Cerkiew Świętego Ducha w Wilnie

Cerkiew Świętego Ducha

Vilniaus Šv. Dvasios cerkvė

cerkiew monasterska
Fasada cerkwi
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Adres	Aušros Vartų g. 10
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Eparchia	wileńska i litewska
Wezwanie	Świętego Ducha
Wspomnienie liturgiczne	Pięćdziesiątnica (50. dzień po Passze)
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	męczenników wileńskich – Antoniego, Jana i Eustachego
Historia Data zakończenia budowy 1634 Data poświęcenia 1634 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna
Dane świątyni Styl barokowy wileński, klasycystyczny Architekt Jan Krzysztof Glaubitz (odbudowa) Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 2 49 m Kopuła • liczba kopuł 3 Liczba ikonostasów 1 Liczba naw 3
Położenie na mapie Wilna Cerkiew Świętego Ducha
Położenie na mapie Litwy Cerkiew Świętego Ducha
54°40′32,0″N 25°17′27,1″E/54,675556 25,290861
Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew Świętego Ducha – cerkiew prawosławna w kompleksie budynków monasteru pod tym samym wezwaniem w obrębie wileńskiego Starego Miasta przy ulicy Aušros Vartų, w pobliżu Ostrej Bramy.

Historia

Pierwsza drewniana cerkiew położona na tym miejscu została wzniesiona z fundacji sióstr Teodory i Anny Wołowicz w 1597. Opiekę nad obiektem sprawowało Bractwo Świętej Trójcy (następnie Świętego Ducha), które kilka lat wcześniej musiało przekazać cerkiew pod tym samym wezwaniem unitom. Od 1609 cerkiew przeszła pod opiekę nowo założonego monasteru i prowadzonej przy nim szkoły. Po 1611 była to jedyna świątynia prawosławna w Wilnie.

W 1634, za zezwoleniem króla Władysława IV, na miejscu drewnianej cerkwi powstała nowa, murowana, pod tym samym wezwaniem. Została ona poważnie uszkodzona (podobnie zresztą jak budynki monasteru) w czasie najazdu szwedzkiego na początku XVIII wieku. Obiekt mógł zostać odbudowany dzięki pomocy finansowej i materialnej ze strony cara rosyjskiego Piotra I. W latach 1748–1749 cerkiew została jednak ponownie zniszczona przez dwa pożary. Do 1753 obiekt został odbudowany pod kierunkiem Jana Krzysztofa Glaubitza, w kolejnych latach prowadzona była rekonstrukcja dekoracji wnętrza. Kolejnych strat cerkiew doznała w 1812 za sprawą armii napoleońskiej, która rozgrabiła wnętrze świątyni. W latach 1836–1837 dokonano kolejnej przebudowy obiektu, a w 1845 dobudowano istniejące do dziś wrota wiodące na teren klasztoru i cerkwi.

W 1850 arcybiskup wileński i litewski Józef (Siemaszko) uczynił świątynię sanktuarium męczenników Antoniego, Jana i Eustachego, których szczątki już wcześniej były przechowywane w cerkwi. Ich święto po dziś dzień odbywa się 27 kwietnia. W dwadzieścia lat później na polecenie generał-gubernatora Murawjowa dokonano kolejnej przebudowy obiektu, w czasie której usunięto z fasady świątyni elementy barokowe, utożsamiane z katolicyzmem. Z kolei w 1908 przeprowadzono remont wyposażenia cerkwi. W 1915, w obliczu wojny, mieszkańcy monasteru Świętego Ducha zostali ewakuowani do Moskwy, zabierając ze sobą relikwie męczenników. W czasie II wojny światowej cerkiew ponownie odniosła znaczne straty, bezpośrednio po wojnie była remontowana. W 1946 roku władze radzieckie zwróciły szczątki męczenników, eksponowane następnie pod baldachimem przed ikonostasem wewnątrz cerkwi. Ostatnią renowację przeszła w latach 90. XX wieku. Przy cerkwi do dnia dzisiejszego działa męski monaster Świętego Ducha.

Architektura

Obecnie zachowana cerkiew jest utrzymana w stylu klasycystycznym, chociaż (zwłaszcza we wnętrzu) wyraźnie widoczne są ślady wcześniejszego stylu barokowego. Fasada obiektu wybudowana została według zasad symetrii, z dwiema wieżami zwieńczonymi kopułami o wysokości 49 metrów. Jedyną dekorację wież stanowią doryckie pilastry. W przeszłości fasada posiadała więcej cech barokowych, w tym bogato zdobiony fronton, został on jednak usunięty w czasie przebudowy z 1873. Wejście do cerkwi prowadzi przez wysunięty przedsionek.

Układ i dekoracja wnętrz cerkwi zdradza wpływy architektury wileńskich kościołów katolickich, przede wszystkim położonego w okolicy kościoła św. Kazimierza. Obiekt wzniesiony jest na planie krzyża łacińskiego, całość jest trójnawowa. Barokowy ikonostas, według projektu Glaubitza, pochodzi z lat 1753–1756. W cerkwi znajduje się 20 ikon autorstwa Iwana Trutniewa, w tym ikona Zwiastowania ufundowana przez carycę Marię Aleksandrowną.

• 
  Inwentaryzacja z 1834 r. wykonana przed zniekształceniem barokowej fasady
• 
  Cerkiew po przebudowie w czasach zaborów
• 
  Ikonostas
• 

Bibliografia

• Opis cerkwi na stronie Храмы Вилнюса
• Szlewis G., Православные храмы Литвы, Свято-Духов Монастыр, Vilnius 2006, ISBN 9986-559-62-6, ss. 11–36
• T. Venclova, Wilno, R. Paknio leidykla, Vilnius 2003, ISBN 9986-830-47-8.