżdżony w obrębie drzewa filogenetycznego Plantago), o tyle pozycja rodzaju brzeżyca Littorella jest dyskusyjna – rośliny do niego włączane są siostrzane wobec Plantago sensu stricto^[11].

Wykaz gatunków^[9]^[12]^[13]

Plantago afra L. – babka płesznik
Plantago africana Verdc.
Plantago akkensis Coss. & Murb.
Plantago albicans L. – babka biaława
Plantago algarbiensis Samp.
Plantago alismatifolia Pilg.
Plantago alopecurus Decne.
Plantago alpestris B.G.Briggs, Carolin & Pulley
Plantago alpina L. – babka alpejska
Plantago altissima L. – babka wyniosła
Plantago amplexicaulis Cav.
Plantago anatolica Tutel & R.R.Mill
Plantago annua Ryding
Plantago antarctica Decne.
Plantago arachnoidea Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
Plantago arborescens (Mirb.) Poir.
Plantago argentea Chaix – babka srebrzysta
Plantago argentina Pilg.
Plantago argyrea E.Morris
Plantago × argyrostachys Borbás
Plantago aristata Michx.
Plantago asiatica L.
Plantago asperrima Gand. ex Hervier
Plantago asphodeloides Svent.
Plantago atlantica Batt.
Plantago atrata Hoppe – babka górska
Plantago aucklandica Hook.f.
Plantago aundensis P.Royen
Plantago australis Lam.
Plantago baltistanica H.Hartmann
Plantago barbata G.Forst.
Plantago bellardii All.
Plantago bellidioides Decne.
Plantago benisnassenii Romo, Stübing & Peris
Plantago berroi Pilg.
Plantago bismarckii Niederl.
Plantago bradei Pilg.
Plantago brasiliensis Sims
Plantago brownii F.Dietr.
Plantago buchtienii Pilg.
Plantago cafra Decne.
Plantago campestris Hassemer
Plantago camtschatica Link – babka kamczacka
Plantago canescens Adams
Plantago caricina Decne.
Plantago carnosa Lam.
Plantago catharinea Decne.
Plantago cavaleriei H.Lév.
Plantago ciliata Desf.
Plantago cladarophylla B.G.Briggs, Carolin & Pulley
Plantago commersoniana Decne. & Barnéoud
Plantago cordata Lam.
Plantago cornuti Gouan – babka solniskowa
Plantago coronopus L. – babka pierzasta
Plantago corvensis Hassemer
Plantago crassifolia Forssk.
Plantago cretica L.
Plantago crypsoides Boiss.
Plantago cunninghamii Decne.
Plantago cylindrica Forssk.
Plantago cyrenaica E.A.Durand & Barratte
Plantago dardanae Rexhepi & D.Dimitrov
Plantago debilis R.Br.
Plantago densa (Pilg.) Rahn
Plantago depauperata Merr. & L.M.Perry
Plantago depressa Willd.
Plantago dielsiana Pilg.
Plantago drummondii Decne.
Plantago elongata Pursh
Plantago erecta E.Morris
Plantago eriopoda Torr.
Plantago euana Hürl.
Plantago euphratica Decne. ex Barnéoud
Plantago euryphylla B.G.Briggs, Carolin & Pulley
Plantago evacina Boiss.
Plantago exigua Murray
Plantago exilis Decne.
Plantago famarae Svent.
Plantago fengdouensis (Z.E.Chao & Yong Wang) Yong Wang & Z.Yu Li
Plantago fernandezia Bertero ex Barnéoud
Plantago firma Kunze ex Walp.
Plantago fischeri Engl.
Plantago floccosa Decne.
Plantago galapagensis Rahn
Plantago gaudichaudii Barnéoud
Plantago gentianoides Sm.
Plantago glabrata Hook.f.
Plantago glacialis B.G.Briggs, Carolin & Pulley
Plantago goudotiana Decne.
Plantago grandiflora Meyen
Plantago griffithii Decne.
Plantago guilleminiana Decne.
Plantago gunnii Hook.f.
Plantago hasskarlii Decne.
Plantago hatschbachiana Hassemer
Plantago hawaiensis (A.Gray) Pilg.
Plantago hedleyi Maiden
Plantago helleri Small
Plantago heterophylla Nutt.
Plantago himalaica Pilg.
Plantago hispida R.Br.
Plantago hispidula Ruiz & Pav.
Plantago hookeriana Fisch. & C.A.Mey.
Plantago humboldtiana Hassemer
Plantago incisa Hassk.
Plantago indica L. – babka piaskowa
Plantago johnstonii Pilg.
Plantago jujuyensis Rahn
Plantago jurtzevii (Tzvelev) Tzvelev
Plantago komarovii Pavlov
Plantago krascheninnikovii Serg.
Plantago lachnantha Bunge
Plantago lagocephala Bunge
Plantago lagopus L. – babka arktyczna
Plantago lamprophylla Pilg.
Plantago lanceolata L. – babka lancetowata
Plantago lanigera Hook.f.
Plantago laxiflora Decne.
Plantago leucophylla Decne.
Plantago libyca Bég. & A.Vacc.
Plantago limensis Pers.
Plantago linearis Kunth
Plantago litorea Phil.
Plantago loeflingii L.
Plantago longissima Decne.
Plantago lundborgii Sparre
Plantago macrocarpa Cham. & Schltdl.
Plantago maireana Hassemer
Plantago major L. – babka zwyczajna
Plantago malato-belizii Lawalrée
Plantago maris-mortui Eig
Plantago maritima L. – babka nadmorska
Plantago mauritanica Boiss. & Reut.
Plantago maxima Juss. ex Jacq.
Plantago media L. – babka średnia
Plantago minuta Pall.
Plantago × mixta Domin
Plantago mohnikei Miq.
Plantago monanthos d'Urv.
Plantago monosperma Pourr.
Plantago monticola Decne.
Plantago montisdicksonii P.Royen
Plantago moorei Rahn
Plantago muelleri Pilg.
Plantago multiscapa B.G.Briggs
Plantago myosuros Lam.
Plantago napiformis (Rahn) Hassemer
Plantago nebularis Hassemer
Plantago nivalis Boiss. – babka śnieżna
Plantago nivea Kunth
Plantago notata Lag.
Plantago novae-zelandiae L.B.Moore
Plantago nubicola (Decne.) Rahn
Plantago obconica Sykes
Plantago orbignyana Steinh. ex Decne.
Plantago orzuiensis Mohsenz., Nazeri & Mirtadz.
Plantago ovata Forssk. – babka jajowata
Plantago pachyneura Steud.
Plantago pachyphylla A.Gray
Plantago palmata Hook.f.
Plantago palustris L.R.Fraser & Vickery
Plantago papuana P.Royen
Plantago paradoxa Hook.f.
Plantago patagonica Jacq. – babka patagońska
Plantago peloritana Lojac.
Plantago penantha Griseb.
Plantago pentasperma Hemsl.
Plantago perssonii Pilg.
Plantago phaeostoma Boiss. & Heldr.
Plantago picta Colenso
Plantago pilgeriana Hassemer
Plantago podlechii Akhani
Plantago polita Craven
Plantago polysperma Kar. & Kir.
Plantago popovii Tzvelev
Plantago pretoana (Rahn) Hassemer
Plantago princeps Cham. & Schltdl.
Plantago psammophila Agnew & Chal.-Kabi
Plantago pusilla Nutt.
Plantago pyrophila Villarroel & J.R.I.Wood
Plantago rahniana Hassemer & R.Trevis.
Plantago rancaguae Steud.
Plantago raoulii Decne.
Plantago rapensis F.Br.
Plantago remota Lam.
Plantago reniformis Beck
Plantago rhizoxylon Emb.
Plantago rhodosperma Decne.
Plantago rigida Kunth
Plantago robusta Roxb.
Plantago rugelii Decne.
Plantago rupicola Pilg.
Plantago sabulosa Danin & Raus
Plantago salsa Pall.
Plantago schwarzenbergiana Schur
Plantago sempervirens Crantz – babka wieczniezielona
Plantago sempervivoides Dusén
Plantago sericea Ruiz & Pav.
Plantago serraria L.
Plantago sharifii Rech.f. & Esfand.
Plantago sinaica (Barnéoud) Decne.
Plantago sparsiflora Michx.
Plantago spathulata Hook.f.
Plantago squarrosa Murray
Plantago stauntonii Reichardt
Plantago stenophylla Merr. & L.M.Perry
Plantago stocksii Boiss. ex Decne.
Plantago stricta Schousb.
Plantago strictissima L. – babka wężowa
Plantago subnuda Pilg.
Plantago subspathulata Pilg.
Plantago subulata L. – babka szydlasta
Plantago tacnensis Pilg.
Plantago tanalensis Baker
Plantago tandilensis (Pilg.) Rahn
Plantago tasmanica Hook.f.
Plantago tatarica Decne.
Plantago tehuelcha Speg.
Plantago tenuiflora Waldst. & Kit.
Plantago tenuipala (Rahn) Rahn
Plantago tolucensis Pilg.
Plantago tomentosa Lam.
Plantago triandra Berggr.
Plantago trichophora Merr. & L.M.Perry
Plantago trinitatis Rahn
Plantago truncata Cham. & Schltdl.
Plantago tubulosa Decne.
Plantago tunetana Murb.
Plantago turficola Rahn
Plantago turrifera B.G.Briggs, Carolin & Pulley
Plantago tweedyi A.Gray
Plantago udicola Meudt & Garn.-Jones
Plantago unibracteata Rahn
Plantago urvillei Opiz
Plantago varia R.Br.
Plantago veadeirensis Hassemer
Plantago ventanensis Pilg.
Plantago venturii Pilg.
Plantago virginica L.
Plantago webbii Barnéoud
Plantago weddelliana Decne.
Plantago weldenii Rchb.
Plantago wrightiana Decne.
Plantago zoellneriana Hassemer

Zobacz też

żabieniec babka wodna

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-06] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 727, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 249. ISBN 0-333-74890-5.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 277-278. ISBN 83-7079-779-2.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 134-135, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b Plantago L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-24].
↑ Genus: Plantago L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-01-13].
↑ Ronald K. Hoggard, Paul J. Kores, Mia Molvray, Gloria D. Hoggard, David A. Broughton. Molecular systematics and biogeography of the amphibious genus Littorella (Plantaginaceae). „American Journal of Botany”. 90, 3, s. 429-435, 2003. DOI: 10.3732/ajb.90.3.429.
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 142-143. ISBN 978-83-925110-5-2.