Ludy północnohalmaherskie

Ludy północnohalmaherskie
Ilustracja
Meczet na wyspie Tidore lub Ternate
Populacja

550 tys.

Miejsce zamieszkania

Indonezja (Moluki Północne)

Język

języki północnohalmaherskie, malajski (lokalny), indonezyjski

Religia

islam, chrześcijaństwo, wierzenia tradycyjne

Grupa

Molukańczycy, Indonezyjczycy

Pokrewne

(językowo) Papuasi

Ludy północnohalmaherskie – grupy etniczne zamieszkujące północną część archipelagu Moluków we wschodniej Indonezji (prowincja Moluki Północne).

Dokładniej, zamieszkują północną część wyspy Halmahera oraz wyspy Morotai, Ternate, Tidore i zachodnią część Makian. Ich liczebność wynosi ok. 550 tys. osób[1]. W większości są muzułmanami wyznania sunnickiego, choć są wśród nich również chrześcijanie[2]. Niektórzy zachowują wierzenia tradycyjne[3].

Posługują się językami północnohalmaherskimi, zaliczanymi do rodziny zachodniopapuaskiej. Współcześnie ich rodzime języki są wypierane przez regionalną odmianę języka malajskiego[4], a w powszechnym użyciu na terenie prowincji jest także język indonezyjski[5]. Pomimo pokrewieństwa językowego z Papuasami ludy te nie wyróżniają się na tle pobliskich ludów austronezyjskich, zarówno pod względem kulturowo-gospodarczym, jak i fizycznym[2]. W czasach starożytnych ludność ta była zaangażowana w system handlu międzynarodowego łączący region śródziemnomorski z Azją Południowo-Wschodnią[2].

Podział etniczny

Muzułmanie z ludu Galela

Wśród głównych ludów północnej Halmahery można wymienić: Galela, Isam, Kao (Kau)[6], Loloda (Loda), Makian Luar, Modole, Sahu, Waioli, Tabaru (Tobaru), Ternate, Tidore, Tobelo i Togutil[2][3]. Ternate i Tidore zamieszkują wyspy o tych samych nazwach[7], a Makian Luar to odrębna językowo ludność zachodniej części wyspy Makian[8]. Lud Isam jest też zwany Pagu, a Waioli to podgrupa Sahu[3]. Togutil (Tugutil) to nazwa nomadycznej grupy Tobelo, precyzyjniej określanej jako Forest Tobelo. W szerszym ujęciu chodzi ogólnie o izolowane grupy tubylczej ludności[9].

Z perspektywy lingwistycznej ich dalekimi krewnymi są grupy zamieszkujące zachodnią część półwyspu Ptasia Głowa w północno-zachodniej Nowej Gwinei[10]. Ethnologue (wyd. 25) podaje, że rodzina języków północnohalmaherskich obejmuje następujące języki: galela, loloda, laba, modole, pagu, tabaru, tobelo, togutil (tugutil), ternate, tidore, makian luar (makian zachodni), sahu, gamkonora, ibu, waioli, kao[11].

Gospodarka i społeczeństwo

Yangere – tradycyjny instrument muzyczny

Zajmują się rolnictwem, zasadniczą rolę odgrywa pozyskiwanie kopry (w przypadku grup Tidore, Ternate i Makian Luar). Wśród takich ludów jak Tobelo, Galela, Ibu, Loda i Sahu dominuje rolnictwo ręczne, uprawa roślin korzeniowych i bulwiastych (pochrzyn, kolokazja jadalna itd.), bananów oraz w mniejszym stopniu ryżu i prosa[2]. Ludy Togutil, Gamkonora i Kau do XX w. zajmowały się łowiectwem i zbieractwem[12].

Struktura społeczna jest zróżnicowana. Istnieją zarówno rozwinięte społeczeństwa klasowe (Ternate, Makian Luar), jak i grupy ludów zbierackich (np. Togutil). Podstawę organizacji społecznej tworzy społeczność wiejska[2]. Równoległe z wpływami islamu i chrześcijaństwa zakorzenione są tradycyjne praktyki i wierzenia (np. wiara w czary i duchy, instytucja szamanów)[13][14][15]. Panuje wiara w istnienie Moro, czyli niewidzialnych istot ludzkich na Halmaherze i Morotai, które mają swoje własne społeczeństwo, wsie i miasta (niezależne od państwa indonezyjskiego) i potrafią komunikować się przez sny[16].

Lud Togutil (Forest Tobelo, Tobelo Dalam) jest społecznością izolowaną[17]. Zamieszkuje lasy Totoduku, Tukur-Tukur, Lolobata, Kobekulo i Buli, na terenie Parku Narodowego Aketajawe-Lolobata[18].

Dane leksykalne sugerują, że ludy północnohalmaherskie odgrywały istotną rolę w handlu morskim w rejonie Pacyfiku, docierając nie tylko do różnych zakątków wschodniej Indonezji, ale również do Cieśniny Torresa i Zatoki Papua (dzisiejsza Papua-Nowa Gwinea). O tak szerokim zasięgu ich wpływów świadczą pewne zapożyczenia, które zidentyfikowano w lokalnych językach[19][20].

Antropologia fizyczna

Wbrew klasyfikacji lingwistycznej w dawnym ujęciu byli zaliczani do typu mongoloidalnego („malajskiego” bądź „indonezyjskiego”)[21]. Silnie przypominają mieszkańców regionów Indonezji na zachód od Halmahery, a w dodatku kultura Ternate i Tidore jest ściśle związana z kulturą zachodniej Indonezji[22]. Zagadnienie to omawia m.in. antropolog społeczny J. Platenkamp w artykule z 1990/1996 r., łącząc kulturę tubylców z kulturami austronezyjskimi[23]. Badania genetyczne wykazały, że ludy Ternate i Galela są bliżej spokrewnione z większością grup austronezyjskich, choć nie odpowiada to ich przynależności językowej[24]. P. Bellwood (1998), analizując dzieje regionu, dochodzi do wniosku, że obecność azjatyckich cech antropologicznych musi wynikać z wielowiekowych małżeństw mieszanych[25].

Encyklopedia Narody mira podaje, że grupa ta powstała wskutek wymieszania się autochtonicznej ludności regionu z przybyszami z Azji Południowo-Wschodniej[1]. C.L. Voorhoeve (1994), sugerując się charakterem zapożyczeń w lokalnych językach, twierdzi, że wyspa Halmahera była wcześniej zasiedlona przez użytkowników jednego z języków filipińskich – lub doszło do napływu takiej ludności przed rozpadem wspólnego prajęzyka[26].

R. Blust (2013, 2017) zauważa, że papuaskie cechy fizyczne w większej mierze wykazują lokalne ludy austronezyjskie, zamieszkujące obszar południowej Halmahery. Badacz tłumaczy ten paradoks złożoną historią osadnictwa na północnych Molukach oraz procesami zamiany językowej wśród obu grup ludności[27][28]. Autor przywołuje w tym kontekście przykład grupy etnicznej Fataluku z Timoru Wschodniego, która również posługuje się jednym z języków papuaskich – fataluku, mimo że łączą ją związki z ludami austronezyjskimi[28].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Lew Mironowicz Minc: Narody mira. Encykłopiedija. Moskwa: OŁMA Miedia Grupp, 2007, s. 462. ISBN 978-5-373-01057-3. OCLC 750975372. [dostęp 2022-09-12]. (ros.).
  2. ↑ a b c d e f Czlenow 1998 ↓.
  3. ↑ a b c Masinambow 1972 ↓, s. 119.
  4. ↑ John Bowden. Local languages, local Malay, and Bahasa Indonesia: A case study from North Maluku. „Wacana”. 14 (2), s. 313–332, 2012. ISSN 1411-2272. (ang.). 
  5. ↑ M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Malay, North Moluccan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-08-14] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-14]  (ang.).
  6. ↑ James Haire: The Character and Theological Struggle of the Church in Halmahera, Indonesia, 1941–1979. Frankfurt am Main: Lang, 1981, s. 183, seria: Studien zur interkulturellen Geschichte des Christentums 26. ISBN 3-8204-5888-3. OCLC 8845802. (ang.).
  7. ↑ Masinambow 1972 ↓, s. 120.
  8. ↑ Mark Taber (red.): Atlas bahasa tanah Maluku. Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura, 1996, s. 8. ISBN 978-979-8132-90-2. OCLC 40713056. (indonez.).
  9. ↑ Christopher R. Duncan. Social Change and the Reformulation of Identity Among the Forest Tobelo of Halmahera Tengah. „Cakalele”. 8, s. 79–90, 1997. The Center for Southeast Asian Studies. OCLC 650910680. [dostęp 2022-08-23]. [zarchiwizowane z adresu 2018-10-08]. (ang.). 
  10. ↑ Visser 1989 ↓, s. 81.
  11. ↑ David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), North Halmahera, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 25, Dallas: SIL International, 2022 [dostęp 2022-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-16]  (ang.).
  12. ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. Bolszaja rossijskaja encykłopiedija. [dostęp 2023-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-20)]. (ros.).
  13. ↑ John Bowden: Taba (Makian Dalam): Description of an Austronesian language from Eastern Indonesia. Department of Linguistics and Applied Linguistics, The University of Melbourne, 1997, s. 10. OCLC 222104670. (ang.).
  14. ↑ Christiaan F. van Fraassen: Ternatan/Tidorese. W: David Levinson (red.): Encyclopedia of World Cultures. T. 5: East and Southeast Asia. Boston, MA: G.K. Hall, 1993, s. 273–276. ISBN 0-8168-8840-X. OCLC 22492614. [dostęp 2022-12-27]. (ang.).
  15. ↑ Paul Michael Taylor: The Folk Biology of the Tobelo People: A Study in Folk Classification. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1990, s. 1–187, seria: Smithsonian Contributions to Anthropology 34. DOI: 10.5479/si.00810223.34.1. ISBN 978-0-8357-4325-9. OCLC 490529608. [dostęp 2022-08-07]. (ang.).
  16. ↑ Naomichi Ishige. The Traditional Spirit World. „Senri Ethnological Studies”. 7, s. 401–447, 1980. DOI: 10.15021/00003423. [dostęp 2022-09-29]. [zarchiwizowane z adresu 2022-09-29]. (ang.). 
  17. ↑ EdomE. Bayau EdomE., AgustinusA. Kastanya AgustinusA., PiterP. Pelupessy PiterP., Potret Kehidupan Suku Togutil dan Kearifan Lokal Khususnya Obat-Obatan Tradisional dari Hutan, „MAKILA: Jurnal Penelitian Kehutanan”, 13 (1), 2019, s. 67–84, DOI: 10.30598/makila.v13i1.2322, ISSN 2746-7155 [dostęp 2021-08-15]  (indonez.).
  18. ↑ Yuyus Kardiman, Yasnita Yasin, Aslidar, Windi Marathun Sholiha: Masyarakat Indonesia: teropong antropologi budaya Indonesia. Jakarta: Laboratorium Sosial Politik Press, Program Studi Pendidikan Pancasila dan Kewarganegaraan, Jurusan Ilmu Sosial Politik, Fakultas Ilmu Sosial, Universitas Negeri Jakarta, 2010, s. 217. ISBN 978-602-8768-09-2. OCLC 864391577. [dostęp 2021-08-15]. (indonez.).
  19. ↑ Mahdi 1999 ↓, s. 159–160.
  20. ↑ Geraghty 2004 ↓, s. 91.
  21. ↑ Masinambow 1972 ↓, s. 119. Cytat: The interior tribes of North Halmahera are generally of Mongoloid (Malay or “Indonesian”) physical type, whereas those of the south tend to be more “Papuan” or “Melanesoid” in appearance.
  22. ↑ Bellwood 1998 ↓, s. 138.
  23. ↑ Platenkamp 1996 ↓.
  24. ↑ KuldeepK. Bhatia KuldeepK., SimonS. Easteal SimonS., Robert L.R.L. Kirk Robert L.R.L., A Study of Genetic Distance and the Austronesian/Non-Austronesian Dichotomy, [w:] PeterP. Bellwood, James J.J.J. Fox, DarrellD. Tryon (red.), The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives, Canberra: ANU E Press, 2006, s. 195–206, DOI: 10.22459/A.09.2006.10, ISBN 978-1-920942-85-4, OCLC 225298720, JSTOR: j.ctt2jbjx1.13 [dostęp 2022-12-03]  (ang.).
  25. ↑ Bellwood 1998 ↓, s. 137–139.
  26. ↑ Voorhoeve 1994 ↓, s. 652.
  27. ↑ Robert Blust: The Austronesian languages. Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 9. ISBN 978-1-922185-07-5. OCLC 851066712. (ang.).
  28. ↑ a b Blust 2017 ↓, s. 195.

Bibliografia

  • Peter Bellwood: The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia. W: Roger Blench, Matthew Spriggs (red.): Archaeology and Language II: Correlating archaeological and linguistic hypotheses. London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140. DOI: 10.4324/9780203202913. ISBN 978-0-415-11761-6. OCLC 252876928. [dostęp 2022-07-16]. (ang.).
  • Robert Blust: The Linguistic History of Austronesian-speaking Communities in Island Southeast Asia. W: Peter Bellwood: First Islanders: Prehistory and Human Migration in Island Southeast Asia. Hoboken: John Wiley & Sons, 2017, s. 190–197. DOI: 10.1002/9781119251583.ch6. ISBN 978-1-119-25154-5. OCLC 976434720. [dostęp 2023-02-14]. (ang.).
  • Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 5-85270-155-6. OCLC 40821169. (ros.).
  • Michaił Anatoljewicz Czlenow: Nasielenije Mołukkskich ostrowow. Moskwa: Nauka, 1976. OCLC 10478045. (ros.).
  • Paul Geraghty: Borrowed plants in Fiji and Polynesia: some linguistic evidence. W: Jan Tent, Paul Geraghty (red.): Borrowing: A Pacific Perspective. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2004, s. 65–98, seria: Pacific Linguistics 548. DOI: 10.15144/PL-548.65. ISBN 978-0-85883-532-0. OCLC 57549336. (ang.).
  • Waruno Mahdi: The dispersal of Austronesian boat forms in the Indian Ocean. W: Roger Blench, Matthew Spriggs (red.): Archaeology and Language III: Artefacts, languages and facts. London–New York: Routledge, 1999, s. 144–179. DOI: 10.4324/9780203202906. ISBN 978-0-415-10054-0. OCLC 316494359. (ang.).
  • E.K.M. Masinambow: Halmahera. W: Frank M. LeBar (red.): Ethnic Groups of Insular Southeast Asia. T. 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar. New Haven: Human Relations Area Files Press, 1972, s. 119–122. ISBN 978-0-87536-403-2. OCLC 650009. (ang.).
  • Jos D. M. Platenkamp: North Halmahera: Non-Austronesian Languages, Austronesian Cultures?. W: Jan van Bremen, Vesna Godina, Jos D. M. Platenkamp (red.): Horizons of understanding: an anthology of theoretical anthropology in Europe. Leiden: Research School CNWS, Leiden University, 1996, s. 206–223. ISBN 90-73782-28-7. OCLC 35805745. [dostęp 2022-09-20]. (ang.).
  • Leontine E. Visser: Foreign Textiles in Sahu Culture. W: Mattiebelle Gittinger (red.): To Speak with Cloth: Studies in Indonesian Textiles. Los Angeles: Museum of Cultural History, University of California, 1989, s. 80–90. ISBN 978-0-930741-17-4. OCLC 20970370. [dostęp 2022-12-31]. (ang.).
  • Clemens L. Voorhoeve: Contact-induced change in the non-Austronesian languages in the north Moluccas, Indonesia. W: Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.): Language Contact and Change in the Austronesian World. Wyd. reprint 2010. Berlin–Boston: De Gruyter Mouton, 1994, s. 649–674, seria: Trends in Linguistics: Studies and Monographs 77. DOI: 10.1515/9783110883091.649. ISBN 978-3-11-088309-1. OCLC 853258768. (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Indonezja – o niewidzialnych ludziach Moro na wyspie Rau, kawowej skałce i Singapurze. Coaching Rozkwitu, 2014-06-22. [dostęp 2022-09-30].
  • p
  • d
  • e
Ludy północnohalmaherskie
  • Galela
  • Isam (Pagu)
  • Kau (Kao)
  • Loloda (Loda)
  • Modole (Madole)
  • Sahu
  • Waioli
  • Tabaru (Tobaru)
  • Tobelo
  • Togutil (Tugutil, Tobelo Dalam)
  • Ternate
  • Tidore
  • Makian Luar