Kościół klasztorny w Varnhem

Varnhems klosterkyrka

Kościół parafialny

Państwo

Szwecja

Miejscowość

Varnhem

Wyznanie

protestanckie

Kościół

luterański

Historia

Data rozpoczęcia budowy	1150
Data zakończenia budowy	ok. 1260

Aktualne przeznaczenie	czynny kościół parafialny

Poprzednie wyznanie	katolickie
Fundator	Eryk IX Święty i jego małżonka

Dane świątyni

Styl	romanizm
Architekt	nieznany
Świątynia • materiał bud.	• wapień

Liczba naw	3

Położenie na mapie Västra Götalandu

Położenie na mapie Szwecji

58°23′04,28″N 13°39′17,93″E/58,384522 13,654981

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Kościół klasztorny w Varnhem (szw. Varnhems klosterkyrka) – kościół ewangelicko-luterańskiego Kościoła Szwecji (Svenska kyrkan), należący do parafii Varnhem (Varnhems församling) w diecezji Skara (Skara stift). Miejscowość Varnhem położona jest w gminie Skara (Borås kommun) niedaleko miasta Skara (region terytorialny Västra Götaland).

Kościół stanowił pierwotnie część zespołu klasztornego cystersów w Varnhem, założonego w XII w., zniesionego w XVI w. Zachowany romański kościół klasztorny był w przeszłości nekropolią królów szwedzkich.

Kościół klasztorny w Varnhem ma status zabytku sakralnego według rozdz. 4 Kulturminneslagen (pol. Prawo o pamiątkach kultury) ponieważ został wzniesiony do końca 1939 (3 §)^[1].

Historia

Klasztor został założony w 1150 r. dla cystersów, sprowadzonych do Szwecji kilka lat wcześniej do Alvastra. Fundatorem klasztoru byli pierwszy król szwedzki z dynastii Erykidów Eryk IX Święty i jego małżonka^[2]. O znaczeniu klasztoru dla rodziny świadczy fakt, że kościół klasztorny służył jako nekropolia wszystkich królów szwedzkich z tego rodu, z wyjątkiem samego Eryka IX^[3]. Pochowany tutaj został także Birger jarl, potężny regent Królestwa Szwecji z II połowy XIII w.; przeniesiono tu być może szczątki króla Inge I Starszego.

Po pożarze kościoła w 1234 w architekturze budowli pojawiły się nowe impulsy architektoniczne przyniesione z kontynentu. Przebudowano prezbiterium, wokół którego powstał wieniec kaplic zachowanych do dziś. To one były przypuszczalnie przewidziane jako miejsce pochówku członków rodu króla Eryka IX, choć płyty nagrobne pojawiły się w nich dopiero w XVI w. Groby znajdują się prawdopodobnie w nawie głównej.

W połowie XVI w., wskutek reform po przyjęciu przez Szwecję luteranizmu, majątek opactwa został zsekularyzowany, a sam klasztor został zniszczony podczas najazdu duńskiego w 1566 r. (ocalał tylko kościół). W XVII w. kościół został uratowany i odrestaurowany staraniem kanclerza Szwecji Magnusa Gabriela De la Gardie, który urządził tu kryptę mieszczącą nekropolię swej potężnej rodziny.

W XIX w. rozpoczęto według projektu architekta Johana Fredrika Åboma budowę nowej rozety w szczycie południowego ramienia transeptu. W 1889 główny intendent budowlany Helgo Zettervall zaproponował nową restaurację kościoła z zamiarem przywrócenia jego stylizowanego na średniowieczny wyglądu. Propozycja ta została zrealizowana tylko częściowo; przebudowano szczyty obu ramion transeptu, ukończono rozety, w rozecie północnego ramienia transeptu wymieniono średniowieczny maswerk.

Na przełomie XIX i XX w. pojawił się sprzeciw wobec stylu restauracyjnego zaproponowanego przez Zettervalla (autora przebudowy katedr w Skarze i Uppsali). Architekt Sigurd Curman, który studiował zasady restauracji na kontynencie, wraz z restauracją kościoła klasztornego we Vrecie, przeprowadzoną w latach 1914–1917 założył nową szkołę: zachowywał on naleciałości różnych epok zamiast je niepotrzebnie usuwać. W tym duchu przeprowadził w latach 1918–1923 restaurację kościoła klasztornego w Varnhem, w trakcie której odkopano i wyeksponowano mury dawnego klasztoru. Podczas renowacji, w 1922, odnaleziono w nawie głównej, naprzeciwko zachodniego wejścia, grób Birgera jarla i jego drugiej małżonki, królowej Danii Mechtyldy holsztyńskiej. 1 maja 2002 rozpoczęto badania szczątków spoczywających w grobowcu. W 2007 muzeum w Västergotland, Uniwersytet w Uppsali i szwedzki Zakład Medycyny Sądowej (Rättsmedicinalverket) wspólnie poinformowały, iż dzięki badaniom DNA, przeprowadzonym na zębach spoczywających w grobie szkieletów ustalono, że należą rzeczywiście do Birgera jarla i jego syna; ustalono też, że spoczywająca w grobowcu kobieta nie jest z nimi spokrewniona^[4]^[5].

Kościół w Varnhem przeżywa obecnie okres dużej popularności dzięki powieściom szwedzkiego pisarza Jana Guillou – głównym bohaterem wydanej przezeń i popularnej nie tylko w Szwecji trylogii, której akcja ma miejsce w drugiej połowie XII w., jest Arn Magnusson, który część swego życia spędził w klasztorze w Varnhem^[6].

Architektura

Obecnie z zabudowań klasztornych istnieje tylko kościół, wyeksponowane są też fundamenty dawnych budynków klasztornych. Pierwotny kościół klasztorny spłonął w 1234 r. i został wkrótce odbudowany (ponowna konsekracja miała miejsce w 1260 r., była to wówczas największa świątynia w Szwecji)^[7]. Zbudowany jest w stylu romańskim, według wzorców typowych dla architektury zakonu cystersów. Jest to trójnawowa bazylika, z ambitem i wieńcem kaplic wokół prezbiterium.

Przypisy

↑ Sveriges riksdag: Svensk författningssamling (SFS) Lag (1988:950) om kulturminnen m.m.. [dostęp 2012-02-25]. (szw.).
↑ Thomas Hill: Zisterzienser: Norm, Kultur, Reform – 900 Jahre Zisterzienser. Ulrich Knefelkamp (red.). Springer-Verlag, 2002, s. 76, seria: Schriftenreihe des Interdisziplinären Zentrums für Ethik an der Europa-Universität Viadrina Frankfurt (Oder). 5. ISBN 3-540-64816-X. [dostęp 2010-02-08]. Cytat: ... es für mich sehr nützlich ist, mir die Armen Christi zu Freunden zu machen. Voraussetzungen und Motive der Anlage von Zisterzienserklöstern in Dänemark. (niem.).
↑ Thomas Lindkvist: Early political organisation: Kings and provinces in Sweden. W: The Cambridge History of Scandinavia. Knut Helle (red.). T. 1: Prehistory to 1520. Cambridge: Cambridge University Press, 2003, s. 226. ISBN 0-521-47299-7. [dostęp 2010-02-08]. (ang.).
↑ Ann Catherine Bonnier (i in.): Svenska kyrkor: En historisk reseguide. s. 124.
↑ Helena Malmström, Andreas Karlsson, Maria Vretemark, doc Anders Götherström, dr Gunilla Holmlund w: Västergötlands museum: DNA analyser ger ytterligare stöd till hypotesen om att graven vid lekmannaaltaret i Varnhem är Birger jarls grav. [dostęp 2015-02-11]. (szw.).
↑ Ann Catherine Bonnier (i in.): Svenska kyrkor: En historisk reseguide. s. 123.
↑ Heinfried Wischermann: Romańskie budownictwo w Skandynawii. W: Sztuka romańska: architektura – rzeźba – malarstwo. Rolf Toman (red.). Könemann, 2000, s. 253. ISBN 3-8290-2563-7.

Bibliografia

Varnhem Kloster. W: Petra Juling: Schweden. Dumont Reise, 2008, s. 223. ISBN 3-7701-7616-2. [dostęp 2010-02-08]. (niem.).
Skara und Varnhem. W: Jutta Westmeyer, Petra Juling: Schweden: der Süden mit Stockholm. Köln: DuMont, 2002, s. 178. ISBN 3-7701-5922-5. [dostęp 2010-02-08]. (niem.).
Ann Catherine Bonnier, Göran Hägg, Ingrid Sjöström: Svenska kyrkor: En historisk reseguide. Sztokholm: Medströms Bokförlag, 2008, s. 123-125. ISBN 978-91-7329-015-9. (szw.).