Eksperyment myślowy

Eksperyment myślowy (od niemieckiego pojęcia Gedankenexperiment, użytego po raz pierwszy przez Hansa Christiana Ørsteda) w najszerszym znaczeniu jest użyciem hipotetycznego scenariusza w celu ułatwienia zrozumienia pewnych rzeczy, zjawisk. Eksperymenty takie przeprowadza się w różnych dziedzinach, od filozofii po fizykę, najczęściej w przypadku gdy na pytanie nie można znaleźć odpowiedzi popartej naukowymi faktami lub przeprowadzenie eksperymentu jest możliwe teoretycznie ale nie praktycznie; przykładowo w twierdzeniu o nieskończonej liczbie małp hipotetycznie można przeprowadzić eksperyment z małpami, jednak praktycznie jest to niemożliwe (potrzebna jest nieskończenie wielka liczba małp i maszyn do pisania lub nieskończenie wiele czasu).

Słynne eksperymenty myślowe

Fizyka

Eksperymenty myślowe w fizyce to m.in.:

• Paradoks bliźniąt (szczególna teoria względności)
• Paradoks EPR (mechanika kwantowa)
• Kot Schrödingera (mechanika kwantowa)
• Paradoks dwóch kondensatorów (teoria obwodów)

Matematyka

• Paradoks Hilberta (teoria mnogości)

Filozofia

W filozofii bardzo często stosuje się eksperymenty myślowe:

• Paradoksy Zenona z Elei
• Statek Tezeusza
• Teleportacja (metafizyka)
• Dylemat więźnia
• Mózg w naczyniu (epistemologia, filozofia umysłu)
• Chiński pokój (filozofia umysłu, sztuczna inteligencja, kognitywistyka)
• Dylemat wagonika (także dylemat zwrotnicy) (etyka)

Różne

• Paradoks kota z kromką posmarowaną masłem
• Bazyliszek Roko

Linki zewnętrzne

• Sabine Hossenfelder, Einstein's Greatest Legacy: Thought Experiments, YouTube, 25 lipca 2020 [dostęp 2021-03-13] (Największe dziedzictwo Einsteina: eksperymenty myślowe).
• James RobertJ.R. Brown James RobertJ.R., YiftachY. Fehige YiftachY., Thought Experiments, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 12 sierpnia 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17]  (ang.).
• Thought experiments (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-13].