Leszczyna

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Leszczyna

Leszczyna pospolita
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	brzozowate
Rodzaj	leszczyna
Nazwa systematyczna
Corylus L. Sp. Pl. 998. 1753
Typ nomenklatoryczny
Corylus avellana[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Leszczyna (Corylus L.) – rodzaj drzew i krzewów klasyfikowany do rodziny brzozowatych (dawniej często do wyodrębnianej rodziny leszczynowatych). Należy tu ok. 16^[4]–17^[5] gatunków. Występują one w strefie umiarkowanej półkuli północnej, z centrum zróżnicowania w Azji Wschodniej na obszarze od Himalajów po Japonię. Trzy gatunki rosną w Europie, a dwa w Ameryce Północnej^[6]. W Polsce dziko rośnie leszczyna pospolita C. avellana, często uprawiana jest leszczyna turecka C. colurna (rozsiewa się także w parkach^[7]) i leszczyna południowa C. maxima, inne gatunki są spotykane rzadko w kolekcjach botanicznych^[8]. W naturze leszczyny rosną w lasach i zaroślach, często tworząc podszyt, ale gatunki drzewiaste są też lokalnie ważnym składnikiem drzewostanów^[6]. Leszczyny kwitną przed rozwinięciem liści, często jeszcze zimą^[8]. Kwiaty zapylane są przez wiatr^[6].

Leszczyny uprawiane są dla jadalnych nasion zawartych w tzw. orzechach laskowych. Wykorzystywane są także do nasadzeń jako rośliny ozdobne (zwłaszcza odmiany o barwnych liściach). Drzewiasta leszczyna turecka wykorzystywana jest jako źródło surowca drzewnego^[6].

Morfologia

Pokrój

Zwykle kilkumetrowej wysokości krzewy, ale należy tu też kilka gatunków drzewiastych: leszczyna Jacquemonta osiąga ok. 15 m wysokości, leszczyna turecka zwykle ok. 25 m, a leszczyna chińska do 40 m wysokości. Pędy leszczyn pokryte są włoskami, u części gatunków miękkimi, u części sztywnymi, szczecinkowatymi, czasem kłującymi (leszczyna himalajska). Pąki są zaokrąglone lub stępione^[8].

Liście

Opadające zimą, skrętoległe^[6]. Ogonki zwykle krótkie, ale u leszczyny tureckiej do 5 cm. Blaszka liściowa szeroka i zwykle sercowata u nasady, na brzegu w różny sposób zwykle podwójnie piłkowana (czasem też nieco klapowana). Liście zwykle owłosione, zwłaszcza od spodu^[8].

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, ale rośliny są jednopienne^[8]. Kwiatostany z kwiatami męskimi mają postać zwisających kotek. Ich osie pokryte są łuskowatymi podsadkami w kątach których wyrastają trzy kwiaty. Są one bezokwiatowe i składają się tylko z 4 pręcików. Kwiaty żeńskie ukryte są w pąkach, z których ponad łuski wystawiają czerwone znamiona słupków^[6].

Owoce

Orzechy laskowe – kuliste do wydłużonych, o długości od 1 do 2,5 cm, z bardzo twardą skorupą i dużym, pojedynczym nasieniem wewnątrz. Owoce tkwią w okrywie owocowej (involucrum) powstającej ze zrastających się dwóch przysadek, której budowa i długość jest istotną cechą diagnostyczną wykorzystywaną do identyfikacji gatunków^[6][8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny brzozowatych z rzędu bukowców. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny leszczynowych Coryloideae J. D. Hooker^[2]. Podrodzina ta wyodrębniana była w dawniejszych systemach często w randze osobnej rodziny, ale analizy filogenetyczne wskazały na bardzo bliskie pokrewieństwo tych grup i w kolejnych wersjach systemów APG rodzaj zaliczany jest do szeroko ujmowanej rodziny brzozowatych^[2].

Wykaz gatunków^[4][8]

• Corylus americana Walter – leszczyna amerykańska
• Corylus avellana L. – leszczyna pospolita
• Corylus chinensis Franch. – leszczyna chińska
• Corylus colchica Albov – leszczyna kaukaska
• Corylus colurna L. – leszczyna turecka, l. drzewiasta
• Corylus × colurnoides C.K.Schneid. – leszczyna pośrednia
• Corylus cornuta Marshall – leszczyna rogata, l. dziobata
• Corylus fargesii (Franch.) C.K.Schneid. – leszczyna Fargesa
• Corylus ferox Wall. – leszczyna himalajska
• Corylus heterophylla Fisch. ex Trautv. – leszczyna różnolistna
• Corylus jacquemontii Decne. – leszczyna Jacquemonta
• Corylus maxima Mill. – leszczyna południowa, l. Lamberta
• Corylus potaninii Bobrov
• Corylus sieboldiana Blume – leszczyna Siebolda
• Corylus wangii Hu
• Corylus wulingensis Q.X.Liu & C.M.Zhang
• Corylus yunnanensis (Franch.) A.Camus

Zastosowanie

• Orzechy laskowe produkowane głównie z odmian wielkoowocowych mieszańcowego pochodzenia mają duże znaczenie jako produkt spożywczy. Poza tym uzyskuje się z nich olej, który znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, farbiarskim oraz perfumeryjnym^[9].
• Odmiany leszczyny o barwnych liściach uprawiane są jako rośliny ozdobne w parkach i ogrodach^[6].
• Lekkie i giętkie drewno leszczyny używa się m.in. do wyrobu obręczy do beczek, a z pędów wykonuje się laski, wędziska i tyczki.
• Węgiel drzewny uzyskany z leszczyny służy do wyrobu pałeczek rysunkowych^[9].
• Drewno leszczyny tureckiej, które ma różowy odcień, bywa stosowane w meblarstwie i w rzemiośle artystycznym.
• Z gałązek leszczyny wykonywano różdżki używane przez różdżkarzy do poszukiwania podziemnych źródeł wody, a w średniowieczu sędziowie przy ich pomocy wykrywali złodziei i morderców^[10][6].

Zobacz kolekcję cytatów o leszczynie w Wikicytatach

Przypisy