Mendele Mojcher Sforim

‏מענדעלע מוכר־ספֿרים‎

Imię i nazwisko

Szolem Jakow Abramowicz

Data i miejsce urodzenia

2 stycznia 1836
Kopyl

Data i miejsce śmierci

8 grudnia 1917
Odessa

Narodowość

żydowska

Język

hebrajski, jidysz

Dziedzina sztuki

pisarz

Ważne dzieła

Podróże Beniamina Trzeciego

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty w Wikiźródłach

Cytaty w Wikicytatach

Mendele Mojcher Sforim (jid. ‏מענדעלע מוכר־ספֿרים‎, właśc. Szolem Jakow Abramowicz; ur. 2 stycznia 1836 w Kopylu, zm. 8 grudnia 1917 w Odessie) – najstarszy z klasyków nowoczesnej literatury jidysz, jeden z pionierów nowożytnej literatury hebrajskiej^[1].

Życiorys

Urodził się 2 stycznia 1836 w Kopylu. Jego pierwszym nauczycielem był ojciec, od którego otrzymał tradycyjną edukację, kształcił się również w jesziwach w okolicach Kopyla. W 1854 przeniósł się do Kamieńca Podolskiego, gdzie uczył się rosyjskiego, niemieckiego oraz matematyki. Został popularyzatorem haskali. Tamże zadebiutował w piśmie „Ha-Mag(g)id” (hebr. Kaznodzieja) artykułem List o wychowaniu (1856). W 1858 przeprowadził się do Berdyczowa, a w 1869 do Żytomierza – po krytyce skorumpowanych żydowskich elit Berdyczowa przedstawionej w Miszpat Szalom (hebr. Sąd pokoju). W Żytomierzu pracował jako rabin w szkole rabinackiej^[1].

W 1881 przeprowadził się do Odessy, gdzie kierował żydowską szkołą religijną (Talmud Torą) i związał się z ruchem odrodzenia narodowego. Był członkiem Chibat Syjon propagując syjonizm. W 1905 wyjechał na dwa lata do Genewy, uciekając przed pogromami żydowskimi. Zmarł w Odessie 8 grudnia 1917^[1].

Twórczość

Początkowo pisał po hebrajsku, a w latach 70. XIX w. w jidysz (mając na uwadze szerokie dotarcie do czytelników posługujących się tym językiem), po czym powrócił do hebrajskiego, tłumacząc na ten język te swoje dzieła, które powstały w jidysz. W swych utworach posługiwał się satyrą i groteską, krytykując małomiasteczkową żydowską mentalność oraz ukazując realia życia na prowincji. Poddawał również krytyce elity żydowskie. Bohaterami czynił ludzi biednych i z kłopotami, których ukazywał w sposób tragiczno-komiczny^[1].

Jest uważany za „dziadka” nowoczesnej literatury jidysz^[1], gdyż jako pierwszy pisarz doszedł do ujednolicenia języka jidysz ponad dialektami.

Wybrane dzieła

1862–1873: Toldot ha-tewa (Dzieje przyrody)^[1];
1864: Dos klejne menczele (Mały człowieczek)^[1];
1865: Dos winczfingerl (Pierścionek zaręczynowy)^[1];
1867: E(j)n miszpat (Krytyczne oko)^[1];
1969: Di tokse (Taksa)^[1];
1869: Miszpat Szalom (Sąd pokoju)^[1];
1869: Fiszke der krumer (Kulawy Fiszke)^[1];
1869: Eltern un kinder (Rodzice i dzieci)^[1];
1873: Di kljacze (Szkapa, przeł. Klemens Junosza, Księgarna A. Gruszeckiego, Warszawa 1886);
1875: Judeł^[1];
1879: Masoes Benjomin Haszliszi^[1] (Podróże Beniamina Trzeciego, przeł. Michał Friedman, wstęp: Salomon Belis-Legis, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1990);
1884: Der pryzyw (Pobór)^[1].

Ponadto w latach 1899–1912 pracował nad Szlojme reb Chaims (Szlojme, syn pana Chaima) oraz nad nieukończonymi wspomnieniami Ba-jamim ha-hem (W owe dni)^[1].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q AnnaA. Majchrowska AnnaA., Mendele Mojcher Sforim [online], Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2020-12-06] .