Giorgione

Autoportret w stroju Dawida (ok. 1500)

Imię i nazwisko

Giorgio Barbarelli da Castelfranco

Data urodzenia

1478 lub 1479

Data śmierci

przed 25 października 1510

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

cinquecento

Ważne dzieła

Judyta
Burza
Trzej filozofowie
Śpiąca Wenus

Multimedia w Wikimedia Commons

Giorgione, właśc. Giorgio Barbarelli da Castelfranco lub Zorzi di Castelfranco^[1] (ur. w 1478 lub 1479 w Castelfranco Veneto, zm. przed 25 października 1510 w Wenecji) – włoski malarz, przedstawiciel renesansu.

O życiu i twórczości Giorgionego wiemy bardzo mało. Jest jednym z najbardziej zagadkowych malarzy czasów nowożytnych. Wiadomo, że urodził się w Castelfranco Veneto i był uczniem Giovanni Belliniego. Miał wpływ na innych malarzy, z którymi się zetknął, m.in. Tycjana i Sebastiana del Piombo. Zmarł przedwcześnie w okresie zarazy.

Był jednym z głównych przedstawicieli i twórców dojrzałego renesansowego malarstwa weneckiego, realizującym po mistrzowsku jego założenia kolorystyczne. Wspaniały mistrz koloru i światła. Przedstawiciel koloryzmu weneckiego, obserwator chwilowych stanów natury i świata.

W swoich obrazach Giorgione realizuje nową koncepcję przedstawiania wyglądów natury, opartą na kolorze, którą rozwiną i uzupełnią jego wielcy następcy, jak Tycjan, Veronese czy Tintoretto, nie naruszając jej generalnych założeń. Polegała ona na wyrażeniu wszystkich najistotniejszych cech struktury wizualnej przedmiotu, a więc modelunku bryły i jej umieszczenia w przestrzeni i atmosferze, światła i głębi przestrzennej, za pomocą układu barw o różnym natężeniu barw i różnej temperaturze.

Giorgione, a za nim inni wenecjanie, za ten unifikujący element uznali kolor. Płaszczyzna obrazu zostaje pokryta układem plam barwnych, układy linearne stają się uzupełnieniem kolorystycznej struktury, a w bardziej skrajnych przypadkach stają się zbędne. Taki sposób kształtowania opiera się w większym stopniu na wrażeniach kolorystyczno-świetlnych niż motywie. Obserwując malarstwo Tycjana widać, jak wzbogacił środki kolorystycznego kształtowania, eliminując stopniowo rolę linii i nieopartego na kolorze modelunku światłocieniowego, ograniczając przez to iluzjonizm przedstawienia. Wreszcie ten sposób ukształtowania określa się jako ton lub tonację obrazu. W malarstwie Giorgionego te wszystkie założenia zostały z grubsza zrealizowane. Nie doszedł jednak do tak radykalnych rozwiązań, jak Tycjan w ostatnich obrazach swego długiego życia.

Do czasów współczesnych nie zachowały się żadne podpisane i datowane prace Giorgionego. Duże rozbieżności wzbudza już liczba przypisywanych mu prac (od 5 do 40). Tworzył obrazy o tematyce religijnej: Maria z Dzieciątkiem i świętymi Liberiuszem i Franciszkiem, tzw. Madonna z Castelfranco, Judyta, mitologicznej: Śpiąca Wenus (ukończona przez Tycjana), Wenus odpoczywająca, portrety i alegoryczne, oraz trudne do interpretacji kompozycje figuralne w pejzażu: Burza, Trzech filozofów, Koncert wiejski. W obrazach Giorgionego krajobraz nie stanowi jedynie tła sceny, ale tworzy wszechogarniającą przestrzeń; zgodnie z duchem renesansu, człowiek w jego obrazach pozostaje w idealnej harmonii z naturą. Obrazy Giorgionego cechuje harmonijne zespolenie przedstawionych postaci z krajobrazem, miękki modelunek, liryzm i nastrojowość sugerujące treści symboliczne i alegoryczne. Dążył do symbiozy malarstwa, muzyki i poezji. Jego nowatorstwo, oprócz ujęcia krajobrazu, objawiło się w także w przedstawieniu kobiecego aktu. W obrazie Śpiąca Wenus naga kobieta, po raz pierwszy w nowoczesnym malarstwie, stała się głównym i jedynym tematem dzieła malarskiego.

Autorstwo wielu dzieł Giorgionego jest sporne, przyjmuje się pogląd o istnieniu kręgu Giorgiona (tzw. giorgioneschi) złożonego z wielbicieli i naśladowców artysty.

Dzieła

Madonna z Dzieciątkiem – 1498-1500, 44 × 36,5 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg
Autoportret w stroju Dawida - ok. 1500, 52 x 43 cm, Herzog Anton Ulrich-Museum, Brunszwik
Święta Rodzina - ok. 1500, 37 x 46 cm, National Gallery of Art, Waszyngton
Trzy okresy w życiu człowieka lub Nauka młodego Marka Aureliusza - 1500-01, 62 x 77 cm, Galleria Palatina, Florencja
Portret rycerza z giermkiem - ok. 1502, Uffizi, Florencja
Portret Giustinianiego lub Portret mężczyzny - ok. 1504, 58 x 46 cm, Gemäldegalerie Berlin
Judyta - ok. 1504, 144 x 68 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg
Hołd dla poety - ok. 1505, 60 x 49 cm, National Gallery w Londynie (przypisywany)
Madonna czytająca - ok. 1505, 76 x 61 cm, Ashmolean Museum, Oksford
Sąd Salomona - ok. 1505, 89 x 72 cm, Uffizi, Florencja
Próba ognia - ok. 1505, 89 x 72 cm, Uffizi, Florencja
Tronująca Maria z Dzieciątkiem i świętymi Liberiuszem i Franciszkiem - ok. 1505, 200 x 152 cm, Katedra San Liberale, Castelfranco Veneto
Pokłon Trzech Króli - ok. 1505, 29 x 81 cm, National Gallery w Londynie
Chłopiec ze strzałą - ok. 1505, 48 x 42 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
Pokłon pasterzy - 1505-10, 91 x 110 cm, National Gallery of Art, Waszyngton
Portret młodej kobiety (Laura) - 1506, 41 x 34 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
Stara kobieta (La vecchia) - ok. 1508, 68 x 59 cm, Gallerie dell’Accademia, Wenecja
Trzej filozofowie - 1508-09, 123,4 x 144,5 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
Koncert wiejski - 1508-09, 110 x 138 cm, Luwr, Paryż
Portret młodego mężczyzny - 1508-10, 73 x 54 cm, Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
Śpiąca Wenus - 1509-10, 108 x 175 cm, Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie (wraz z Tycjanem)
Burza - ok. 1510, 78 x 72 cm, Gallerie dell’Accademia, Wenecja
Portret młodego mężczyzny - 69,4 x 53,5 cm, Stara Pinakoteka, Monachium

Przypisy

↑ Przydomek Giorgione, czyli „Wielki Jerzy”, zyskał ze względu na swój pokaźny wzrost. Giorgio Vasari podkreślał jego „duży wzrost, duże zdolności oraz piękne i szlachetne obyczaje”. Zorzi lub Zorzo - w dialekcie weneckim odpowiednik Giorgia.

Bibliografia

WendyW. Beckett WendyW., 1000 arcydzieł, EwaE. Gorządek (tłum.), Warszawa: Arkady, 2001, ISBN 83-213-4218-3, OCLC 749354342 .
Augustin de Butler, Giorgione, Siechnice: Eaglemoss Polska, 1999 (Wielcy Malarze ; nr 47)
Oksfordzki leksykon sztuki, IanI. Chilvers (oprac.) i inni, Warszawa: Arkady, 2002, ISBN 83-213-4157-8, OCLC 749307549 .
Alessandra Fregolent, Giorgione, Warszawa: HPS, 2006 (Klasycy Sztuki ; nr 29), ISBN 978-83-60279-36-0
Leksykon malarstwa od A do Z, Warszawa: Muza S.A., 1992, ISBN 83-7079-076-3
Waldemar Łysiak, Malarstwo białego człowieka, wyd. 2, t. 3, Warszawa: Nobilis, 2010 (rozdz. Giorgione), ISBN 978-83-60297-36-0
Christine Stukenbrock, Barbara Toepper, Arcydzieła malarstwa europejskiego, Koenigswinter: h. f. ullmann, 2007, ISBN 978-3-8331-2131-9