Józef Maksymilian Ossoliński

Ten artykuł dotyczy powieściopisarza. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Józef Maksymilian Ossoliński

Portret Józefa Maksymiliana Ossolińskiego autorstwa Jana Maszkowskiego
Topór
Hrabia
Rodzina	Ossolińscy herbu Topór
Data i miejsce urodzenia	1748 Wola Mielecka
Data i miejsce śmierci	17 marca 1826 Wiedeń
Ojciec	Michał Ossoliński
Matka	Anna Szaniawska
Żona	Teresa Jabłonowska
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Kajetan Piotr Maksymilian Ossoliński herbu Topór, krypt.: J. H. O. K. C.; J. M. h. O.; J. M. h. T. O.; J. M. h. z. T. O.; J. M. O., (ur. 1748 w Woli Mieleckiej, zm. 17 marca 1826 w Wiedniu) – polski powieściopisarz, poeta, badacz i historyk literatury, historyk, tłumacz, leksykograf, jeden z głównych prekursorów badań nad Słowiańszczyzną, działacz kulturalny epoki oświecenia, założyciel Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie w roku 1817, któremu przekazał swój potężny księgozbiór.

Życiorys

Urodził się w Woli Mieleckiej, w województwie sandomierskim. Ojciec jego – Michał Ossoliński był kasztelanem czchowskim, a także właścicielem Mielca, Zgórska, Cyranki, Piątkowca, Woli Mieleckiej, Partyni, Izbisk. Matką zaś była Anna z Szaniawskich. Wychowany był w surowej i godnej atmosferze właściwej dawnym dworom szlacheckim. Józef Maksymilian był młodzieńcem głęboko religijnym, nieśmiałym i skromnym.

W roku 1762 wysłany został na naukę do Collegium Nobilium jezuitów w Warszawie, jednej z najlepszych szkół jezuickich w kraju (ukończył je w roku 1771). Profesorami Ossolińskiego w Collegium byli wybitni duchowni: Adam Tadeusz Naruszewicz – poeta i historyk, redaktor Zabaw przyjemnych i pożytecznych; Karol Wyrwicz – geograf, historyk i pedagog; Franciszek Bohomolec – autor wielu komedii bezlitośnie chłostających wady ówczesnej szlachty, i wielu innych (I. Nagurczewski, J. Albertrandi). Wszyscy oni należeli do kręgu przyjaciół króla Polski – Stanisława II Augusta, który zaraz po wstąpieniu na tron w roku 1764 skupił wokół siebie ludzi, popierających jego program reform Rzeczypospolitej.

Traktaty rozbiorowe sankcjonujące grabież ziem polskich dokonaną w roku 1772 spowodowały, że majątki Ossolińskich znalazły się w nowo utworzonej prowincji monarchii habsburskiej, zwanej odtąd Galicją. Gospodarząc w majątkach rodzinnych na Mielecczyźnie i co jakiś czas odwiedzając Warszawę, oddawał się Ossoliński zajęciom literackim i pracy naukowej, różnorodnym zarówno co do treści jak i formy. Wkrótce potem otrzymał tytuł hrabiowski. 18 września 1785 poślubił swoją krewną – hrabinę Teresę Jabłonowską. Małżeństwo było bezdzietne i rozeszło się w 1791.

W latach 1789-1793 działał aktywnie w komitecie, którego zadaniem było uzyskanie zmian w systemie austriackiego zarządzania Galicją. Projekt konstytucji Galicji nie doczekał się jednak realizacji. W tym samym okresie (1790-1793) przewodniczył też delegacji stanów galicyjskich do Leopolda II. Około roku 1792 podróżował po Europie Środkowej odwiedzając kolejno: Saksonię, Bawarię, Austrię, Czechy i Morawy. W roku 1793 przez kilka miesięcy mieszkał w Wiedniu. Pozostawał wówczas w dobrych stosunkach z austriackim ministrem Thugutem, dzięki czemu mógł pośredniczyć w kontaktach pomiędzy rządem wiedeńskim a przywódcami insurekcji kościuszkowskiej (1794). W tym okresie protegował lwowski "Dziennik Patriotycznych Polaków" (wydawany w latach 1792-1798), a co ważniejsze - wstawiał się za więzionymi wówczas patriotami (np. H. Kołłątaj).

Po III rozbiorze Polski (1795) zaborcy dążyli do wynarodowienia społeczeństwa, niszcząc i zamykając uczelnie, placówki naukowe i kulturalne, wprowadzając zamiast polskiego – swój język do urzędów. Najdotkliwszym ciosem dla kultury polskiej stało się wywiezienie do Rosji wspaniałych zbiorów Biblioteki Załuskich. W tej sytuacji do walki o stworzenie ogólnonarodowej biblioteki stanęli m.in. Czartoryscy (Puławy), Tadeusz Czacki (Krzemieniec) i Józef Maksymilian Ossoliński – fundator Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie.

Uporządkowaniem i poszerzaniem księgozbioru Ossolińskiego zajął się od roku 1794 Samuel Bogumił Linde. Dziesięć lat spędzonych u Ossolińskiego w dużej mierze poświęcił Linde na gromadzenie materiałów do Słownika języka polskiego. Czerpał je z dzieł polskich i słowiańskich zawartych w bibliotece hrabiego, korzystając nie tylko z jego opieki materialnej i poparcia moralnego, ale przede wszystkim z jego współpracy naukowej. Sława Lindego jako badacza spowodowała, że w 1804 powołano go na dyrektora Liceum Warszawskiego^[1] [2] .

Od roku 1795 Ossoliński mieszkał na stałe w Wiedniu, gdzie poświęcił się pracom naukowym i pasji bibliofila. W tym okresie rozpoczął na dużą skalę gromadzenie zbiorów bibliotecznych, graficznych, numizmatycznych i malarstwa, które już w roku 1800 przeznaczał na projektowaną fundację narodową. 5 stycznia 1808 został mianowany tajnym radcą dworu cesarskiego, a rok później (16 lutego 1809) prefektem Nadwornej Biblioteki Cesarskiej, którą skutecznie obronił przed grabieżą w czasie wkroczenia wojsk francuskich do Austrii. Przez 15 lat (1808-1823) pełnił funkcję kuratora galicyjskiego instytutu ekonomicznego w Wiedniu. Wkrótce też został mianowany przez cesarza Austrii Franciszka I najwyższym marszałkiem koronnym, komandorem orderu Św. Stefana oraz wielkim ochmistrzem Królestwa Galicji i Lodomerii.

Od roku 1800 był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. Za zasługi naukowe był wybrany w roku 1808 członkiem honorowym Towarzystwa Naukowego w Getyndze oraz towarzystw naukowych w Pradze i Warszawie. Następnie został członkiem honorowym lub rzeczywistym Akademii Wiedeńskiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Wileńskiego, Towarzystwa Gospodarczego w Wiedniu, Morawsko-Śląskiego Towarzystwa dla Wspierania Rolnictwa i Krajoznawstwa, Muzeum Czeskiego w Pradze. Uniwersytet Lwowski nadał mu w roku 1820 doktorat honorowy z filozofii.

W celu umieszczenia swoich zbiorów Ossoliński nabył na własność lwowski klasztor pokarmelitański wraz z ruinami kościoła św. Agnieszki. Kilka miesięcy później wyjednał u cesarza Franciszka I (8 maja 1817) zatwierdzenie statutu Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich. Głównym dostarczycielem książek dla Ossolińskiego był księgarz Karol Wild^[3].

W akcie erekcyjnym Zakładu Narodowego Ossoliński przeprowadził plan fundacji w 60 skomplikowanych paragrafach: ustanowił kuratora dziedzicznego, a zarazem ordynata dóbr ziemskich, które po sobie zostawiał, zobowiązując go do wypłacania corocznie 6000 reńskich na potrzeby instytucji. Pod okiem kuratora funkcjonować mieli: dyrektor, kustosz i pisarz, a obowiązkiem pierwszego z nich było wydawanie czasopisma naukowego pt. Wiadomości o dziełach uczonych. Ossoliński zamierzał bowiem stworzyć w powołanym przez siebie Zakładzie ognisko badań nad dziejami i literaturą ojczystą oraz stowarzyszenie uczonych, pracujących na tym polu.

25 grudnia 1823 Ossoliński zawarł umowę z księciem Henrykiem Lubomirskim, który włączył swe zbiory do Biblioteki Ossolińskich, co prawda oddzielnie, lecz w ścisłym i trwałym związku, pod nazwą "Muzeum imienia Lubomirskich".

W roku 1820 zapadł na ciężką chorobę, zaś w 1823 stracił wzrok. Zmarł po ciężkich cierpieniach w Wiedniu 17 marca 1826. Jego grób nie istnieje – znajdował się bowiem w tej części cmentarza Matzleindorf, która została zniszczona i zajęta na cele komunikacyjne.

W roku 1826 Stany Galicyjskie poleciły Gwalbertowi Pawlikowskiemu, nadwornemu sekretarzowi w Wiedniu, odbiór i spisanie zbiorów Ossolińskiego. W ciągu 10 miesięcy Pawlikowski spisał i spakował całą kolekcję, a 31 marca 1827 wysłał na miejsce – do Lwowa. Cały zbiór Ossolińskiego, darowany narodowi polskiemu jako Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, spakowany w 52 ogromne skrzynie, zawierał 10 121 dzieł w 19 055 tomach, 456 tomów dubletów (tj. podwójnych egzemplarzy), 76 wiązek różnych pism, 567 rękopisów w 715 tomach, 133 map oraz 1445 rycin.

Upamiętnienie

W 150-lecie Ossolineum (1817-1967) został wybity medal upamiętniający J.M. Ossolińskiego, zaprojektowany przez St. Sikorę^[4].

Od 18 czerwca 2000 jest patronem Zespołu Szkół w Woli Mieleckiej^[5].

Twórczość

Ossoliński był współpracownikiem 2 czasopism: prowadzącego walkę z nieuctwem i konserwatyzmem szlachty, z zaśmiecaniem języka polskiego obcymi naleciałościami, propagujących tolerancje religijną, działalność przemysłową i podniesienie rolnictwa: wychodzącego od roku 1765 Monitora i pierwszego pisma literackiego w Polsce, wychodzących w latach 1770-1777 – Zabaw przyjemnych i pożytecznych ze sławnych wieku tego autorów zebranych (na którego łamach debiutował w roku 1771, współpracując z nim do roku 1773), będących oficjalnym organem "obiadów czwartkowych". W tym okresie prowadził także studia historyczne i historyczno-literackie w bibliotece królewskiej i dysponującej wielkimi zbiorami Bibliotece Załuskich.

Był także autorem monografii historyczno-literackich, powiastek filozoficznych, przekładów literatury antycznej.

Ważniejsze dzieła

1. Mowa o danym publicznie dowodom z prawa o kontrakcie przedażnym... in Coll. Nob. Soc. J. miana dn. 16 lipca r. 1771, "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1771 t. 4, cz. 1, s. 81-88; także wyd. 2 – 1793
2. Wiek mój. Rękopismo starożytne od końca panowania Zygmunta I aż do panowania Zygmunta III rozciągające się, znalezione przez J. M. h. T. O., powst. około roku 1778, niewydane, fragm. (dedykowane Krasickiemu, przedmowa do czytelnika, początek rozdz. 3) w rękopisie Ossolineum, sygn. 1295/II k. 18-27; dedykację ogł. B. Gubrynowicz, s. 23-25; (powieść wzorowana na Historii I. Krasickiego); w tym rękopisie znajduje się ponadto wiele, przeważnie brulionowych, próbek literackich Ossolińskiego, m.in.: fragm. 2 komedii (k. 68-85), fragm. powieści bez tytułu (k. 100-110v.); sielanka: Dafne i Tytyr (k. 91-95v.); wiersz: Na miłość nie masz lekarstwa; zobacz także Przekłady poz. 3, 5-7
3. Do... Pani z hrabiów Ossolińskich hrabiny Jabłonowski... z okoliczności śmierci jej męża wiersz cieszący, brak miejsca wydania 1780, (podpis: J. M. h. O.)
4. Wieczory badeńskie, czyli powieści o strachach i upiorach, z dołączeniem bajek i innych pism humorystycznych, powst. w latach 1793-1794, fragm. "Przyjaciel Ludu" 1844 t. 2, 1845 t. 2, 1846; całość wydał pośmiertnie J.Czech, Kraków 1852 (tu m.in.: Przekłady poz. 8); rękopis: Ossolineum, sygn. 660-662/II, 2755/I, 12717/I; przekł. czeski (1840)
5. O potrzebie nauki prawa w naszym kraju, Warszawa 1814
6. Projekt instrukcji dla katedry języka i literatury polskiej (z 1817); Instrukcja dla profesora języka i literatury polskiej na Uniwersytecie Lwowskim; z: kopii Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 77 i rękopisu Ossolineum, sygn. 3612 (obecnie we Lwowie) ogł. B. Czarnik, "Pamiętnik Literacki" rocznik 1 (1902), s. 303 i następne, (obie prace w jęz. niemieckim)
7. Przedmowa (do) M. Juszyński: Krótkie przypowieści dawnych Polaków, Kraków (1819); autorstwo definitywnie rozwiązuje T. Mikulski (W kręgu oświeconych, s. 410)
8. Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej o pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polscze albo o Polscze pisali, oraz o ich dziełach, z roztrząśnieniem wzrostu i różnej kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w narodzie polskim t. 1-2, Kraków 1819 (druk rozpoczęty w roku 1815); przedr. "Dziennik Wileński" (1820 t. 1-2, 1821 t. 1-3, 1822 t. 2); t. 3, Kraków 1822, wyd. następne (tytułowe): Żywot i sprawy Stanisława Orzechowskiego, Kraków 1851; t. 4 z rękopisów pośmiertnych wyd. A. Bielowski, Lwów 1851; rękopisy: Ossolineum, sygn. 745-750/I, 935/I (przedmowa), sygn. 3232-3234/II (Ułamki rękopisu Józ[efa] Max[ymiliana] Ossolińskiego [pt.] Żywot Stanisława Orzechowskiego), 1214/II (jak wyżej), 12718/II; przekł.: niemiecki (1822), rosyjski (1822); Wiadomości... stanowią tylko część opracowywanych przez Ossolińskiego Żywotów, zachowanych m.in. w następujących rękopisach Ossolineum: sygn. 725/I, 935/II-936/I, 1098/I, 3153-3156/II, 12712-12713/II; niektóre ogł. pośmiertnie "Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego im. Ossolińskich" 1828 t. 1 (Wiadomość o życiu... Szymona Czechowicza; O Mikołaju Danielu Chodowieckim...)
9. Uwagi... nad recenzją Historii Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie przez J. S. Bandtkiego napisanej w "Pszczółce Krakowskiej" r. 1821, t. IV, s. 50-65 przez A. B. X. Z. R. C. K. N. umieszczoną, Poznań 1821; przedr.: w t. 3, cz. 2, poz. 8; pt. Uwagi dotyczące się zasług J. S. Bandtkiego..., "Mrówka Poznańska" 1822 t. 7, s. 173-208
10. List w przedmiocie historii literatury polskiej, pisany z Wiednia... do księcia A. C. (Czartoryskiego), powst. 1823, "Dziennik Warszawski" 1825 t. 2, s. 37-57
11. Początki Sławian. Rozprawy 1-4, z rękopisów Ossolineum sygn. 1291-1294/I wyd. K. Słotwiński, "Czasopismo Naukowe od Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Wyd." 1831 zeszyty 1, 4; 1832 zeszyt 1; 1833 zeszyty 3-8, (inne redakcje, notaty i rozprawy do opracowywanej przez Osolińskiego historii Słowian zachowane są m.in. w rękopisach Ossolineum: sygn. 1091-1093/I, 1097/I, 1287-1290/I, 12706-12711/I
12. Historia życia i panowania Zygmunta I, autograf znajdował się w Ossolineum, sygn. 488 (obecnie we Lwowie); zachowane fragmenty, inne redakcje i nontaty, m.in. w rękopisach Ossolineum: sygn. 1005/I, 1025-1026/I, 1031/II, 12696-12701/II; fragm.: Poselstwa ważniejsze za Zygmunta I, "Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego im. Ossolińskich" 1830 t. 2; Historia młodości Zygmunta I, czyli życie jego aż do wstępu na tron, "Czasopismo Naukowe od Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Wyd." 1831 zeszyty 1-4; 1834 zeszyty 1-4; Dzieje wieku i panowania Zygmunta I, "Czasopismo Naukowe od Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Wyd." 1832 zeszyty 3-4; 1833 zeszyty 1-2
13. O rozmaitym następstwie na tron za dynastii Piastów. Rozprawa z rękopisów... wyjęta, "Czasopismo Naukowe od Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Wyd." 1832 zeszyt 3 i wyd. osobne Lwów 1833; rękopis: Ossolineum, sygn. 920a/I.

W rękopisach pozostały dziesiątki nieukończonych rozpraw historycznych, historyczno-literackich, filozoficznych i in., notat i wypisów Ossolińskiego, m.in. w Ossolineum: sygn. 484/III, 725/I, 783/I, 786-797/I, 907 (we Lwowie; tu m.in.: Monitor, Filozofia bałamutna), 920b/I, 931-933/I, 936/I, 1095-1096/I, 1099/I (tu m.in.: Do przyjaciela myślącego się żenić), 1100/I (tu m.in.: Krytyka na Naruszewicza), 1284/I, 1296/I (tu m.in.: Do Rozyny o bajkach), 1097/I (tu: Biblioteka polska, czyli opisanie ksiąg...), 3157/I (tu: Bibliografia), 3158-3159/I, 12702-12705/II.

Niektóre rozprawy Ossolińskiego ogłaszano pośmiertnie "Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego im. Ossolińskich" (od roku tytułowane: "Czasopismo Naukowe od Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Wyd.") 1828 t. 1 – 1833 zeszyt 7 (tu m.in.: Rozmyślania ślepego, 1828 t. 4; Obrona autorstwa, 1831 zeszyt 1; O cnocie i powinnościach, 1831 zeszyt 1).

Pisał on także memoriały polityczne w językach francuskim i niemieckim (porównaj rękopisy Ossolineum: sygn. 451/III, 928 we Lwowie, 1295/II, 2427/I, 5819/III.

Ossoliński nie jest natomiast autorem przypisywanego mu pisma politycznego: Stary kosmopolita Syrach do Konwencji Narodowej we Francji... W Sarmacji 1795.

Przekłady

1. T. Livius: Rozmowa Pyrra z Fabrycjuszem o dostatkach i ubóstwie obywatelskim, "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1771 t. 3, cz. 2, s. 209-222; także wyd. 2 – 1780
2. Rozmowa między Platonem a Ezopem (z franc.), "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1771 t. 4, cz. 1, s. 17-28; także wyd. 2 – 1793, (podpis: J. H. O. K. C.)
3. B. Fontenelle: Rozmowy zmarłych (wybrane): Rozmowa między Sokratem i Montanem; Rozmowa między Bereniką i Kosmem; Rozmowa między Augustem i Piotrem Aretynem; Rozmowa między królową Elżbietą a książęciem d'Alençon; Rozmowa między Herostratem i Demetriuszem z Faleru (fragm.), rękopis (brulion): Ossolineum, sygn. 1295/II k. 59-67v., (prawdopodobnie, autorstwa Ossolińskiego są przekłady Rozmów... ogłoszone anonimowo w "Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych" 1772 t. 6, cz. 2, s. 339-368; 1773 t. 7, cz. 1, s. 113-121, 177-201 – Ossoliński współpracował bowiem w tym okresie z redakcją "Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych")
4. Jerzy Ossoliński: Mowy..., Warszawa 1784, (z przedmową tłumacza), pierwodruk Mowy... do elektorów Rzeszy Niemieckiej..., "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1773 t. 7, cz. 2, s. 393-403; rękopis: Ossolineum, sygn. 1116/I (na kartach 2-12: Życie Jerzego Ossolińskiego)
5. J. F. Marmontel: Annetka i Luben. Powieść z Marmontela, rękopis: Ossolineum, sygn. 1295/II, k. 51-58v.
6. A. Haller: Satyra... stosowana do stanów Rzeczypospolitej Berneńskiej, rękopis: Ossolineum, sygn. 1295/II, k. 67-67v., (przekł. prozą)
7. L. A. Seneca: O pocieszeniu ksiąg troje, Warszawa 1782; rękopis: Ossolineum, sygn. 763/I; w rękopisie, sygn. 1295/II, k. 3-13: Życie Seneki filozofa, (z dedykacją dla Stanisława Augusta)
8. Lukian z Samosaty: Łgarze i niedowiarek. Rozmowa między Tychiadem a Filoklesem. Z Lucyna, wyd. zobacz Ważniejsze dzieła poz. 4
9. T. Livius: Dzieje rzymskie t. 1-3, "Tłumaczenia w czasie ślepoty zaczęte 1 maja 1823", wyd. Lwów 1850; rękopisy: Ossolineum, sygn. 3122-3147/I; fragm. brulionowe księgi 1-2 sygn. 12716/II, s. 1-88
10. Plinius Caecilius Secundus: Listów przyjacielskich ksiąg cztery, przeł. 1825, rękopis: Ossolineum, sygn. 1304/I
11. S. Orzechowski: Uroczystość i obrządki wesela Zygmunta Augusta, króla polskiego..., "Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego im. Ossolińskich" 1828 t. 3
12. F. Baldwin: Z mowy... do Jana Syriusza Zamoyskiego, przekł. z łaciny "Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego im. Ossolińskich" 1830 t. 1; rękopis: Ossolineum, sygn. 1296/I
13. Homer: Iliada księgi 1-3, rękopis: Ossolineum, sygn. 1155/I; fragm. z księgi 1 sygn. 12716/II, s. 89-119, (przekł. prozą i obszerne streszczenie; według przekł. francuskiego G. Massieugo)
14. D. I. Iuvenalis: Satyry, rękopis: Ossolineum, sygn. 1032/I, (przekł. prozą)
15. J. D. Hoffmann: Colloquium Thorunense, czyli historia literacka rozmowy braterskiej toruńskiej. Tłum., wyjaśnił i pomnożył..., rękopis: Ossolineum, sygn. 1040/I
16. Xenophont: Rzecz na króla Agezylausza rozdz. 1, rękopis: Ossolineum, sygn. 12716/II, k. 117-124.

Listy i materiały

1. Korespondencja z J. Dzierzkowskim z lat 1790, 1815 i in.; rękopisy: Ossolineum, sygn. 525 i 2338 (obecnie we Lwowie); fragm. wykorzystał i cytował B. Gubrynowicz, s. 56
2. Od Dzierzkowskiego z roku 1790, z rękopisu Ossolineum sygn. 780/I ogł. K. Kantecki: Szkice i opowiadania, Poznań 1883, s. 370
3. Do T. Czackiego z 23 kwietnia 1798, z rękopisu Biblioteki Czartoryskich sygn. 968 ogł. "Przegląd Lwowski" 1873 t. 5, s. 78-81 – z roku 1803 i brak roku oraz od Czackiego z 1 maja 1798 i brak roku; z rękopisów: Biblioteki Jagiellońskiej sygn. 3468, 3472; Ossolineum 783/I, 1284/I, wykorzystał i fragmenty ogł. J. Michalski: Spór o koncepcję słownika Lindego, "Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej" t. 2 (1954) – do S. Staszica z 1 grudnia 1798, ogł. C. Leśniewski: Stanisław Staszic, jego życie i ideologia w dobie Polski Niepodległej (1755-1795), Warszawa 1926 "Rozprawy Historyczne Towarzystwa Nauk Warszawskiego" t. 5, zeszyt 2, (zobacz też poz. 13)
4. Korespondencja z S. B. Lindem z lat 1799-1804, 6 listów, ogł. A. Bielowski w: S. B. Linde: Słownik języka polskiego, wyd. 2, t. 1, Lwów 1854, s. 20-32; także wyd. 3 Warszawa 1951 – do Lindego 4 listy z lat 1807-1819, wyd. T. Wierzbowski w: Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego t. 2, Warszawa 1904 – do Lindego, ogł. K. Petelenz, "Sprawozdanie Gimnazjum Świętego Jacka w Krakowie za rok szkolny 1888" – do Lindego z lat 1815-1828, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 3468 – do Lindego(?) z 16 sierpnia (po roku 1817), rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 1812
5. Do A. K. Czartoryskiego z 5 września 1803, ogł. L. Dębicki: Puławy t. 3, Lwów 1888, s. 68 – 2 listy z roku 1803 ogł. W. A. Francew: Polskoje sławianowiedienije konca XVIII i pierwoj czetwierti XIX st., Praga 1906, s. 112 i następne – 2 listy z roku 1803, ogł. J. Kallenbach: Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich, "Przegląd Współczesny" t. 25 (1928), s. 177-181
6. Do A. K. Czartoryskiego z 14 sierpnia 1815, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 5476
7. Do ks. Reptowskiego z 1 grudnia 1803, ogł. A. Bielowski jak wyżej poz. 4
8. Do T. Greblowej z 4 lutego 1807, ogł. B. Horodyski w dodatku do: Listy J. M. Ossolińskiego do Ambrożego Grabowskiego, Wrocław 1950, s. 165
9. Do nieznanego adresata, prawdopodobnie z roku 1810, rękopis: Archiwum Akt Dawnych Miasta Krakowa, sygn. E 69
10. Do A. Ankwicza, kopiowane z oryginałów przez A. Grabowskiego, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 2831; Ossolineum, sygn. 1448/I – do Ankwicza z 10 kwietnia 1811, rękopis: Archiwum Akt Dawnych Miasta Krakowa, sygn. E 70 – do Ankwicza 2 listy z roku 1817, fragmenty ogł. A. Bar: Z korespondencji J. M. Ossolińskiego, "Silva Rerum" 1928 zeszyt 4/5
11. Do A. Grabowskiego z lat 1813-1826, z rękopisu Biblioteki Narodowej wyd. B. Horodyski: Listy J. M. Ossolińskiego do Ambrożego Grabowskiego, Wrocław 1950, (tu w dodatku: poz. 8 oraz Uwiadomienie T. Mateckiego o przedsięwzięciu druku Wiadomości o uczonych Polakach)
12. Do Aleksandra Potockiego, w zbiorze korespondencji z lat 1814-1822, rękopis: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 289)
13. Do S. Staszica 2 listy z lat 1815 i 1818, ogł. A. Kraushar: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk t. 3, Warszawa 1902, s. 319; t. 4, Warszawa 1904, s. 330
14. Do J. S. Bandtkiego 5 listów z lat 1816-1820, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 1874 – do/od Bandtkiego z roku 1818, wykorzystał B. Czarnik, "Pamiętnik Literacki" rocznik 1 (1902), s. 111 – do Bandtkiego z roku 1822, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 1812a).
15. Do J. Bąkowskiego, rękopis: Ossolineum, sygn. 1448/I – fragm. z roku 1817 ogł. A. Bar jak wyżej poz. 10; cytował B. Gubrynowicz, s. 56
16. Do Jana Śniadeckiego z 1 września 1817, z rękopisu Biblioteki Czartoryskich sygn. 678 ogł. J. Kallenbach, "Kronika Powszechna" 1913 nr 15 – z roku 1821, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 3131
17. Do S. K. Potockiego z sierpnia 1819, z rękopisu Archiwum Wilanowskiego sygn. 271 ogł. M. Łodyński: Materiały do dziejów państwowej polityki bibliotecznej w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (1807-1831), Wrocław 1958 "Książka w Dawnej Kulturze Polskiej" nr 8 (s. 65)
18. Do F. Bentkowskiego fragm. listu z lat 1819-1822, rękopis: Ossolineum, sygn. 12718/II, s. 23-25
19. Do J. Dobrovskiego 3 listy, ogł. W. A. Francew: Polskoje sławianowiedienije konca XVIII i pierwoj czetwierti XIX st., Praga 1906 – od Dobrovskiego z 4 stycznia 1820, ogł. J. V. Jagić: Neue Briefe von Dobrovský, Kopitar und anderen süd und vest Slaven, Berlin 1895, s. 628-634 – z 28 czerwca 1823, ogł. J. V. Jagić: Briefwechsel zwischen Dobrovský und Kopitar, Berlin 1885
20. Do J. Lelewela z 2 stycznia 1821, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 4435 – od Lelewela z 22 maja 1821, rękopis: Biblioteka Ossolińskich, sygn. 921/II – do F. Siarczyńskiego z roku 1823, ogł. "Biblioteka Naukowa Zakładu Narodowego im. Ossolińskich" 1842, t. 1, s. 3 i następne – od F. Siarczyńskiego z roku 1823, rękopis: Ossolineum, sygn. 2193 (kopia) – korespondencja z A. Rościszewskim, rękopis: Ossolineum, sygn. 2193 (kopie)
21. Korespondencja z A. Stadnickim, rękopisy znajdowały się w Ossolineum, sygn. 2200-2203 (autografy: pozostały we Lwowie)
22. Od I. Krasickiego z 5 września 1793, ogł. K. Kantecki, "Tygodnik Ilustrowany" 1877 t. 2, s. 61, przedr. w: Szkice i opowiadania, Poznań 1883, s. 377; Z. Goliński, M. Klimowicz, R. Wołoszyński w: Korespondencja Ignacego Krasickiego t. 2, Wrocław 1958
23. Od T. Kościuszki z roku 1794, ogł. H. Zeissberg: Quellen zur Geschichte der deutschen Kaiserpolitik Österreichs, t. 4, Wiedeń 1885
24. Od M. G. Kovachicha z 30 stycznia 1801, rękopis: Ossolineum, sygn. 780/II
25. Od cesarza Franciszka I z roku 1809, wydano pt. Podobizna listu własnoręcznego... cesarza Franciszka I, pisanego do..., Lwów 1851; rękopis: Ossolineum, sygn. 11655/I
26. Od J. Maussa z roku 1817, fragm. w przekładzie polskim (oryginał niemiecki) ogł. S. Schnür-Pepłowski: Obrazy z przeszłości Galicji i Krakowa t. 1, Lwów 1806, s. 33; wykorzystał B. Czarnik, "Pamiętnik Literacki" rocznik 1 (1902), s. 110
27. Od M. A. Fuegera z roku 1818, wykorzystał B. Czarnik s. 110, "Pamiętnik Literacki" rocznik 2 (1903), s. 604
28. Podróże po Austrii i Niemczech, fragmentaryczny dzienniczek 2 podróży (pierwsza około 1792, druga po 1792), rękopis: Ossolineum, sygn. 798/I.

Korespondencja Ossolińskiego ws. założenia biblioteki znajduje się w rękopisach Ossolineum: sygn. 541/IV, 919/I, 11565/II, a ponadto także sygn. 2969 i 4006 (we Lwowie).

Jego korespondencja z uczonymi znajduje się w rękopisach Ossolineum: sygn. 780/II, 783/I, 921/III, 1282/I, 1284/I, 1448/I, a ponadto także w rękopisach sygn. 488, 907 i 1087 (we Lwowie).

Materiały do jego biografii, twórczości i fundacji zawierają m.in. rękopisy Ossolineum: sygn. 151/II, 169/II, 451/III, 541/IV, 616/I, 763/I, 786-797/I, 934/I, 1005/I, 1007/I, 1091-1093/I, 1095-1098/I, 1155/I, 1169-1171/I, 1284/I, 1448/I, 3157/II, 3261/I, 4172/III, 12718-12719/II oraz: sygn. 173, 342, 546, 907, 928 (we Lwowie).

Zbiory akt i dokumentów dot. fundacji biblioteki przynoszą wydawnictwa: J. Lubomirski: Zbiór ustaw i dokumentów tyczących się Zakładu im. Ossolińskich, Lwów 1851; wyd. 2: Ustawy Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów 1857 – W. Bruchnalski: Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Ustawy, przywileje i rzeczy dziejów jego dotyczące, Lwów 1928.

Bardziej szczegółową bibliografię twórczości Ossolińskiego podają: J. A. Kamiński, "Skarbiec Polski" 1859 t. 1, zeszyt 1 (tu także szczegółowy wykaz rozpraw ogł. w "Czasopiśmie Naukowym Księgozbioru Publicznego im. Ossolińskich"); W. Kętrzyński: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1894, s. 10-12.

Opracowania monograficzne

Próbę monografii sporządził B. Gubrynowicz: J. M. Ossoliński. Człowiek i pisarz, Lwów 1928.

Odznaczenia

• Komandor Orderu Świętego Stefana (Węgry)^[6]

Przypisy

Bibliografia

• Samuel Linde: Słownik języka polskiego, Wstęp do Słownika języka polskiego. Warszawa: Drukarnia Xsięży Pijarów, 1807, s. II-VI.
• Joanna Olkiewicz: Od A do Z, czyli, O encyklopediach i encyklopedystach. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1988, s. 147-150. ISBN 978-83-205-3990-5.
• T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 454-460.

Zobacz też

• Oświecenie w Polsce

Linki zewnętrzne

• Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich – Zarys dziejów
• Historia i genealogia rodziny Ossolińskich. ossolinski.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-17)].
• Dzieła Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w bibliotece Polona