Jaz stały
Jaz stały (Jaz bez zamknięć) – jaz o stałym poziomie piętrzenia wynikającym z wysokości progu, tj. poziomu, na którym wykonano przelew jazu. Na jazie stałym nie montuje się jakichkolwiek zamknięć ruchomych. Ich brak uniemożliwia zmianę poziomu piętrzenie w trakcie eksploatacji obiektu. Budowa takiego jazu umożliwia spiętrzenie wody na cieku powyżej jazu do określonego poziomu, równego poziomowi korony przelewu, przy czym poziom ten i tak zmienia się w pewnym, choć stosunkowo niewielkim stopniu, w zależności od ilości wody dopływającej do danego stopnia wodnego.
Budowa
- Próg jazu - dawniej wykonywany z drewna, narzuconego gruntu lub kamieni. Obecnie z betonu lub gabionów (stalowych koszy wypełnionych kamieniami). O wysokości zazwyczaj do 2 m[1]. W celu zwiększenia trwałości konstrukcji przekrój powinien być tak dobrany, żeby ciśnienie na styku wody i betonu było zbliżone do atmosferycznego. Najczęściej stosowanym kształtem jest profil Creagera. Od kształtów progu w dużej mierze zależy wydatek jazu[2].
- Niecka wypadowa - jej celem jest ochrona koryta rzeki przed rozmyciem. Ma tak dobraną długość, że odskok hydrauliczny znajduje się w całości nad nią. Może posiadać dodatkowe elementy rozpraszające energię przepływającej wody takie jak szykany[3].
- Ścianki szczelne - zwiększają drogę filtracji zabezpieczając konstrukcję przed rozmyciem dna. Stosowane przy gruntach o wysokim współczynniku filtracji (np. piaski)[1].
- Upusty płuczące - otwory w progu położone blisko dna zamykane zastawkami. Otwiera się je przy dużym przepływie wody w rzece w celu wymywania rumowiska nagromadzonego przed jazem[1].
W jazach wieloprzęsłowych stosuje się rozwiązanie polegające na budowie przęseł z określonymi zamknięciami dla regulacji poziomu piętrzenia, oraz przęsła lub kilku przęseł stałych, z przelewem położonym wyżej niż zamknięcia w pozostałych przęsłach, dla przeprowadzenie wód wezbraniowych. Taka sekcja na jazie lub zaporze nazywana jest upustem powodziowym, stałym.
Zastosowanie
Jazy stałe obecnie stosuje się głównie do spiętrzania i stabilizacji poziomu wody na potrzeby ujęć wodnych lub hydroenergetyki. Buduje się je zamiast jazów ruchomych w następujących przypadkach:
- Poziom wody jest niski i nie jest konieczna regulacja przepływu;
- Nie jest możliwa dostatecznie szybka regulacja przepływu (np. gdy jaz jest zbudowany w miejscu trudno dostępnym lub przy nagłych wezbraniach rzeki);
- Jaz jest przelewem awaryjnym[2].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Wiesław Depczyński, Andrzej Szamowski: Budowle i zbiorniki wodne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 1997, s. 17-22. ISBN 83-87012-66-1.
- ↑ a b Tadeusz Bednarczyk: Budownictwo wodno-melioracyjne Część I Jazy. Akademia Rolnicza im. H. Kołłątaja w Krakowie, 2004. s. 8. [dostęp 2015-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-12)]. (pol.).
- ↑ dr inż. Witold Sterpejkowicz-Wersocki: Materiały pomocnicze do ćwiczenia projektowego „Budowla piętrząca” z przedmiotu Budownictwo Hydrotechniczne. www.pg.gda.pl – Politechnika Gdańska, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Katedra Hydrotechniki, Gdańsk, październik-listopad 2007. s. 28. [dostęp 2010-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-07)]. (pol.).
Bibliografia
- Wiesław Depczyński, Andrzej Szamowski, Budowle i zbiorniki wodne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1997 r., Inżynieria Środowiska, ISBN 83-87012-66-1