Morderstwo Widerszala i Makowieckiego

Morderstwo Widerszala i Makowieckiego – zamachy na Ludwika Widerszala i Jerzego Makowieckiego, członków wydziału Biura Informacji i Propagandy (BIP) Armii Krajowej, dokonane 13 czerwca 1944 przez egzekucyjną „grupę Sudeczki” (wywodzącą się z organizacji Miecz i Pług), którą dowodził Andrzej Popławski ps. „Sudeczko”^[1]. Widerszal i Makowiecki pełnili kierownicze role w BIP i byli członkami Stronnictwa Demokratycznego^[2].

W okresie Polski Ludowej lansowano, zarówno wśród ówczesnych władz, jak i środowiska poakowskiego, tezę o odpowiedzialności Narodowych Sił Zbrojnych za te zabójstwa. Dopiero w latach 80. obalił ją Andrzej Kunert^[3], jednocześnie uważając, że morderstwa te były konsekwencją kampanii propagandowej, którą prowadziły niektóre środowiska NSZ^[4]. Nazwisko Ludwika Widerszala widniało na pierwszym miejscu jednej ze sporządzonych przez kontrwywiad NSZ-ONR (odłam NSZ wywodzący się z przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego, który w kwietniu 1944 roku wyłamał się ze scalenia NSZ z AK) tzw. list proskrypcyjnych. Zawierały one nazwiska osób podejrzanych o sympatie lewicowe, działalność komunistyczną i/lub żydowskie pochodzenie. Osoby, które znalazły się na listach proskrypcyjnych, w założeniach, miały zostać zabite lub przekazane do Gestapo, gdyby były bliskie przejęcia władzy w Polsce^[5]. W dokumencie NSZ-ONR wskazanie Ludwika Widerszala jako osoby do likwidacji uzasadniono następująco: „Żyd, uczeń Handelsmana, historyk, komunista”. Nie przedstawiono jednak, na czym polegać miała jego komunistyczna działalność^[6].

Zdaniem Janusza Marszalca i Rafała Wnuka, Widerszal i Makowiecki zostali zamordowani w wyniku decyzji skrajnie prawicowej grupy mafijnej, w skład której mieli wchodzić: Witold Bieńkowski (związany ze środowiskami katolickimi oficer kontrwywiadu AK i kierownik Referatu Żydowskiego Delegatury Rządu na Kraj, według Józefa Światły agent NKWD), Władysław Jamontt (powiązany z przedwojennym ONR) i Władysław Niedenthal^[3]. Wyroki te były bezprawne, wykonane bez zgody Komendy Głównej AK, Delegata Rządu ani Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa.

Do wykonania wyroków wyznaczono Andrzeja Popławskiego (1908-1944), pseudonim „Andrzej Sudeczko”, który związany był początkowo z kontrwywiadem Okręgu Warszawskiego AK. W momencie dokonywania zabójstw dowodził grupą dywersyjną, będącą oddziałem egzekucyjnym organizacji Miecz i Pług^[1]. Po tych wydarzeniach zasilił PKB^[2]. W lipcu 1944 został uznany za winnego tych zabójstw i zastrzelony z wyroku sądu AK^[7].

Do pierwszego zabójstwa doszło w mieszkaniu Widerszala^[7] przy ulicy Asfaltowej 17 na Mokotowie^[8]. Żołnierzom przed akcją powiedziano, że mają zastrzelić podwójnego agenta Gestapo i GL-AL, a sam Widerszal określony został jako Żyd, mason i komunista. W trakcie wykonywania wyroku Widerszal się modlił. Wzbudziło to podejrzenie zamachowców, którzy już wtedy uznali, że zlecający zabójstwo mogli się mylić, mimo to żołnierze zabili Widerszala na oczach ciężarnej żony^[9][10].

W tym samym czasie Makowiecki i jego żona Zofia^[7][9] porwani zostali ze swojego domu przy ulicy Jesionowej na Ochocie. Małżeństwo zostało wywiezione na obrzeża miasta w rejon wsi Górce (obecnie osiedle warszawskiej dzielnicy Bemowo) i zastrzelone. Do obojga Makowieckich osobiście strzelać miał sam Sudeczko^[2].

Sprawa morderstwa Makowieckiego i Widerszala budzi kontrowersje: część historyków i publicystów historycznych związanych z obozem prawicy uważa, że Makowiecki i Widerszal mogli być agentami sowieckimi^[11][12], inni wskazują, że chęć porozumienia z ZSRR wcale nie musiała być dowodem agenturalności, a podobne plany do Makowieckiego miał Stanisław Mikołajczyk^[3]. Niektórzy publicyści szukają inspiratorów mordu na Makowieckim i Widerszalu wśród agentury sowieckiej w Polsce, której miałoby zależeć na wyeliminowaniu cudzymi rękami za jednym razem kierownictwa BIP i SD. Według zeznań płka Józefa Światły, ujawnionych przez Radio Wolna Europa, Witold Bieńkowski miał być agentem NKWD, prowadzonym przez gen. Iwana Sierowa^[13].

22 stycznia 2008 roku w czasopiśmie „Glaukopis” (numer 9-10/2008), wydawanym przez nacjonalistycznych historyków, ukazał się artykuł członka redakcji, Sebastiana Bojemskiego, pochwalający zamordowanie Widerszala i Makowieckiego. Swoje poparcie dla zbrodni (określonej jako „prewencyjna likwidacja”) Bojemski uzasadnił następująco: „Środowiska narodowe i katolickie [w czasie okupacji] miały świeżo w pamięci rolę, jaką odegrała liberalna inteligencja w Hiszpanii w latach 30., oraz okrucieństwa, jakich dopuściły się siły Rewolucji w Hiszpanii i Meksyku w latach 20. i 30. Można zatem przyjąć tezę, że została podjęta, przez nieznane środowisko, akcja prewencyjna. Odwołując się do historii, Rewolucja zwyciężała zawsze wówczas, kiedy brakło determinacji do zduszenia jej w zarodku. Tak było we Francji w XVIII w., w Rosji, Hiszpanii, Meksyku. W okupowanej Polsce postanowiono nie powtarzać błędów z przeszłości”^[14]. Fragment artykułu Bojemskiego został odnotowany przez Stowarzyszenie „Nigdy Więcej” w „Brunatnej Księdze”, która ma za zadanie „dokumentację monitoringu przestępstw popełnionych przez neofaszystów i skrajną prawicę oraz incydentów na tle rasistowskim, ksenofobicznym i aktów dyskryminacji”. W opinii autorów księgi „artykuł w «Glaukopisie» stanowi przykład, jak dotąd odosobnionych i ograniczonych do neonazistowskich stron internetowych, pochwał bratobójczego mordowania przeciwników politycznych”^[1].