Brama Żuraw w Gdańsku

Żuraw Gdański

nr rej. 71 z 18.12.1959[1]
Żuraw od strony zewnętrznej (Motławy)
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Miejscowość	Gdańsk
Typ budynku	brama wodna dźwig portowy
Rozpoczęcie budowy	1442
Ukończenie budowy	1444
Położenie na mapie Gdańska Żuraw Gdański
Położenie na mapie Polski Żuraw Gdański
Położenie na mapie województwa pomorskiego Żuraw Gdański
54°21′02,20″N 18°39′27,27″E/54,350611 18,657575
Multimedia w Wikimedia Commons

Brama Żuraw, Żuraw (niem. Krantor) – zabytkowy dźwig portowy i jedna z bram wodnych Gdańska, która mieści się nad Motławą, na końcu ulicy Szerokiej. Jest to jedna z filii Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku oraz największy i najstarszy z zachowanych dźwigów portowych średniowiecznej Europy^[2].

Historia

Brama w tym miejscu o nieznanym wyglądzie istniała już w 1363, a z 1367 zachowała się łacińska wzmianka o dźwigu caranum. W obecnym kształcie Żuraw zbudowano w latach 1442–1444. Powstały dwie masywne, ceglane wieże i drewniany mechanizm dźwigowy, który był później podwyższany. Mimo że elewacje bramy od strony Motławy i miasta wyglądają inaczej, to cała konstrukcja utrzymana jest w stylu gotyku flamandzkiego. W początku XVII wieku Żuraw stracił swoje znaczenie militarne. Z czasem w ceglanych wieżach zamieszkano i utworzono warsztaty rzemieślnicze, a wraz z przebudową pomieszczeń wybito otwory okienne.

Od powstania służył przede wszystkim jako urządzenie portowe do załadunku towarów i balastu na statki oraz do stawiania masztów jednostek. Mechanizmem są dwie pary kół deptakowych o średnicy około sześciu metrów każde. Jako siłę napędową wykorzystywano ludzi stąpających wewnątrz tych bębnów. Urządzenie było w stanie podnieść ciężar dwóch ton na wysokość 27 metrów bądź, po sprzęgnięciu obu par kół, 4 t na wysokość 11 m.

Żuraw został podpalony w 1945, gdy miasto zdobyła Armia Czerwona. Część drewniana spłonęła, ale ocalała część murów. Bramę zrekonstruowano w końcu lat 50., a 18 grudnia 1959 Żuraw wpisany został do rejestru zabytków^[3]. W latach 2022^[4]–2024^[5] obiekt został poddany kompleksowej modernizacji. W trakcie prac remontowych odkryto tysiące zabytkowych przedmiotów datowanych od średniowiecza po XX wiek. Pośród najciekawszych wymienić można cynową plakietkę miłosną w kształcie turkawki, z łacińską inskrypcją „AMOR VINCIT OMNIA” lub zapinkę z inskrypcją religijną „HILF GOT MARIA BEROT”^[6].

• 
  Żuraw od strony wewnętrznej (miasta)
• 
  Żuraw od strony południowej

Zobacz też

• zabytki i inne obiekty turystyczne w Gdańsku

Przypisy

Bibliografia

• Eleonora Zbierska: Żuraw Gdański, Wyd. Gdańskie, Gdańsk 1993

Linki zewnętrzne

• Podstrona Muzeum Morskiego dotycząca Żurawia
• Hasło „Żuraw” w Encyklopedii Gdańska
• Pocztówki, grafika i rysunki w serwisie Polona.pl