Józef Mateusz Birnbaum
| Data i miejsce urodzenia | 1798 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 15 sierpnia 1831 |
| Zawód, zajęcie | kupiec, policjant |
Józef Mateusz (Joel Mojżesz) Birnbaum (ur. 1798 w Warszawie[1], zm. 15 sierpnia 1831 tamże[2]) – polski Żyd, policjant warszawski.
Życiorys
Syn warszawskiego szynkarza. Od 9 roku życia uczęszczał do szkoły, po roku został jednak wysłany do wuja, mieszkającego w guberni chersońskiej[3]. Po powrocie do Warszawy założył skład win na Nowym Świecie.
W 1813 roku podjął współpracę z policją, śledził m.in. rosyjskich dezerterów i używany był do śledzenia defraudacji[a] tabaki i tytoniu. W 1820 roku został przyjęty do wydziału śledczego policji miejskiej w Warszawie[3]. Śledząc krajowe defraudacje dopuszczał się wielu nadużyć, terroryzując kupców żydowskich[4]. Na własną rękę prowadził dochodzenie, dokonywał nielegalnych rewizji oraz znęcał się nad aresztowanymi[5]. Często faktycznych przestępców wypuszczał po przywłaszczeniu sobie ich łupu, niewinnych więźniów przetrzymywał natomiast dalej w więzieniu[5]. Robił to za zgodą Mateusza Lubowidzkiego[5].
Cieszył się zaufaniem gen. Aleksandra Rożnieckiego. Od 1813 roku był także funkcjonariuszem tajnej policji i agentem pracującym dla Konstantego van der Noota[6]. Odpowiedzialny był za tropienie organizacji zakładanych przez uczniów i studentów. Na polecenie wielkiego księcia Konstantego infiltrował środowiska studenckie w Czechach i Niemczech oraz w Polsce[7].
Już w czasie służby w 1824 zmienił wyznanie i przyjął chrzest[8]. W lipcu 1824 roku został aresztowany i oddany pod sąd[9]. Sprawa jego licząca 105 woluminów akt ciągnęła się z powodu jego możnych protektorów. Do sierpnia 1826 roku proces toczył się przed trybunałem kryminalnym województwa mazowieckiego, a następnie przed sądem apelacyjnym[10]. W kwietniu 1830 roku został skazany na 10 lat ciężkiego więzienia, a jego dobytek sprzedano na publicznej licytacji[11][8].
W czasie powstania listopadowego, podczas nocy sierpniowej w 1831 roku, zrewoltowany tłum mieszkańców Warszawy wywlókł go z więzienia i powiesił na latarni[12].
Uwagi
- ↑ Defraudacja to ówczesna nazwa przemytu.
Przypisy
- ↑ BazyliB. Mochnacki BazyliB., Sprawa Birnbauma: jako dowód jednej, z wielu innych uciążliwości przez Polaków wycierpianych – w krótkości z akt sądowych wyciągniona, Drukarnia Stereotypowa, Warszawa, 1830, s. 10 [dostęp 2019-10-16] (pol.).
- ↑ Aleksander Kraushar, Klub patryotyczny warszawski w czasach powstania listopadowego (1830–1831) Lwów 1909, s. 76.
- ↑ a b Fijałkowski 2020 ↓, s. 316.
- ↑ Fijałkowski 2020 ↓, s. 317.
- ↑ a b c Fijałkowski 2020 ↓, s. 319.
- ↑ Fijałkowski 2020 ↓, s. 323.
- ↑ Fijałkowski 2020 ↓, s. 324.
- ↑ a b Fijałkowski 2020 ↓, s. 330.
- ↑ Fijałkowski 2020 ↓, s. 326.
- ↑ Fijałkowski 2020 ↓, s. 328.
- ↑ Fijałkowski 2020 ↓, s. 329.
- ↑ Fijałkowski 2020 ↓, s. 336.
Bibliografia
- Maksymilian Meloch: Józef Mateusz Birnbaum, w: Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1936, t. II, s. 106.
- PawełP. Fijałkowski PawełP., Józef Mateusz Birnbaum – skorumpowany policjant i tajny agent, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2, 2020, s. 315-339, ISSN 1899-3044 .
Kontrola autorytatywna (osoba):
