Smorgonie

Smorgonie

Смаргонь

Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	smorgoński
Data założenia	1503
Prawa miejskie	1904[1]
Wysokość	150 m n.p.m.
Populacja (2018) • liczba ludności	37 527[2]
Nr kierunkowy	+375 1592
Kod pocztowy	231000, 231041, 231042, 231044, 231045
Tablice rejestracyjne	4
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Smorgonie
Położenie na mapie Białorusi Smorgonie
Położenie na mapie Polski w 1939 Smorgonie
54°29′N 26°24′E/54,483333 26,400000
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Smorgonie (biał. Смарго́нь Smarhoń, ros. Сморго́нь Smorgoń, lit. Smurgainys, jid. ‏סמאַרגאָן‎ Smargon^[3]) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, stolica rejonu smorgońskiego, położone na historycznej Wileńszczyźnie.

Historia

W XV wieku Smorgonie były własnością rodu Despot-Zenowiczów i wchodziły w skład dawnego województwa wileńskiego. W 2 poł. XVII wieku najechali je Radziwiłłowie i siłą przyłączyli do ordynacji nieświeskiej. W 1805 roku miasto zostało sprzedane Ogińskim, od których kupił je później Karol Dominik Przeździecki. Za jego udział w powstaniu listopadowym rząd carski skonfiskował mu majątek. Klasycystyczny dwór Przeździeckiego rozebrano w XIX wieku.

W 1904 Smorgonie uzyskały prawa miejskie^[1].

W czasie I wojny światowej przez miasto przechodził front. Od 1915 roku było okupowane przez armię niemiecką. Po wycofaniu się Niemców w grudniu 1918 roku miasto zostało zajęte bez walki przez bolszewików^[4]. W latach 1920–1922 Smorgonie pozostawały w składzie Litwy Środkowej, a następnie II Rzeczypospolitej; były siedzibą wiejskiej gminy Smorgonie. W 1924 były najmniejszym miastem Polski, licząc 100 mieszkańców^[5].

• Widoki Smorgoni z czasów II Rzeczypospolitej:
• 
  Ulica Wileńska
• 
  Rynek
• 
  Dworzec kolejowy
• 
  Kościół św. Michała Archanioła
• 
  Synagoga (niezachowana)

W latach 1921–1945 miasto leżało w Polsce, w województwie wileńskim^[a], w powiecie oszmiańskim, w gminie miejskiej Smorgonie.

W 1931 w 801 domach zamieszkiwało 4074 osób^[6].

Od 17 września 1939 znajdowały się pod okupacją ZSRR, a od 1941 roku – niemiecką.

Obecnie miasto leży w granicach Białorusi.

Społeczność żydowska

Do II wojny światowej Smorgonie miały znaczącą społeczność żydowską (pod koniec XIX wieku Żydzi stanowili 76% populacji miasta^{[potrzebny przypis]}). W czasie I wojny światowej wielu Żydów ewakuowało się w głąb Rosji w ramach tzw. bieżeństwa. Po wojnie uciekinierzy zaczęli wracać do miasta; działały tu liczne organizacje żydowskie^{[potrzebny przypis]}.

Większość społeczności żydowskiej Smorgoni została wywieziona w 1942 do getta kowieńskiego lub podwileńskich Ponar. Wspomnienia o żydowskich Smorgoniach zostały zebrane w księdze pamięci miasteczka^[7].

Zabytki

• Kościół katolicki św. Michała Archanioła(inne języki), renesansowy, obronny (mury grubości od 1,8 do 3 m), zbudowany w latach 1606–1612 pierwotnie jako zbór kalwiński, na miejscu wcześniejszej świątyni drewnianej (z l. 1552–1553). Fundatorem był wojewoda brzeskolitewski Krzysztof Zenowicz. Jego syn Mikołaj Bogusław Zenowicz przeszedł na katolicyzm, a jego siostra w 1621 przekazała zbór katolikom. W 1866 rosyjskie władze zaborcze zamieniły kościół na cerkiew. W 1921 wrócił do katolików. Zamknięty w 1947 (był magazynem, sklepem, salą wystawową, muzeum). W 1990 przekazany ponownie wiernym wyznania katolickiego.

Związani z miastem

• Mosze Kulbak – żydowski poeta, prozaik i publicysta tworzący w języku jidysz, urodzony w Smorgoniach.
• Rascisłau Łapicki – białoruski działacz antysowiecki, twórca podziemnego ugrupowania na Ziemi Miadziolskiej i Smorgońskiej.
• Uładzimir Niaklajeu – białoruski poeta, prozaik i działacz społeczno-polityczny, laureat szeregu nagród zawodowych i państwowych za twórczość literacką, urodzony w Smorgoniach.
• Szemu’el Rodenski – izraelski aktor, urodzony w Smorgoniach.
• Awrom Suckewer – żydowski pisarz, jeden z najważniejszych poetów języka jidysz, urodzony w Smorgoniach.
• Paweł Szulkin – polski fizyk, wykładowca, rektor Politechniki Gdańskiej, członek PAN, przedstawiciel Polski w UNESCO, urodzony w Smorgoniach.

Obwarzanki

Miasto słynęło dawniej ze słodkich obwarzanków, które obok palm wileńskich i piernikowych serc z sentencjami, były symbolem i atrakcją sławnego jarmarku odpustowego Kaziuków wileńskich. Obwarzanki zwożono wozami i stosami kładziono na straganach.

Śpiewano o nich np: Smorgońskich obwarzanków kupią tobie penki, / Tylko ty Józiuku nie oddawaj renki.

Miasta partnerskie

• Wisaginia (Litwa)
• Krasnoznamiensk (Rosja)

Galeria zdjęć

• 
  Kościół św. Michała Archanioła
• 
  Dworzec kolejowy
• 
  Cerkiew Przemienienia Pańskiego
• 
  Gmach administracji
• 
  Wjazd do miasta od strony Mińska
• 
  Wieża telewizyjna

Zobacz też

• Akademia smorgońska

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ShtetlLinks, historia żydowskich Smorgoni, zawiera m.in. mapę dawnych Smorgoni w jidysz

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Smorgonie

• Smorgonie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 915 .
• O Akademii Smorgońskiej. ww6.tvp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-22)].