Broń palna

Ten artykuł od 2010-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Broń palna – broń miotająca pociski energią gazów powstałych ze spalania ładunku miotającego. W zależności od rodzaju zastosowanego układu miotającego, dzieli się ona na broń lufową i broń rakietową.

Trzeci Protokół do Konwencji ONZ o międzynarodowej przestępczości zorganizowanej w art. 3 lit. a jako broń palną określa każdą przenośną, wyposażoną w lufę broń, która miota, jest przeznaczona do miotania lub daje się łatwo przerobić tak, by miotać pocisk lub ładunek rażący w wyniku działania materiału wybuchowego^[1].

Historia

Tę sekcję należy dopracować: od 2022-10 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, od 2022-10 → poszerzyć o istotne informacje, Brak informacji o historii rozwoju od XIV w. po współczesność. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Początek rozwoju broni palnej jest związany z wynalezieniem prochu czarnego w Chinach w IX wieku; wkrótce po wynalezieniu znalazł on zastosowania militarne. Za czasów dynastii Song był dość powszechne stosowany do wyrobu min, prostych granatów i bomb. Tam też stworzono pierwszą broń rakietową oraz palną.

Prototypem broni palnej jest lanca ognista z X w.: pojemnik z prochem i niewielkimi pociskami (odłamkami ceramiki, metalu, kamieniami itp.), umieszczony na kiju. Po podpaleniu służył jako rodzaj miotacza ognia, rażąc przeciwników kilkumetrowym jęzorem płomieni i rozpalonymi pociskami. Nie była to jednak broń palna w pełnym tego słowa znaczeniu, ponieważ pociski miały dużo mniejszą średnicę niż lufa, przez co ich prędkość wylotowa była bardzo mała, a zasięg broni też nieznaczny^[2].

Następnym etapem rozwoju był tzw. eruptor, o metalowej lufie, ściślej dopasowanym pocisku, używający szybciej spalającego się prochu o zawartości saletry powyżej 70%. Zdolny był on wyrzucić pocisk nawet na kilkaset metrów (przynajmniej według ówczesnych opisów)^[2]. Zwiększanie wytrzymałości luf, wygładzanie ich wnętrza by miały jednolicie równy przekrój i ściślejsze dopasowywanie pocisków doprowadziły do stworzenia broni palnej sensu stricto, której głównym czynnikiem rażącym jest wyrzucany ciśnieniem gazów prochowych, z wielką prędkością, pocisk. Do dziś, mimo upływu setek lat i rewolucyjnych zmian w technice i technologii, istota działania broni palnej jest w zasadzie taka sama.

Najstarsza znana broń palna, z lufą z brązu, też pochodzi z Chin, z Achengu niedaleko Harbinu i datowana jest na rok 1288 (dynastia Yuan)^[2]. Z tego samego okresu znane są z ikonografii i znalezisk archeologicznych, wybuchowe granaty, których mongolscy wojownicy używali w czasie inwazji na Japonię.

Znajomość prochu czarnego dotarła do Europy Szlakiem Jedwabnym lub też za pośrednictwem wymiany handlowej z Bliskim Wschodem.

Niektórzy twierdzą^[kto?], że „sekret alchemików” przywiózł do Wiednia Marco Polo ze swej słynnej wyprawy do Chin w latach 1271-1292. Inni^[kto?] twierdzą, że Europejczycy sami do niej doszli. W tym kontekście wymienia się zwłaszcza nazwiska Rogera Bacona i Bertholda Schwarza, mnicha z Freiburga, od którego nazwiska ("Czarny") autorzy niemieckojęzyczni wywodzą nazwę "czarny proch". Nazwa ta może jednak pochodzić także od koloru, jaki przybiera sama gotowa mieszanka 75% saletry potasowej, 10% siarki i 15% węgla drzewnego.

Pierwsze rodzaje broni palnej były bardzo prymitywne. Składała się na nie metalowa rura (lufa), zamknięta z jednej strony. W jej tylnej części w pobliżu wspomnianego zamknięcia wykonany był otwór, zwany otworem zapałowym. Do rury wsypywano przez otwór wlotowy pewną ilość prochu, czyli ładunek, który następnie ubijano. Potem umieszczano w lufie pocisk, początkowo kamienny, żelazny, a w końcu ołowiany. Pierwsze pociski miały kształt sferyczny, stąd do dziś w potocznym języku często mówi się o pocisku "kula". Po osadzeniu w lufie pocisku broń palna była gotowa do strzału. Czynność przygotowania takiej broni do strzału wymagała ubijania poszczególnych komponentów w lufie, tak by szczelnie wypełniały jej wnętrze, toteż nazywano ją „nabijaniem” broni. W dzisiejszych czasach termin ten także jest stosowany, choć już od dawna, co najmniej od czasu wprowadzenia broni odtylcowej, strzelec nie musi niczego ubijać. W broni wielostrzałowej termin ten oznacza bezpośrednie przygotowanie broni do strzału: wprowadzenie naboju do lufy broni uprzednio "załadowanej", to jest takiej, w której w magazynku znajdują się naboje, ale która nie jest przez to jeszcze gotowa do strzału.

Aby oddać strzał z tak przygotowanej broni, trzeba było doprowadzić do zapłonu prochu. W tym celu przez otwór zapałowy do ładunku prochowego doprowadzano ogień. Początkowo służyły do tego żarzące się kawałki drewna, rozżarzone pręty żelazne, tlący się lont, w późniejszych czasach pojawiły się zamki mechaniczne krzeszące iskry z krzemienia, a w końcu ich miejsce zajął zapłon chemiczny, w którym iskry powstawały w wyniku detonacji substancji chemicznych na skutek uderzenia kurkiem broni. Zapłon prochu w broni odprzodowej, aż do wynalezienia zapłonu chemicznego, następował w specjalnym wydrążeniu obok lufy, zwanym panewką. Ogień z palącego się na panewce prochu przechodził przez otwór zapałowy do głównego ładunku i powodował jego zapłon. Jeżeli otwór był niedrożny, strzał nie mógł paść, bo nie dochodziło do zapalenia prochu w lufie, spalał się tylko proch na panewce. Pamiątką tego jest frazeologizm „spalić na panewce”, oznaczający działanie nie przynoszące rezultatu.

W Europie po raz pierwszy odnotowano użycie broni palnej w 1331 roku podczas oblężenia miasta Cividale we Friuli. W Anglii po raz pierwszy notuje się broń palną w 1338 roku, a we Francji rok później. W Polsce pierwsza wzmianka o artylerii polskiej znajduje się w statutach Kazimierza Wielkiego z połowy XIV wieku^[3].

Prawo dostępu do broni

 Główny artykuł: Prawo dostępu do broni.

Prawo do posiadania i używania broni jest przedmiotem debat publicznych i analiz naukowych. W większości krajów świata dostęp do broni dla osób cywilnych jest dozwolony, ale ograniczony prawnie i wymaga uzyskania urzędowego pozwolenia na broń. We wszystkich państwach posiadanie broni jest w jakiś sposób regulowane. Według przeglądu z 2011 r., jedynie w Stanach Zjednoczonych i Jemenie dostęp do broni jest traktowany jako obywatelskie prawo – w pozostałych krajach jest rozumiane jako przywilej^[4].

Badania empiryczne

Badania zagadnienia dostępu do broni są często blokowane ze względów politycznych. Stany Zjednoczone przyjęły w 1996 r. tzw. poprawkę Dickeya, która zabraniała głównej instytucji epidemiologicznej CDC prowadzenia oficjalnych statystyk śmiertelności związanej z bronią. W latach 90. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ dążyła do zorganizowania międzynarodowej współpracy w realizacji takich statystyk i badań, jednak również zostały one zablokowane przez przedstawicieli USA^[4][5].

Ze względu na niską dostępność danych, szczególnie longitudinalnych, dostępne analizy opierają się głównie na strategiach pośredniego wnioskowania statystycznego. Część badań została zdyskredytowana i powiązana z wpływem lobbystycznych think tanków. Metaanaliza Klecka z 2016 r. obejmująca dane z USA i biorąca pod uwagę różnorodne problemy metodologiczne występujące w tym obszarze konkluduje, że zwiększony dostęp do broni wiąże się z podwyższonym ryzykiem samobójstw, i ani nie przeciwdziała, ani nie podwyższa przestępczości w tym kraju^[6]. Częstość samobójstw traktuje się obecnie jako trafną zmienną towarzyszącą pomagającą oszacować rozpowszechnienie broni w danym obszarze^{[7][8][9][10]}. Istnieje pewna zgodność wyników badań na temat pozytywnego wpływu regulacji ograniczających dostęp do broni dla przestępców, osób skłonnych do przemocy, i osób ze skłonnościami samobójczymi^[11][12]. Międzynarodowy przegląd 130 badań z 10 krajów sugeruje, że w wielu regionach wprowadzenie ostrzejszych regulacji i ograniczanie dostępu do broni poskutkowało zmniejszeniem poziomu zabójstw i samobójstw, jednak jakość badań jest niewystarczająca aby potraktować te wnioski jako w pełni konkluzywne^[13].

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• artyleria
• amunicja
• broń strzelecka
• puszkarstwo
• rusznikarstwo

Przypisy

Bibliografia

• Roderic MartinR.M. Alley Roderic MartinR.M., Internal conflict and the international community: wars without end?, Ashgate, 2004, s. 53–54, ISBN 978-0-7546-0976-6 .1 stycznia
• Cook i inni, The Social Costs of Gun Ownership, „NBER”, 6 września 2004 [dostęp 2017-01-11] .
• GaryG. Kleck GaryG., Tomislav VictorT.V. Kovandzic Tomislav VictorT.V., JonJ. Bellows JonJ., Does Gun Control Reduce Violent Crime?, Rochester, NY, 21 czerwca 2016 [dostęp 2017-02-02] .brak strony (książka)
• GaryG. Kleck GaryG., The Impact of Gun Ownership Rates on Crime Rates: A Methodological Review of the Evidence, „Journal of Criminal Justice”, 43 (1), 2015, s. 40–48 [dostęp 2017-02-02] .1 stycznia
• TomislavT. Kovandzic TomislavT., Mark E.M.E. Schaffer Mark E.M.E., GaryG. Kleck GaryG., Estimating the Causal Effect of Gun Prevalence on Homicide Rates: A Local Average Treatment Effect Approach, „Journal of Quantitative Criminology”, 4, 2008, s. 477–541, DOI: 10.1007/s10940-012-9185-7, ISSN 0748-4518 [dostęp 2017-01-11] .
• T.V.T.V. Kovandzic T.V.T.V., The Impact of "Shall-Issue" Concealed Handgun Laws on Violent Crime Rates: Evidence From Panel Data for Large Urban Cities, „Homicide Studies”, 4, 24 lipca 2016, s. 292–323 [dostęp 2017-01-11]  (ang.).
• Andrzej Nogal. Czarny proch i broń palna w Europie – tajemnica rewolucyjnego wynalazku. „Histmag.org”, lipiec 2019. [dostęp 2019-08-09]. brak numeru strony
• SarahS. Parker SarahS., Balancing Acts: Regulation of Civilian Firearm Possession, [w:] Graduate Institute of International and Development Studies Small Arms Survey, Small arms survey 2011: states of security., Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0-521-14686-9 .1 styczniabrak strony (książka)
• JulianJ. Santaella-Tenorio JulianJ. i inni, What Do We Know About the Association Between Firearm Legislation and Firearm-Related Injuries?, „Epidemiologic Reviews”, 1, 2016, s. 140–157, ISSN 0193-936X [dostęp 2017-01-11]  (ang.).1 stycznia
• Jeffrey W.J.W. Swanson Jeffrey W.J.W. i inni, Mental illness and reduction of gun violence and suicide: bringing epidemiologic research to policy, „Annals of Epidemiology”, 25 (5), s. 366–376 .
• Robert Temple: Geniusz Chin: 3000 lat nauki, odkryć i wynalazków. Warszawa: Ars Polona, 1994, s. 241–4. ISBN 83-85889-35-6.
• Stanisław Torecki: 1000 słów o broni i balistyce. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982, s. 41-42. ISBN 83-11-06699-X.