Kardynałowie z nominacji Aleksandra III

Papież Aleksander III w ciągu 22 lat pontyfikatu (1159–1181) mianował prawdopodobnie 33 nowych kardynałów.

Uwagi odnośnie do dat: daty nominacji zdecydowanej większości kardynałów nie są znane. W literaturze przedmiotu są one ustalane hipotetycznie. Wiadomo, że zgodnie z obowiązującym wówczas prawem kościelnym nominacje kardynalskie miały miejsce co do zasady w tzw. soboty kwartalne, a czasem wyjątkowo także w Wielką Sobotę lub sobotę przed niedzielą pasyjną^[1]. Najczęściej przyjmuje się, że kardynał został mianowany w ostatnią sobotę kwartalną przed pierwszą wzmianką dokumentacyjną o nim jako kardynale^[2], w niektórych przypadkach jednak data ta jest korygowana w oparciu o dodatkowe przesłanki, w szczególności miejsce danego kardynała w porządku starszeństwa, wynikające z kolejności podpisów na papieskich przywilejach^[3].

Nominacja 18 grudnia 1159

Milo – kardynał diakon S. Maria in Aquiro, zm. 1161

Nominacja 22 grudnia 1162

Manfredo de Lavagna – kardynał diakon S. Giorgio in Velabro, następnie kardynał prezbiter S. Cecilia (22 września 1173), kardynał biskup Palestriny (18 grudnia 1176), zm. 17 stycznia 1178

Nominacje 18 grudnia 1165

Ugo Pierleoni CanReg, biskup Piacenzy – kardynał biskup Tusculum, zm. 21 kwietnia 1166
Konrad von Wittelsbach CanReg, arcybiskup Moguncji – kardynał prezbiter S. Marcello, następnie kardynał biskup Sabiny (16 kwietnia 1166), zm. 25 października 1200.
Ugo di Bologna – kardynał diakon S. Eustachio, zm. w grudniu 1177
Witeliusz OSB, subdiakon S.R.E. – kardynał diakon Ss. Sergio e Bacco, zm. 20 lipca 1175
Teodino de Arrone, subdiakon S.R.E., notariusz papieski, kamerling – kardynał diakon S. Maria in Portico, następnie kardynał prezbiter S. Vitale (19 marca 1166), kardynał biskup Porto e S. Rufina (maj 1179), zm. 7 marca 1186
Pietro de Bono CanReg, subdiakon S.R.E. – kardynał diakon S. Maria in Aquiro, następnie kardynał prezbiter S. Susanna (22 września 1173), zm. 20 listopada 1187
Ermanno, subdiakon S.R.E., notariusz papieski – kardynał diakon S. Angelo, następnie kardynał prezbiter S. Susanna (19 marca 1166), zm. w październiku 1166

Nominacje 19 marca 1166

Galdino Valvassi della Sala, archidiakon Mediolanu – kardynał prezbiter S. Sabina (do 5 września 1167^[4]), abp Mediolanu (od 8 maja 1166), zm. 18 kwietnia 1176
Girolamo CanReg – kardynał diakon S. Maria Nuova, zm. 1167.

Nominacje w 1168

Giovanni OSB, opat S. Sophia w Benewencie – kardynał prezbiter (S. Sisto?), zm. 1177
Rainaldo OSB, biskup elekt Gaety – kardynał diakon Świętego Kościoła Rzymskiego, następnie^[5] biskup Gaety 1169–1171, arcybiskup Bari 1171–1188, zm. 4 lutego 1188

Nominacja 21 marca 1170

Leonato de Manoppello OSB, opat S. Clemente w Casauria – kardynał diakon Świętego Kościoła Rzymskiego, zm. 25 marca 1182

Nominacje 19 grudnia 1170

Odon de Soissons OCist, opat Ourscamp – kardynał biskup Tusculum, zm. 1171.
Lombardo da Piacenza, subdiakon S.R.E. – kardynał diakon Świętego Kościoła Rzymskiego, następnie kardynał prezbiter S. Ciriaco (20 lutego 1171), arcybiskup Benewentu^[5] 1171–1179, zm. ok. 1179.

Nominacja 3 marca 1173

Uguccione Pierleoni – kardynał diakon S. Angelo, następnie kardynał prezbiter S. Clemente (23 września 1178), zm. 1 kwietnia 1182

Nominacje 22 września 1173

Pierre Ithier de Pavie CanReg, biskup elekt Meaux, archidiakon Pawii – kardynał prezbiter S. Crisogono, następnie kardynał biskup Tusculum (maj 1179), zm. 1 sierpnia 1182
Laborans de Panormo – kardynał diakon S. Maria in Portico, następnie kardynał prezbiter S. Maria in Trastevere (8 marca 1180), zm. 6 października 1189

Nominacje 8 marca 1175

Raniero da Pavia – kardynał diakon S. Giorgio in Velabro, następnie kardynał prezbiter Ss. Giovanni e Paolo (18 grudnia 1182), zm. 1183.
Vibiano, archidiakon Orvieto – kardynał diakon S. Nicola in Carcere, następnie kardynał prezbiter S. Stefano in Celiomonte (20 września 1175), zm. w maju 1184.

Nominacja 3 czerwca 1178

Ardoino da Piacenza CanReg, archidiakon Piacenzy, subdiakon S.R.E. – kardynał diakon S. Maria in Via Lata, następnie kardynał prezbiter S. Croce in Gerusalemme (23 września 1178), zm. 21 stycznia 1183

Nominacje 23 września 1178

Mathieu d’Anjou – kardynał prezbiter S. Marcello, zm. 1182
Graziano da Pisa, subdiakon S.R.E., notariusz papieski – kardynał diakon Ss. Cosma e Damiano^[6], zm. 1205.
Jan – kardynał diakon S. Angelo, zm. 1181
Rainier Magnus – kardynał diakon S. Adriano, zm. 1182
Matteo CanReg, subdiakon S.R.E. – kardynał diakon S. Maria Nuova^[6], zm. w styczniu 1182.
Bernard – kardynał diakon S. Nicola in Carcere, zm. 1179.

Nominacje w marcu 1179 (na Soborze Laterańskim III)

Guillaume de Champagne, arcybiskup Reims – kardynał prezbiter S. Sabina, zm. 7 września 1202.
Henri de Marsiac OCist, opat Clairavaux – kardynał biskup Albano, zm. 1 stycznia 1189
Bernered OSB, opat Saint-Crepin-le-Grand w Soissons – kardynał biskup Palestriny, zm. 3 lipca 1180

Nominacja 22 września 1179

Paolo Scolari, subdiakon S.R.E., archiprezbiter bazyliki liberiańskiej – kardynał diakon Ss. Sergio e Bacco, następnie kardynał prezbiter S. Pudenziana (8 marca 1180), kardynał biskup Palestriny (20 grudnia 1180), Papież Klemens III (19 grudnia 1187), zm. 20 (?) marca 1191

Nominacja ok. 1180

Ruggiero di San Severino OSB, arcybiskup Benewentu 1179–1221 – kardynał prezbiter S. Eusebio, zm. 25 grudnia 1221

„Domniemani” kardynałowie

Brixius wśród kardynałów mianowanych przez Aleksandra III wymienia jeszcze trzech innych, którzy znani są wyłącznie z pojedynczych dokumentów:

Wilhelm, kardynał prezbiter S. Prassede – podpisał bullę z 20 grudnia 1173
Piotr, kardynał prezbiter S. Cecilia – podpisał bullę z 25 maja 1178
Piotr, kardynał prezbiter S. Luciae – podpisał bullę z 30 maja 1178

Bulle te nie zachowały się w oryginale, zachowane kopie zawierają liczne błędy, stąd nie ma pewności, czy kardynałowie ci istnieli naprawdę, czy też doszło tu jedynie do zniekształcenia przez kopistów nazw kościołów tytularnych kardynała Wilhelma z Pawii (S. Praxedis zamiast S. Eudoxiae) oraz Pietro de Bono (S. Caeciliae i S. Luciae zamiast S. Susannae), których podpisów brak na wspomnianych bullach, pomimo że podpisali wiele dokumentów Aleksandra III wydanych w pobliżu tych dat^[7].

Ponadto według nekrologu opactwa Monte Cassino Aleksander III wyniósł do godności kardynalskiej jeszcze dwóch następujących benedyktyńskich opatów:

Teodino de Scarpa OSB, opat Monte Cassino 1166–1167, zm. 14 września 1167
Oderisio di Palearia OSB, opat S. Giovani in Venere 1155–1204, zm. 1204

Z uwagi na brak innych dowodów potwierdzających te promocje, wydają się one raczej mało prawdopodobne^[8].

Przypisy

↑ Werner Maleczek, Papst und Kardinalskolleg von 1191 bis 1216, Wiedeń 1984, s. 289. Brixius, s. 7–15, przyjmuje piątki kwartalne jako daty promocji. Rozbieżność ta ma w dużej mierze charakter pozorny, zależy bowiem od tego, czy jako datę promocji uważa się zatwierdzenie nominacji na tajnym konsystorzu, co miało miejsce w piątki, czy też oficjalne ich ogłoszenie i udzielenie nominatom święceń, co miało miejsce w soboty. W artykule przyjęto soboty jako dni właściwych promocji.
↑ Zob. B. Zenker, Die Mitglieder des Kardinalkollegiums von 1130 bis 1159, Würzburg 1964, s. 220 i nast., z tym, że Zenker przyjmuje, że promocje miały miejsce w piątki kwartalne (a nie soboty).
↑ por. Rudolf Hüls, Kardinäle, Klerus und Kirchen Roms: 1049–1130, Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom. Max Niemeyer Verlag. Tybinga 1977, ISBN 978-3-484-80071-7.
↑ Galdino Valvassi della Sala po nominacji i konsekracji na arcybiskupa Mediolanu początkowo zachował tytuł kardynalski, zrezygnował jednak z niego po swojej intronizacji 5 września 1167
↑ ^a ^b Po otrzymaniu sakry biskupiej zrezygnował z godności kardynalskiej
↑ ^a ^b Jaffé, s. 146, podaje, że Graziano i Matteo po raz pierwszy występują jako świadkowie na bulli z 28 marca 1178 i na tej podstawie Brixius datował ich promocję na 3 marca 1178. Jednakże dokument ten (Jaffé, s. 321 nr 13063) zawiera formułę datacyjną wskazującą w rzeczywistości na rok 1179 („dwunastej indykcji, dwudziestego roku pontyfikatu Aleksandra III”). Następny dokument podpisany przez Graziano i Matteo pochodzi dopiero z 1 października 1178 (Jaffé, s. 325 nr 13105), co wskazuje na wrześniowy termin promocji. Ponadto, na bullach Aleksandra III z lat 1179–1181 Matteo zajmuje miejsce w porządku starszeństwa po Janie z S. Angelo i Rainierze z S. Adriano, którzy z pewnością zostali mianowani we wrześniu 1178.
↑ o bulli z 20 grudnia 1173 zob. Paul Fridolin Kehr (w:) Nachrichten von der königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, phil.-hist. Klasse, 1899, s. 231 nr 12; bulla z 25 maja 1178 w wersji wydanej w Nicholas Bessin, Le privilege pour les dixmes novalles, Paryż 1669, s. 33–39, w ogóle nie podaje nazwy kościoła tytularnego kardynała Piotra, co wskazuje, że była ona trudna do odczytania na zachowanym egzemplarzu. Przypadki mylenia tytułów S. Caeciliae i S. Susannae są znane w literaturze przedmiotu, zob. Brixius, s. 82. Z kolei tytuł S. Luciae jest w ogóle nieznany.
↑ por. Ganzer, s. 132.

Bibliografia

J.M. Brixius, Die Mitglieder des Kardinalkollegiums von 1130-1181, Berlin 1912, s. 60-67
I. S. Robinson, The Papacy, 1073-1198: Continuity and Innovation, Cambridge University Press 1990
K. Ganzer, Die Entwicklung des auswärtigen Kardinalats im hohen Mittelalter, Tybinga 1963
Ph. Jaffé, Regesta pontificum Romanorum ab condita Ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, vol. II, Leipzig 1888
G. A. Loud: The Latin Church in Norman Italy. Cambridge University Press, 2007. ISBN 0-521-25551-1. [dostęp 2009-01-31]. (ang.).

Promocje kardynalskie

Do XI wieku	Okres do VII wieku VIII wiek IX wiek Okres 904–985 Okres 985–1049 Okres 1049–1073 Okres 1073–1099
XII wiek	Paschalis II Gelazjusz II Kalikst II Honoriusz II Innocenty II Antypapież Anaklet II Celestyn II Lucjusz II Eugeniusz III Hadrian IV Aleksander III Antypapież Wiktor IV Antypapież Paschalis III Antypapież Kalikst III Lucjusz III Klemens III Celestyn III
XIII wiek	Innocenty III Honoriusz III Grzegorz IX Innocenty IV Urban IV Grzegorz X Mikołaj III Marcin IV Honoriusz IV Mikołaj IV Celestyn V Bonifacy VIII
XIV wiek	Benedykt XI Klemens V Jan XXII Antypapież Mikołaj V Benedykt XII Klemens VI Innocenty VI Urban V Grzegorz XI Urban VI Antypapież Klemens VII Bonifacy IX
XV wiek	Antypapież Benedykt XIII Innocenty VII Grzegorz XII Antypapież Jan XXIII Marcin V Eugeniusz IV Antypapież Feliks V Mikołaj V Kalikst III Pius II Paweł II Sykstus IV Innocenty VIII Aleksander VI
XVI wiek	Juliusz II Leon X Hadrian VI Klemens VII Paweł III Juliusz III Paweł IV Pius IV Pius V Grzegorz XIII Sykstus V Grzegorz XIV Innocenty IX Klemens VIII
XVII wiek	Paweł V Grzegorz XV Urban VIII Innocenty X Aleksander VII Klemens IX Klemens X Innocenty XI Aleksander VIII Innocenty XII
XVIII wiek	Klemens XI Innocenty XIII Benedykt XIII Klemens XII Benedykt XIV Klemens XIII Klemens XIV Pius VI
XIX wiek	Pius VII Leon XII Pius VIII Grzegorz XVI Pius IX Leon XIII
XX wiek	Pius X Benedykt XV Pius XI Pius XII Jan XXIII Paweł VI Jan Paweł II
XXI wiek	Benedykt XVI Franciszek