Carrosses à cinq sols

Carrosses à cinq sols[1] – pierwszy nowoczesny system publicznego transportu zbiorowego, opracowany przez Blaise’a Pascala, funkcjonujący w Paryżu od 1662 do około 1677 roku.

Historia

Mapa połączeń Carrosses à cinq sols

Pod koniec życia Blaise Pascal dostrzegał potrzebę wspierania ubogich osób. W listopadzie 1661 roku, po śmierci jego siostry Jacqueline, Pascal otrzymał jej wiano od klasztoru Port-Royal[2].

W tym okresie do transportu międzymiastowego służył znany od czasów Ludwika XIII system coche de campagne, czyli dyliżanse. Do poruszania się po Paryżu służyły lektyki bądź powozy, kosztowne w wynajmie. Pascal dostrzegł, że potrzebne jest opracowanie systemu dla osób ubogich, pozwalającego im zaoszczędzić czas i charakteryzującego się niską ceną – do pięciu soli. W tym celu założył przedsiębiorstwo, które miało na celu wdrożenie tego projektu. Wspólnikami Pascala byli Artus Gouffier de Roannez, Simon Arnauld de Pomponne i Pierre de Perrien, którzy współfinansowali projekt, a Pascal wniósł weń całe wiano siostry. Roannez dysponował trzema udziałami, a pozostali udziałowcy po jednym. Spotkanie założycielskie miało miejsce 6 listopada 1661 roku. Powołano na nim Towarzystwo Eksploatacji Powozów (société de carrosses publics[3]). Z założenia osoby dotychczas wynajmujące karety miały stać się koncesjonariuszami przedsiębiorstwa. 7 lutego 1662 roku został wydany przywilej królewski, jednak ku niezadowoleniu Pascala według przywileju z systemu nie mogli korzystać ludzie „żyjący z pracy rąk”. Mimo to Pascal zajął się wieszaniem afiszów reklamujących system transportu[4].

18 marca 1662 roku uruchomiono pierwszą linię – spod Pałacu Luksemburskigo do Porte Saint-Antoine(inne języki). W otwarciu linii uczestniczył Pascal, który również przejechał się pierwszym powozem. Podczas inauguracji pomysł spotkał się z entuzjastycznym odbiorem paryżan. W kwietniu 1662 roku otwarto drugą linię, a później trzy kolejne. Zwrot z inwestycji udziałowcy przeznaczyli na zakup dodatkowych powozów[5], natomiast własne zyski Pascal przeznaczył na potrzeby biednych[6]. Ogółem spółka dysponowała 50 końmi[7].

Plany Pascala, aby od osób uboższych pobierać niższą opłatę, nie zostały zrealizowane[8]. Po podwyżce cen do sześciu soli, zainteresowanie transportem zbiorowym w Paryżu zmalało[7]. Ponadto społeczne niezadowolenie wywoływało niedopuszczenie do przewozu określonych grup zawodowych[8]. System funkcjonował do końca lat 70. XVII wieku (według różnych źródeł do 1675[9], 1677[10] bądź około 1680 roku[8]).

Charakterystyka

Makieta powozu używanego w systemie Carrosses à cinq sols

System składał się z pięciu linii, z czego jedna była linią okrężną[8]. Każdy pojazd był zaprzężony w dwa konie i mógł zabrać do ośmiu osób. Koszt przejazdu wynosił do pięciu soli i był uiszczany woźnicy, który nie miał obowiązku wydawania reszty[5]. Kursy odbywały się codziennie w siedmiominutowych odstępach, między siódmą rano a dwudziestą. Karety dla odróżnienia linii były pomalowane w różne kolory, jednak na każdej znajdował się herb Paryża i herb Ludwika XIV. Linia okrężna była linią strefową, na której opłata różniła się w zależności od przebytej trasy[11].

Przypisy

  1. ↑ ArminA. Teske ArminA., Blaise Pascal: krytyczny hołd w trzechsetną rocznicę śmierci, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 8 (1), Warszawa: Zakład Historii Nauk PAN, 1963, s. 11 .
  2. ↑ JacquesJ. Attali JacquesJ., Pascal, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004, s. 330, ISBN 83-06-02935-6 .
  3. ↑ Jean C.J.C. Baudet Jean C.J.C., Les agitateurs d'idées en France: De Montaigne à Zemmour, Primento, 2015, ISBN 978-2-39009-041-0 .
  4. ↑ JacquesJ. Attali JacquesJ., Pascal, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004, s. 330–332, ISBN 83-06-02935-6 .
  5. ↑ a b JacquesJ. Attali JacquesJ., Pascal, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2004, s. 333, ISBN 83-06-02935-6 .
  6. ↑ BenB. Rodgers BenB., Pascal’s life and times, [w:] NicholasN. Hammond (red.), The Cambridge Companion to Pascal, Cambridge: Cambridge University Press, 2003, s. 18, ISBN 0-521-00611-2 .
  7. ↑ a b TomaszT. Sielicki TomaszT., Nowatorstwo czy false start? Pierwsze omnibusy konne we Wrocławiu, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” (2), Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, 2020, s. 7 .
  8. ↑ a b c d MarcusM. Oppitz MarcusM., PeterP. Tomsu PeterP., Inventing the Cloud Century: How Cloudiness Keeps Changing Our Life, Economy and Technology, Springer Science+Business Media, 2017, s. 29, ISBN 978-3-319-61161-7 .
  9. ↑ TomT. Standage TomT., A Brief History of Motion: From the Wheel, to the Car, to What Comes Next, Bloomsbury Publishing, 2021, ISBN 978-1-63557-362-6 .
  10. ↑ MarcM. Gaillard MarcM., Histoire des transports parisiens: de Blaise Pascal à nos jours, Horvath, 1987, s. 10, ISBN 978-2-7171-0546-9 .
  11. ↑ TomaszT. Sielicki TomaszT., Nowatorstwo czy ''false start''? Pierwsze omnibusy konne we Wrocławiu, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” (2), Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, 2020, s. 6–7 .