Państwo żywieckie

Ten artykuł od 2021-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Państwo Żywieckie – określenie „państwo żywieckie” występuje po raz pierwszy w dokumentach kancelarii Piotra Komorowskiego herbu Korczak^[1] w latach 1467–1476. W roku 1467 król polski, Kazimierz IV Jagiellończyk nadał przywilejem królewskim „państwo żywieckie” jako ogromny majątek ziemski, za utracone majątki na Węgrzech. Piotr Komorowski stanął przed królem polskim pozbawiony wszelkich dóbr i ważnych strategicznie zamków. Kazimierz Jagiellończyk, chcąc jednak, choć w części, wynagrodzić mu te straty w 1474 roku, nadał Piotrowi Komorowskiemu przywilejem królewskim ziemie na terenie korony polskiej^[2].

Obszar państwa żywieckiego

W skład państwa żywieckiego hrabiego Komorowskiego z Orawy wchodziły takie miejscowości jak^[3]: Żywiec i wsie: Sporysz, Stary Żywiec, Pietrzykowice, Zabłocie, Moszczanica, Radziechowy, Cięcina, Łękawica, Rychwałd, Wieprz Duży i Mały oraz Lipowa. Komorowski otrzymał też starostwo niegrodowe barwałdzkie wraz z przynależnymi do niego wsiami: Barwałd, Stanisław, Gołuchowiec, Chocznia i Mikołaj kolo Wadowic^[4]. Zapisano mu również dożywotnio sto grzywien z żup wielickich i bocheńskich, trzy tysiące na zamku w Ojcowie i dwa tysiące florenów węgierskich na zamku w Barwałdzie. Wypłacono mu również sto grzywien jako zwrot kosztów podróży z Orawy do Łęczycy, gdzie wówczas przebywał król polski. Przejściowo do Komorowskiego należał też Nowy Targ wraz z okolicą. Hrabia Piotr Komorowski dostał również możliwość wykupienia od Słaboszowej Barwałdu, Ojcowa i Rakowic z okolicznymi wsiami.

W okresie korony polskiej w 1635 roku miasto Żywiec, znajdowało się w województwie krakowskim.

Historia

Właściciele państwa

Komorowscy

Majętność ziemska zwana państwem żywieckim^[8] powstała w 1467 roku, na terenie, nad którym krótko wcześniej Księstwo oświęcimskie straciło kontrolę, z dawnych dóbr książęcych. Została ona nadana w dziedziczne władanie przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka, Piotrowi Komorowskiemu jako nagroda za ukrócenie rozbójniczej działalności rodziny Skrzyńskich oraz zadośćuczynienie za straty materialne, jakich doznał on występując przeciwko Maciejowi Korwinowi i wspierając wyprawę Kazimierza Jagiellończyka na Węgry^{[potrzebny przypis]}.

Komorowscy władali państwem żywieckim jako niepodzielnymi dobrami do 1608 roku. Po śmierci Krzysztofa Komorowskiego majętność została podzielona pomiędzy jego trzech synów. W wyniku działu spadkowego z pierwotnego latyfundium żywieckiego wydzielono trzy mniejsze: suskie, ślemieńskie i żywieckie^{[potrzebny przypis]}.

Właściciel największej części dóbr i Żywca, Mikołaj Komorowski okazał się być utracjuszem. Z powodu długów w 1618 roku musiał sprzedać dobra łodygowickie. Gdy okazało się, że mimo to został bankrutem, dla ratowania swojej pozycji wystawił posiadane państwo żywieckie w całości na sprzedaż.

Wazowie

W 1624 roku za cenę 600  000 zł odkupiła je królowa Konstancja Habsburżanka. Królowa, nabywszy dobra żywieckie, ich zarząd powierzyła staroście Krzysztofowi Czarneckiemu, zaś probostwo żywieckie oddała Stanisławowi Blochowi, pochodzącemu z Wielkopolski archiprezbiterowi brodnickiemu, dziekanowi pszczyńskiemu i oświęcimskiemu. W 1628 r. założyła kościoły parafialne w odleglejszych częściach dóbr, tj. w Milówce i Jeleśni, a także uporządkowała dochody dotychczasowych kościołów parafialnych w Żywcu i Radziechowach. Wszystkie parafie Żywiecczyzny należały przez dłuższy czas do dekanatu oświęcimskiego. W 1644 r. wyodrębniono z niego nowy dekanat żywiecki, do którego - oprócz żywieckiej - należały parafie w Bestwinie, Jeleśni, Komorowicach, Łodygowicach, Milówce, Radziechowach, Rychwałdzie i Ślemieniu^[9].

Ponieważ prawo polskie zabraniało królom skupowania dóbr nieruchomych w kraju, na Sejmie walnym koronnym w Warszawie w marcu 1631 r. na dobra żywieckie nałożono obowiązkową kwotę wykupna w wysokości 600 tys. złotych, co oznaczało, że ...królowa dotąd dóbr tych spokojnie używać będzie, póki rzeczona summa bądź przez rzeczpospolitą bądź przez kogokolwiek ze szlachty krajowej pojedynczo lub wspólnie z innymi te dobra wykupującego, byle naraz, do rąk królowej albo po jej zejściu potomstwu jej oddana i odliczona nie będzie^[9].

Po śmierci królowej w 1631 r. współwłaścicielami latyfundium zostali Jan Kazimierz Waza i Karol Ferdynand Waza. W rękach Wazów posiadłość żywiecka znajdowała się do 1672 roku. W czasie potopu szwedzkiego znacznie ucierpiała na skutek działań wojennych i grabieży^{[potrzebny przypis]}.

W okresie I Rzeczypospolitej w skład państwa żywieckiego wchodziły miasto Żywiec i sześć kluczy: obszarski, jeleśniański, wieprzski, starożywiecki, lipowski i Węgierskiej Górki. Szacuje się, że dobra te ok. połowy XVII wieku przynosiły dochód w wysokości 26 tys. złotych rocznie^[10].

Wodzicki

Po śmierci Jana II Kazimierza herbu Waza, w latach 1672–1675 państwo żywieckie, dzierżawił Wawrzyniec Wodzicki.

Wielopolscy

Następnie właścicielem Żywiecczyzny został Jan Wielopolski, który w 1678 roku kupił ją na własność. W 1712 roku majątek obejmował 45 wsi. W rękach Wielopolskich państwo żywieckie znajdowało się do 1838 roku. W XVIII wieku uległo uszczupleniom i dwóm spadkowym podziałom. W 1772 roku po I rozbiorze znalazło się na terenie Galicji. W XIX wieku Adam Wielopolski, nie potrafiąc zapanować nad ubożeniem majątku, wystawił go na sprzedaż.

Habsburgowie

Kupił go przedsiębiorczy arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg i włączył w skład Komory Cieszyńskiej. Do końca XIX wieku Habsburgowie cieszyńscy jeszcze kilkakrotnie przeprowadzali na Żywiecczyźnie transakcje wykupu ziemi, dzięki czemu państwo żywieckie w całości znalazło się w ich władaniu. Za czasów Albrechta Fryderyka Habsburga zostało znacznie powiększone o dobra w Małopolsce poprzez wykup w 1878 roku od rodziny Saint Genois d’Anneaucourt dóbr dawnej królewszczyzny lanckorońskiej^[11].

W drugiej połowie XIX wieku państwo żywieckie wraz z księstwem cieszyńskim stanowiło jeden z najlepiej rozwiniętych i dochodowych majątków w Austro-Węgrzech. Przyczyniło się do tego przede wszystkim wybudowanie wielu nowoczesnych zakładów przemysłowych oraz rozwijanie na dużą skalę gospodarki leśnej^{[potrzebny przypis]}.

W 1895 roku majątek odziedziczył Karol Stefan Habsburg, który zapoczątkował żywiecką linię Habsburgów. Po I wojnie światowej państwo żywieckie znalazło się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Podobnie jak majątek księstwa cieszyńskiego zamierzano je znacjonalizować. W latach 1919–1924 dobra poddano przymusowemu zarządowi. Ostatecznie jednak uznano, że spolszczeni Habsburgowie żywieccy mogą je zatrzymać jako prywatną własność. W 1933 roku dobra odziedziczył Karol Olbracht Habsburg^[12].

II Rzeczpospolita Polska rok 1918

W 1919 roku, po odzyskaniu przez Kraj niepodległości rząd polski II RP skonfiskował państwo żywieckie, jako majątek członków zaborczego austriackiego domu panującego. Habsburg związany z ziemią polską, starał się o odzyskanie utraconych posiadłości i otrzymanie polskiego obywatelstwa dla siebie i rodziny. Uzyskał je w 1920 roku ze względu na swoją postawę obywatelską. Wstawił się też za nim król hiszpański Alfons XIII, siostrzeniec Habsburga. Król Hiszpanii interweniował w sprawie majątku u prezydenta II Rzeczypospolitej Polskiej, Stanisława Wojciechowskiego, proponując w zamian swe poparcie dla polskich spraw na forum międzynarodowym. Przymusowy zarząd dóbr żywieckich (państwa żywieckiego) został zniesiony ostatecznie w sierpniu 1924 roku.

III Rzesza Niemiecka

W czasie II wojny światowej, po aresztowaniu właściciela i umieszczeniu Habsburga w więzieniu, państwo żywieckie zostało poddane zarządowi komisarycznemu władz na terenach okupowanych przez III Rzeszę. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939–1944 obowiązywała niemiecka nazwa miasta (Saybusch), ulicom nadano nazwy niemieckie. Jesienią 1940 r. w ramach tzw. Aktion Saybusch (Akcja Żywiec) okupant wysiedlił ok. 22 tys. mieszkańców Żywiecczyzny na tereny Generalnego Gubernatorstwa, wprowadzając w ich miejsce mniejszą liczbę osadników niemieckich.

Po zakończeniu działań zbrojnych w Europie

Państwo żywieckie jako prywatny majątek przestało formalnie istnieć w 1944 roku na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o reformie rolnej.

Po roku 1945 rodzina Habsburgów żywieckich próbowała część majątku odzyskać, jednak bez rezultatu^[13].

Czasy Unii Europejskiej

• Obecnie spadkobiercy: Karol Stefan Habsburg i Renata Habsburg, wystąpili z wnioskiem o zawarcie ugody w sprawie zwrotu rodzinie nieruchomości w Żywcu^[14][15].

Zobacz też

• Żywiecczyzna
• Państwo suskie
• Państwa magnackie
• Państwo muszyńskie

Przypisy

Bibliografia

• Beskid Żywiecki. Przewodnik, StanisławS. Figiel, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, ISBN 83-89188-59-7, OCLC 749851899 .brak strony (książka)