Morea (roślina)

Morea

Moraea vegeta

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

kosaćcowate

Rodzaj

morea

Nazwa systematyczna

Moraea P. Miller
Fig. Pl. 159. t. 238. 27 Jun 1758^[3]

Typ nomenklatoryczny

M. vegeta Linnaeus^[3]

Synonimy

Barnardiella Goldblatt
Galaxia Thunb.
Gynandriris Parl.
Helixyra Salisb. ex N. E. Br.
Hexaglottis Vent.
Homeria Vent.
Rheome Goldblatt
Roggeveldia Goldblatt
Sessilistigma Goldblatt^[4]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Morea^[5] (Moraea) – rodzaj roślin należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae). Obejmuje ponad 200 gatunków^[6] do ok. 226^[7]. Większość występuje w Afryce, przy czym centrum zróżnicowania rodzaju znajduje się na jej południowym krańcu – w Namaqualand i w Prowincji Przylądkowej Zachodniej^[8] (rośnie tam 115 przedstawicieli rodzaju, z czego 79 to miejscowe endemity^[7]). Zasięgi innych gatunków sięgają na północ po Nigerię i Etiopię^[8]. Poza tym mniej liczni przedstawiciele rosną w obszarze śródziemnomorskim i w strefie międzyzwrotnikowej innych kontynentów^[7]. Rośliny te spotykane są w miejscach skalistych, na pustyniach, w formacjach trawiastych, w suchych zaroślach, ale też na górskich mokradłach^[8]. Ze względu na zawartość glikozydów wiele roślin z tego rodzaju jest trujących dla bydła. Niektóre gatunki zostały rozprzestrzenione jako ozdobne w klimacie ciepłym^[7]. Lokalnie spożywane są bulwocebule Moraea fugax^[9].

Rodzaj nazwany został początkowo Morea dla upamiętnienia botanika angielskiego – Roberta More'a. Nazwa została jednak zmieniona Moraea przez Karola Linneusza prawdopodobnie ze względu na jego teścia – Johana Moraeusa^[10].

Morfologia

Pokrój: Byliny z bulwocebulami, osiągające do 1,5 m wysokości^[8].
Liście: Wyrastają w dwóch rzędach, są spłaszczone, rzadko dęte, równowąskie i osiągają do 2 m wysokości. Czasem skręcają się wokół swojej osi^[8].
Kwiaty: Pojedyncze lub zebrane po kilka w rozgałęzione kwiatostany na szczycie pędu kwiatonośnego. Okwiat efektowny, barwy najczęściej żółtej lub niebieskiej, ale także: czerwonej, białej, brązowej, nierzadko z ciemnymi plamkami. Listki z zewnętrznego okółka okwiatu są prosto wzniesione lub rozpostarte i zwykle wówczas z odgiętymi w dół końcami. Listki okółka wewnętrznego są wolne, mniejsze i zwykle długo zaostrzone. Pręciki są trzy i przykryte są spłaszczonymi szyjkami słupka, przy czym ich nitki zrastają się u nasady słupka w otaczający go cylinder. Zalążnia jest dolna, trójkomorowa, z licznymi zalążkami. Szyjki słupka trzy, płatkowate, rozwidlone^[8].
Owoce: Trójkomorowe, wielonasienne torebki pękające między przegrodami, walcowate lub kuliste z wyciągniętym lub krótkim dzióbkiem. Nasiona zwykle płaskie, czasem kanciaste^[8].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Irideae, z podrodziny Iridoideae z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae). W jego obrębie gatunki dzielone są na pięć podrodzajów: Grandiflora, Monocephalae, Moraea, Vieusseuxia i Visciramosa^[4]. Z analiz molekularnych wynika, że są to rośliny siostrzane dla rodzaju Ferraria, z którym tworzą z kolei klad siostrzany dla rodzajów Dietes i Bobartia^[11].

Wykaz gatunków^[6]

Moraea afro-orientalis Goldblatt
Moraea albicuspa Goldblatt
Moraea albiflora (G.J.Lewis) Goldblatt
Moraea algoensis Goldblatt
Moraea alpina Goldblatt
Moraea alticola Goldblatt
Moraea amissa Goldblatt
Moraea angolensis Goldblatt
Moraea angulata Goldblatt
Moraea angusta (Thunb.) Ker Gawl.
Moraea anomala G.J.Lewis
Moraea ardesiaca Goldblatt
Moraea aristata (D.Delaroche) Asch. & Graebn.
Moraea aspera Goldblatt
Moraea atropunctata Goldblatt
Moraea australis (Goldblatt) Goldblatt
Moraea autumnalis (Goldblatt) Goldblatt
Moraea balundana Goldblatt
Moraea barkerae Goldblatt
Moraea barnardiella Goldblatt
Moraea barnardii L.Bolus
Moraea bella Harms
Moraea bellendenii (Sweet) N.E.Br.
Moraea bifida (L.Bolus) Goldblatt
Moraea bipartita L.Bolus
Moraea bituminosa (L.f.) Ker Gawl.
Moraea bolusii Baker
Moraea bovonei Chiov.
Moraea brachygyne (Schltr.) Goldblatt
Moraea brevifolia Goldblatt
Moraea brevistyla (Goldblatt) Goldblatt
Moraea brevituba (Goldblatt) Goldblatt
Moraea britteniae (L.Bolus) Goldblatt
Moraea bubalina Goldblatt
Moraea bulbillifera (G.J.Lewis) Goldblatt
Moraea caeca Barnard ex Goldblatt
Moraea calcicola Goldblatt
Moraea callista Goldblatt
Moraea cantharophila Goldblatt & J.C.Manning
Moraea carnea Goldblatt
Moraea carsonii Baker
Moraea cedarmontana (Goldblatt) Goldblatt
Moraea cedarmonticola Goldblatt
Moraea ciliata (L.f.) Ker Gawl.
Moraea citrina (G.J.Lewis) Goldblatt
Moraea clavata R.C.Foster
Moraea collina Thunb.
Moraea comptonii (L.Bolus) Goldblatt
Moraea contorta Goldblatt
Moraea cookii (L.Bolus) Goldblatt
Moraea cooperi Baker
Moraea crispa Thunb.
Moraea debilis Goldblatt
Moraea deltoidea Goldblatt & J.C.Manning
Moraea demissa Goldblatt
Moraea deserticola Goldblatt
Moraea dracomontana Goldblatt
Moraea elegans Jacq.
Moraea elliotii Baker
Moraea elsiae Goldblatt
Moraea exiliflora Goldblatt
Moraea falcifolia Klatt
Moraea fenestralis (Goldblatt & E.G.H.Oliv.) Goldblatt
Moraea fenestrata (Goldblatt) Goldblatt
Moraea fergusoniae L.Bolus
Moraea fistulosa (Goldblatt) Goldblatt
Moraea flaccida (Sweet) Steud.
Moraea flavescens (Goldblatt) Goldblatt
Moraea flexicaulis Goldblatt
Moraea fragrans Goldblatt
Moraea fugacissima (L.f.) Goldblatt
Moraea fugax (D.Delaroche) Jacq.
Moraea fuscomontana (Goldblatt) Goldblatt
Moraea galaxia (L.f.) Goldblatt & J.C.Manning
Moraea galpinii (Baker) N.E.Br.
Moraea garipensis Goldblatt
Moraea gawleri Spreng.
Moraea gigandra L.Bolus
Moraea gracilenta Goldblatt
Moraea graminicola Oberm.
Moraea graniticola Goldblatt
Moraea herrei (L.Bolus) Goldblatt
Moraea hesperantha (Goldblatt) Goldblatt
Moraea hexaglottis Goldblatt
Moraea hiemalis Goldblatt
Moraea huttonii (Baker) Oberm.
Moraea inclinata Goldblatt
Moraea inconspicua Goldblatt
Moraea incurva G.J.Lewis
Moraea indecora Goldblatt
Moraea insolens Goldblatt
Moraea inyangani Goldblatt
Moraea iringensis Goldblatt
Moraea kamiesensis Goldblatt
Moraea kamiesmontana (Goldblatt) Goldblatt
Moraea karroica Goldblatt
Moraea knersvlaktensis Goldblatt
Moraea lewisiae (Goldblatt) Goldblatt
Moraea lilacina Goldblatt & J.C.Manning
Moraea linderi Goldblatt
Moraea longiaristata Goldblatt
Moraea longiflora Ker Gawl.
Moraea longifolia (Jacq.) Pers.
Moraea longipes Goldblatt & J.C.Manning
Moraea longistyla (Goldblatt) Goldblatt
Moraea loubseri Goldblatt
Moraea louisabolusiae Goldblatt
Moraea lugubris (Salisb.) Goldblatt
Moraea lurida Ker Gawl.
Moraea luteoalba (Goldblatt) Goldblatt
Moraea macgregorii Goldblatt
Moraea macrantha Baker
Moraea macrocarpa Goldblatt
Moraea macronyx G.J.Lewis
Moraea margaretae Goldblatt
Moraea marginata J.C.Manning & Goldblatt
Moraea marionae N.E.Br.
Moraea marlothii (L.Bolus) Goldblatt
Moraea maximiliani (Schltr.) Goldblatt & J.C.Manning
Moraea mediterranea Goldblatt
Moraea melanops Goldblatt & J.C.Manning
Moraea miniata Andrews
Moraea minima Goldblatt
Moraea minor Eckl.
Moraea modesta Killick
Moraea moggii N.E.Br.
Moraea monticola Goldblatt
Moraea muddii N.E.Br.
Moraea namaquamontana Goldblatt
Moraea namaquana (Goldblatt) Goldblatt
Moraea namibensis Goldblatt
Moraea nana (L.Bolus) Goldblatt & J.C.Manning
Moraea natalensis Baker
Moraea neglecta G.J.Lewis
Moraea nubigena Goldblatt
Moraea ochroleuca (Salisb.) Drapiez
Moraea ocisapunga Ruiz ex Diels
Moraea pallida (Baker) Goldblatt
Moraea papilionacea (L.f.) Ker Gawl.
Moraea patens (Goldblatt) Goldblatt
Moraea pearsonii Goldblatt & J.C.Manning
Moraea pendula (Goldblatt) Goldblatt
Moraea pilifolia Goldblatt
Moraea polyanthos L.f.
Moraea polystachya (Thunb.) Ker Gawl.
Moraea pritzeliana Diels
Moraea pseudospicata Goldblatt
Moraea pubiflora N.E.Br.
Moraea pyrophila Goldblatt
Moraea radians (Goldblatt) Goldblatt
Moraea ramosissima (L.f.) Druce
Moraea reflexa Goldblatt
Moraea regalis Goldblatt & J.C.Manning
Moraea reticulata Goldblatt
Moraea rigidifolia Goldblatt
Moraea riparia (Goldblatt) Goldblatt
Moraea rivulicola Goldblatt & J.C.Manning
Moraea robusta (Goldblatt) Goldblatt
Moraea saxicola Goldblatt
Moraea schaijesiorum Geerinck
Moraea schimperi (Hochst.) Pic.Serm.
Moraea schlechteri (L.Bolus) Goldblatt
Moraea serpentina Baker
Moraea serratostyla (Goldblatt) Goldblatt
Moraea setifolia (L.f.) Druce
Moraea simplex Goldblatt & J.C.Manning
Moraea simulans Baker
Moraea sisyrinchium (L.) Ker Gawl.
Moraea spathulata (L.f.) Klatt
Moraea speciosa (L.Bolus) Goldblatt
Moraea stagnalis (Goldblatt) Goldblatt
Moraea stricta Baker
Moraea tanquana Goldblatt & J.C.Manning
Moraea tanzanica Goldblatt
Moraea textilis (Welw. ex Baker) Baker
Moraea thomasiae Goldblatt
Moraea thomsonii Baker
Moraea tortilis Goldblatt
Moraea tricolor Andrews
Moraea tricuspidata (L.f.) G.J.Lewis
Moraea trifida R.C.Foster
Moraea tripetala (L.f.) Ker Gawl.
Moraea tulbaghensis L.Bolus
Moraea umbellata Thunb.
Moraea unguiculata Ker Gawl.
Moraea unibracteata Goldblatt
Moraea unifoliata R.C.Foster
Moraea upembana Goldblatt
Moraea vallisavium Goldblatt
Moraea vallisbelli (Goldblatt) Goldblatt
Moraea variabilis (G.J.Lewis) Goldblatt
Moraea vegeta L.
Moraea venenata Dinter
Moraea ventricosa Baker
Moraea verdickii De Wild.
Moraea verecunda Goldblatt
Moraea versicolor (Salisb. ex Klatt) Goldblatt
Moraea vespertina Goldblatt & J.C.Manning
Moraea vigilans Goldblatt & J.C.Manning
Moraea villosa (Ker Gawl.) Ker Gawl.
Moraea virgata Jacq.
Moraea viscaria (L.f.) Ker Gawl.
Moraea vlokii Goldblatt
Moraea worcesterensis Goldblatt

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-03-03] (ang.).
↑ ^a ^b Moraea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-03-03]. (ang.).
↑ ^a ^b Genus: Moraea Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-02].
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 107.
↑ ^a ^b Moraea. The Plant List. [dostęp 2019-03-03]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 889, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 443. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 165-167. ISBN 978-1-84246-634-6.
↑ Mark Hyde, Bart Wursten, Petra Ballings, Meg Coates Palgrave: Moraea Mill.. [w:] Flora of Zimbabwe [on-line]. [dostęp 2019-03-02].
↑ P. Goldblatt, John C. Manning. Systematics and biology of the African genus Ferraria (Iridaceae: Irideae). „Bothalia - African Biodiversity and Conservation”. 41, 1 , 2011. DOI: 10.4102/abc.v41i1.33.