Islamska demokracja

Islamska demokracja – idea, według której w systemie demokratycznym można przestrzegać zasad religii islamskiej^[1][2] . W zależności od kraju, termin islamskiej demokracji jest niejednoznacznie interpretowany^[3] przez społeczność muzułmańską, islamskich oraz zachodnioeuropejskich teoretyków polityki; część z nich opowiada się również za sekularyzmem^[4].

Zwolennicy tej idei twierdzą, że islam od samego początku był demokratyczny^[5]; w VII wieku o wyborze kalifa decydowała społeczność muzułmańska oraz nawet niewolnicy^[6]. Przykładem był istniejący w latach 632-661 Prawowierny Kalifat(inne języki)^[7][8]. Uważa się, że rozwój demokracji w islamskim świecie został zahamowany przez konflikt sunnitów z szyitami^[9], jednak rodzaj demokracji jest jednak akceptowany przez irańskie środowiska naukowe, w tym przez szyickich ulemów^{[10][10][11][12]}.

Punkt widzenia ze strony sunnizmu

Żyjący w VII wieku pierwsi kalifowie nazywani prawowiernymi byli wybierani zgodnie z szurą^[13]. Po zakończeniu przypadającego na okres od VIII do XIV wieku złotego wieku islamu, władcy państw muzułmańskich wciąż praktykowali szurę poprzez konsultacje z obywatelami w kwestiach politycznych^[7].

Władza ustawodawcza kalifa, następnie sułtana była ograniczana przez ulemów, którzy zajmowali się orzekaniem kwestii prawnych zgodnych z szariatem w ramach idżmy^[14]. Po upowszechnieniu się medres na przełomie XI i XII wieku, ich uczniowie często musieli uzyskiwać idżazę, czyli licencję na wydawanie orzeczeń prawnych^[15].

Bangladeski uczony Chondkar Abdullah Dżahangir w jednym z naukowych wywiadów dotyczących islamu i demokracji, powiedział, że władza w islamie powinna być zdobywana dzięki poparciu społeczeństwa; uznał też, że we własnym państwie można robić wszystko, co nie jest niezgodne z islamem^[16].

Salafizm

Salaficcy naukowcy, w tym część saudyjskich szejków^[17], uznają demokrację haram^[18], jednak popierają możliwość wykorzystania jej w islamie w celu dojścia do władzy i głosowania za ustanowieniem szariatu^[19][20].

Islamska demokracja w teorii

Kwestia sekularyzmu

Tradycyjna teoria islamu rozróżnia kwestie religii i państwa, jednak podkreśla, że władza polityczna i życie publiczne muszą kierować się wartościami religijnymi^[21] . Część islamskich reformistów (m.in. Mahmoud Mohammed Taha i Ali Abd ar-Razik) opowiadali się za państwem świeckim w sensie porządku politycznego, który nie narzuca obywatelom jednoznacznej interpretacji szariatu; inny islamski uczony Abdullahi Ahmed An-Na'im opowiadał się za państwem świeckim opartym na konstytucjonalizmie i przestrzegającym praw człowieka^[4]. Z kolei islamiści odrzucają sekularyzm^[21] .

Wizje islamskich naukowców

Abul A'la Maududi

Pakistański islamistyczny pisarz i polityk Abul A'la Maududi, przedstawił koncepcję teodemokracji jako systemu, który opiera się na władzy praktykującej muzułmańskiej społeczności przestrzegającej szariatu^[22][23].

Al-Farabi

Żyjący na przełomie IX i X wieku muzułmański filozof Al-Farabi wydał publikację pod tytułem Al-Madina al-Fadila; sformułował w niej teorię idealnego państwa muzułmańskiego, którą porównał do Państwa Platona^[24]. Al-Farabi uważał, że państwo powinno być rządzone przez proroka, uznawał również demokrację za system najbliższy idealnemu państwu^[25].

Muhammad Asad

Pakistański politolog pochodzenia austriacko-żydowskiego i konwertyta na islam Muhammad Asad, postrzegał demokrację jako ideę jak najbardziej zgodną z islamem, ponieważ religia ta utrzymuje, że wszyscy ludzie są równi^[26][27].

Muhammad Ikbal

Indyjski teolog muzułmański Muhammad Ikbal uważał, że Prawowierny Kalifat(inne języki) był demokratyczny, ponieważ zgromadzenia ustawodawcze były wówczas wybierane przez obywateli^[28].

Współczesne teorie

Muhammad Muslih i Michaelle Browers wyróżniają trzy główne perspektywy islamskiej demokracji^[22]:

• rejekcjonistyczna – praktykowana przez Sajjida Kutba i Abula a'la Maududiego; potępiali oni wzorowanie się na zachodnioeuropejskiej demokracji oraz odróżniali ją od islamskiej doktryny szury.

• umiarkowana – kładzie nacisk na takie koncepcje, jak maslaha (interes publiczny), adl (sprawiedliwość) i szura (konsultacja). Szura stanowi w demokracji podstawę dla instytucji rządowych, podobnych do występujących w zachodniej demokracji, jednak odzwierciedlających wartości islamskie. Zwolennikami umiarkowanego poglądu byli m.in. Hasan al-Turabi, Raszid al-Ghannuszi i Jusuf al-Karadawi.

• liberalna – podkreśla zasady demokracji oparte na pluralizmie i wolności słowa.

Poglądy społeczności muzułmańskiej

Według sondaży przeprowadzonych w krajach z większością muzułmańską, wyznawcy islamu przeważnie nie uważali demokracji i zasad islamu za sprzeczne^[29][30][31].

Islam i demokracja w praktyce

Przeszkody

Według Briana Whitkaera, redaktora dziennika The Guardian, głównymi przeszkodami dla demokracji w państwach Bliskiego Wschodu są dziedzictwo imperialne, bogactwo generowane dzięki ropie naftowej, konflikt z Izraelem oraz muzułmańskie organizacje zbrojne^[32].

Islamsko-demokratyczne partie polityczne

Państwo	Partia polityczna	Lata działania
Afganistan	Stowarzyszenie Muzułmańskie	od 1968
	Islamska Organizacja Afganistanu „Dawah"	od 2005
Algieria	Front Sprawiedliwości i Rozwoju	od 1990
	Islamski Ruch Odrodzenia	od 2011
	Narodowy Ruch Rozwoju	od 2013
	Ruch na rzecz Narodowych Reform	od 1999
	Towarzystwo Ruchu Pokoju[33][34]	od 2010
Bahrajn	Stowarzyszenie Islamskie Al-Menber[35]	od 2002
Bangladesz	Bangladeska Federacja Tariki	od 2005
	Dżamaat-e Islami[36][37]	od 1975
Belgia	ISLAM	od 2012
Libia	Partia Ojczyzny[38][39][40]	od 2011
	Partia Sprawiedliwości i Rozwoju	od 2012
	Sojusz Sił Narodowych[41]	od 2012
Filipiny	Islamski Front Wyzwolenia Moro	od 1977
	Lakas–CMD	od 1991
	Zjednoczona Partia Sprawiedliwości Bangsamoro	od 2014
Holandia	Islamscy Demokraci	od 2006
Indonezja	Partia Przebudzenia Narodowego	od 1998
	Partia Mandatu Narodowego	od 1998
	Partia Prosperującej Sprawiedliwości	od 2002
Irak	Grupa Sprawiedliwości Kurdystanu	od 2010
	Iracka Partia Islamska	od 1960
	Kurdyjska Unia Islamska	od 1994
	Muttahidun	od 2012
	Najwyższa Rada Islamska w Iraku	od 1982
	Ruch Ataa	od 2017
	Ruch Eradaa	od 2015
	Zew Islamu	od 1968
Iran	Islamski Front Partycypacyjny Iranu	1998-2010
	Partia Umiarkowania i Rozwoju	od 1999
Jordania	Islamska Partia Centrystyczna	od 2001
	Islamski Front Działań	od 1992
	Zamzam	od 2016
Malediwy	Islamska Demokratyczna Partia	2005-2013
	Malediwska Partia Demokratyczna	od 1978
	Malediwska Partia Ludowa	od 2005
	Partia Republikańska	od 2008
	Partia Sprawiedliwości	od 2005
Malezja	Malezyjska Partia Islamska[42]	od 1951
	Narodowa Partia Zaufania	od 2003
	Zjednoczona Narodowa Organizacja Malajów[43]	od 1946
Maroko	Partia Sprawiedliwości i Rozwoju[44][45]	od 1967
Mauretania	Narodowy Ruch na rzecz Reform i Rozwoju	od 2007
Pakistan	Beludżyjska Partia Ludowa	od 2018
	Dżamaat-e Islami	od 1941
	Pakistańska Partia Ludowa	od 1967
	Pakistański Ruch na rzecz Sprawiedliwości[46][47]	od 1996
	Zgromadzenie Jedności Muzułmanów	od 2009
Rwanda	Idealna Partia Demokratyczna	od 1992
Somaliland	Somalilandzka Partia Narodowa	od 2012
Syria	Bracia Muzułmańscy w Syrii[48][49][50]	1942/1945-1963
Sri Lanka	Kongres Muzułmański Sri Lanki	od 1981
Turcja	Partia Sprawiedliwości i Rozwoju	od 2001

Wskaźniki demokracji w krajach muzułmańskich

Poniżej wymienione są kraje z większością muzułmańską; przedstawiono w niej wyniki przyznane przez Freedom House w ramach raportu Freedom in the World (badanie z 2018)^[51] i przez Economist Intelligence Unit w ramach wskaźnika demokracji (badanie z 2019)^[52].

Państwo	Wynik według wskaźnika demokracji	Pozycja według wskaźnika demokracji	Typ ustroju	Status wolności	Typ rządu	Religia i państwo
Afganistan	0.32	167	autorytaryzm	brak wolności	państwo unitarne, teokracja, szariat, emirat	szariat
Albania	5.89	79	system hybrydowy	częściowa wolność	system parlamentarny	państwo świeckie
Algieria	4.01	113	system hybrydowy	brak wolności	państwo unitarne, system parlamentarny, republika konstytucyjna	religia państwowa
Arabia Saudyjska	1.93	159	autorytaryzm	brak wolności	monarchia absolutna	szariat
Azerbejdżan	2.75	146	autorytaryzm	brak wolności	system prezydencki	państwo świeckie
Bahrajn	2.55	149	autorytaryzm	brak wolności	monarchia konstytucyjna	religia państwowa
Bangladesz	5.88	80	system hybrydowy	częściowa wolność	republika parlamentarna	religia państwowa
Bośnia i Hercegowina	4.86	102	system hybrydowy	częściowa wolność	republika parlamentarna	państwo świeckie
Brunei	–	–	autorytaryzm	brak wolności	monarchia absolutna	szariat
Burkina Faso	4.04	112	system hybrydowy	częściowa wolność	system semiprezydencki	państwo świeckie
Czad	1.61	163	autorytaryzm	brak wolności	system prezydencki	państwo świeckie
Dżibuti	2.77	144	autorytaryzm	brak wolności	system semiprezydencki	religia państwowa
Egipt	3.06	137	autorytaryzm	brak wolności	unitaryzm, system semiprezydencki, republika konstytucyjna	religia państwowa
Gambia	4.33	107	system hybrydowy	częściowa wolność	system prezydencki	państwo świeckie
Gwinea	3.14	132	autorytaryzm	częściowa wolność	system prezydencki	państwo świeckie
Gwinea Bissau	2.63	148	autorytaryzm	częściowa wolność	system semiprezydencki	państwo świeckie
Indonezja	6.48	64	wątpliwa demokracja	częściowa wolność	system prezydencki	państwo świeckie
Irak	3.74	118	autorytaryzm	brak wolności	republika parlamentarna	religia państwowa
Iran	2.38	151	autorytaryzm	brak wolności	unitaryzm. teokracja, republika prezydencka, republika konstytucyjna	szariat
Jemen	1.95	158	autorytaryzm	brak wolności	władza tymczasowa	szariat
Jordania	3.93	114	autorytaryzm	częściowa wolność	monarchia konstytucyjna	religia państwowa
Katar	3.19	128	autorytaryzm	brak wolności	monarchia konstytucyjna	religia państwowa
Kazachstan	2.94	139	autorytaryzm	brak wolności	system prezydencki	państwo świeckie
Kirgistan	4.89	101	system hybrydowy	częściowa wolność	republika parlamentarna	państwo świeckie
Komory	3.15	131	autorytaryzm	częściowa wolność	system prezydencki, republika federalna	religia państwowa
Kosowo	–	–	–	częściowa wolność	–	państwo świeckie
Kuwejt	3.93	114	autorytaryzm	częściowa wolność	monarchia konstytucyjna	religia państwowa
Liban	4.36	106	system hybrydowy	częściowa wolność	konfeskonalna republika parlamentarna	państwo świeckie
Libia	2.02	156	autorytaryzm	brak wolności	władza tymczasowa	religia państwowa
Malediwy	–	–	–	częściowa wolność	–	religia państwowa
Malezja	7.16	43	wątpliwa demokracja	częściowa wolność	monarchia konstytucyjna, demokracja parlamentarna	religia państwowa
Mali	4.92	100	system hybrydowy	częściowa wolność	system semiprezydencki	państwo świeckie
Maroko	5.10	96	system hybrydowy	częściowa wolność	monarchia konstytucyjna	religia państwowa
Mauretania	3.92	116	autorytaryzm	brak wolności	republika islamska, system semiprezydencki	szariat
Niger	3.29	127	autorytaryzm	częściowa wolność	system semiprezydencki	państwo świeckie
Nigeria	4.12	109	system hybrydowy	częściowa wolność	federalizm, system prezydencki	państwo świeckie, w północnej części państwa szariat
Oman	3.06	137	autorytaryzm	brak wolności	monarchia absolutna	religia państwowa
Pakistan	4.25	108	system hybrydowy	częściowa wolność	federalizm, republika parlamentarna	szariat[53]
Palestyna	3.89	117	autorytaryzm	brak wolności	system semiprezydencki	religia państwowa[54]
Sahara Zachodnia	–	–	–	częściowa wolność	–	religia państwowa
Senegal	5.81	82	system hybrydowy	wolność	system semiprezydencki	państwo świeckie
Sierra Leone	4.86	102	system hybrydowy	częściowa wolność	system prezydencki	państwo świeckie
Somalia	–	–	–	brak wolności	federalizm, system semiprezydencki	religia państwowa
Somaliland	–	–	–	częściowa wolność	–	religia państwowa
Sudan	2.70	147	autorytaryzm	brak wolności	federalizm, system semiprezydencki	państwo świeckie (de iure), szariat (de facto)
Syria	1.43	164	autorytaryzm	brak wolności	system semiprezydencki	państwo świeckie
Tadżykistan	1.93	159	autorytaryzm	brak wolności	system prezydencki	państwo świeckie
Tunezja	6.72	53	wątpliwa demokracja	wolność	system semiprezydencki	religia państwowa
Turcja	4.09	110	system hybrydowy	brak wolności	system prezydencki	państwo świeckie[55]
Turkmenistan	1.72	162	autorytaryzm	brak wolności	system prezydencki, system jednopartyjny	państwo świeckie
Uzbekistan	2.01	157	autorytaryzm	brak wolności	system prezydencki	państwo świeckie
Wybrzeże Kości Słoniowej	4.05	111	system hybrydowy	częściowa wolność	system prezydencki	państwo świeckie
Zjednoczone Emiraty Arabskie	2.76	145	autorytaryzm	brak wolności	federalizm, monarchia konstytucyjna	religia państwowa

Zobacz też

• chrześcijańska demokracja
• demokracja
• islam
• islamizm
• islamski socjalizm
• liberalizm
• nacjonalizm
• republika islamska
• socjalizm arabski
• szura
• zderzenie cywilizacji

Przypisy

Bibliografia

• MuhammadM. Asad MuhammadM., The Principles of State and Government in Islam, 1961, ISBN 978-983-9154-09-2 .
• GeorgeG. Makdisi GeorgeG., Scholasticism and Humanism in Classical Islam and the Christian West, „Journal of the American Oriental Society”, 2, 109, 1989, DOI: 10.2307/604423, JSTOR: 604423 .
• RonaldR. Bontekoe RonaldR., Mariėtta TigranovnaM.T. Stepaniants Mariėtta TigranovnaM.T., Justice and Democracy: Cross-Cultural Perspectives, 1997, ISBN 0-8248-1926-8 .
• Christopher GregoryCh.G. Weeramantry Christopher GregoryCh.G., Justice Without Frontiers: Furthering Human Rights, 1997, ISBN 90-411-0241-8 .
• Azizah al-Hibri, Islamic and American Constitutional Law: Borrowing Possibilities or a History of Borrowing .
• John LouisJ.L. Esposito John LouisJ.L., Islam and Democracy, „Humanities”, 22, 6, 2001 .
• Lenn EvanL.E. Goodman Lenn EvanL.E., Islamic Humanism, 2003, ISBN 0-19-513580-6 .
• Encyclopedia of Islam and the Muslim World, t. 1, 2004 .
• HaroonH. Ullah HaroonH., Vying for Allah's Vote: Understanding Islamic Parties, Political Violence, and Extremism in Pakistan, 2013, ISBN 978-1-62616-015-6 .
• John LouisJ.L. Esposito John LouisJ.L., Secularism, 2014 .
• John LouisJ.L. Esposito John LouisJ.L., Natana J.N.J. DeLong-Bas Natana J.N.J., Shariah: What Everyone Needs to Know, 2018 .
• NazrulN. Islam NazrulN., SaidulS. Islam SaidulS., Islam and Democracy in South Asia: The Case of Bangladesh, 2020, ISBN 978-3-030-42909-6 .

Linki zewnętrzne

• After Jihad: America and the Struggle for Islamic Democracy (ang.)
• Can Arab and Islamic values be reconciled with democracy? (Dubai Debates #DD2) (ang.)
• Democracy Lacking in Muslim World (ang.)
• Democracy or Self-Interest? (ang.)
• Democratic Mirage in the Middle East (ang.)
• Expect the Unexpected: A Religious Democracy in Iran (ang.)
• Хомейнизм - идеология политического ислама (ros.)
• Islam and Democracy: Perceptions and Misperceptions (ang.)
• Islamic Democracies (ang.)
• Khatami Vows to Establish Religious Democracy in Iran (ang.)
• Конституция Ирана (ros.)
• Liberal Democracy and Political Islam: The Search for Common Ground (ang.)
• Пакистанские законы (ros.)
• Preview of the Seoul Conference on The Community of Democracies (ang.)
• Тегеран-16 (ros.)
• The Center for the Study of Islam and Democracy (ang.)
• The New Islamists (ang.)
• The Objectives Resolution (ang.)
• What Happens When Islamists Take Power? (ang.)