Soja warzywna

Soja warzywna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

soja

Gatunek

soja warzywna

Nazwa systematyczna
Glycine max (L.) Merr.
Interpr. Herb. amboin. 274. 1917
Synonimy
  • Glycine hispida (Moench) Maxim.
  • Phaseolus max L.
  • Soya max (L.) Piper
Zasięg
Mapa zasięgu
Multimedia w Wikimedia Commons
Owoce i nasiona
Mleko sojowe
Olej sojowy
Mąka sojowa

Soja warzywna, s. owłosiona, s. zwyczajna, s. szorstka[3] (Glycine max (L.) Merr.) – gatunek rośliny jednorocznej należący do rodziny bobowatych. Pochodzi z południowo-wschodniej Azji. W Polsce jest rzadko uprawiana, czasami przejściowo dziczejąca.

Morfologia

Łodyga
Dorasta do 1 m wysokości.
Liście
Złożone, trójlistkowe.
Kwiaty
Motylkowate (grzbieciste) o barwie fioletowej.
Owoce
Strąki szorstko owłosione. Zawierają 1-4 nasiona bogate w białko i tłuszcz. Są małe, owalne i mają różnorodne zabarwienie – od żółtego poprzez brunatne i zielone do czarnego.

Zastosowanie

  • Jest rośliną uprawną z grupy tzw. roślin strączkowych. Nasiona soi są bardzo ważnym surowcem do produkcji pasz i stanowią też cenny pokarm dla człowieka. Produkty spożywcze wytwarzane z soi są szczególnie chętnie włączane do diety przez wegetarian, jako alternatywa dla mięsa. Na bazie nasion soi wytwarza się takie produkty, jak: olej sojowy, mączka sojowa, kasza sojowa, mleko sojowe, tofu, tempeh, lecytyna. Preparaty z soi dodawane są do różnych przetworów, m.in. konserw mięsnych, wędlin – dodatek soi podnosi ich wartości odżywcze. Nasiona soi zawierają bardzo dużo w porównaniu z innymi roślinami, bo aż 30–50% białka, przy czym mają bardzo odpowiedni dla człowieka skład aminokwasów. Ponadto zawierają dużo tłuszczu (14–24%), oraz witaminy z grupy B.
  • Historia uprawy: pochodzi z Azji, prawdopodobnie wyhodowana została z soi ussuryjskiej. W Chinach uprawiana była od 4 tys. lat. Obecnie 45% areału jej upraw znajduje się w USA, skąd pochodzi około 55% światowej produkcji. Pozostali najwięksi producenci soi to Brazylia, Argentyna, Chiny oraz Indie. W Polsce jest rzadko uprawiana, gdyż wymaga ona dużo ciepła i stałych umiarkowanych opadów. Na niewielką skalę uprawiane są odmiany dostosowane do klimatu, jaki panuje w Polsce.
  • Choroby:
Najwięksi producenci soi (2008)
(w milionach ton)[5]
 Stany Zjednoczone 80,5
 Brazylia 59,9
 Argentyna 46,2
 Chiny 15,5
 Indie 9,0
 Paragwaj 6,8
 Kanada 3,3
 Boliwia 1,6
 Indonezja 0,8
Łącznie na świecie 230,9 mln ton
  • Jest najważniejszą na świecie rośliną oleistą. Otrzymywanego z jej nasion oleju używa się do sałatek, do smażenia, wyrobu ciast i produkcji margaryny. W przemyśle wytwarza się z niego mydło, farby i smary[6].
  • Większość produkowanej soi stanowi soja transgeniczna. Udział soi GMO w ogólnoświatowej produkcji w 2008 roku wynosił 70%[7] i stale wykazuje tendencję rosnącą.[potrzebny przypis]

Wartość odżywcza

Wartość odżywcza
Soja, nasiona suche
(100 g)
Wartość energetyczna 1723 kJ (412 kcal)
Białka 37,5 g
szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 82% 82% 82% 82%
M 67% 67% 67% 67%
Węglowodany 32,7 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne 17,0 g
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 13% 13% 13% 13%
M 13% 13% 13% 13%
Jednocukry
Glukoza b.d. g
Fruktoza b.d. g
Dwucukry
Sacharoza 4,8 g
Laktoza 0,0 g
Skrobia 4,8 g
Błonnik 15,7 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 63% 63% 75% 75%
M 41% 41% 52% 52%
Tłuszcze 19,6 g
szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 2,82 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone 4,07 g
Wielonienasycone 11,29 g
omega-3 1,49 g
α-Linolenowy (ALA) 1,49 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 135% 135% 135% 135%
M 93% 93% 93% 93%
omega-6 9,80 g
Linolowy (LA) 9,80 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 82% 82% 89% 89%
M 58% 58% 70% 70%
Woda 8,1 g
szczegółowe informacje
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3%
M 0,2% 0,2% 0,2% 0,2%
Witaminy
Witamina C 0,0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Tiamina (B1) 0,690 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 63% 63% 63% 63%
M 58% 58% 58% 58%
Ryboflawina (B2) 0,189 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 17% 17% 17% 17%
M 15% 15% 15% 15%
Niacyna (B3) 1,18 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 8,4% 8,4% 8,4% 8,4%
M 7,4% 7,4% 7,4% 7,4%
Witamina B6 0,81 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 62% 62% 54% 54%
M 62% 62% 48% 48%
Foliany 0,280 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 70% 70% 70% 70%
M 70% 70% 70% 70%
Kobalamina (B12) 0,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina A 0,002 mg RAE
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3%
M 0,2% 0,2% 0,2% 0,2%
Witamina D 0,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina E 0,78 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 5,2% 5,2% 5,2% 5,2%
M 5,2% 5,2% 5,2% 5,2%
Makroelementy
Fosfor 743 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 106% 106% 106% 106%
M 106% 106% 106% 106%
Wapń 240 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 24% 24% 20% 20%
M 24% 24% 24% 20%
Magnez 216 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 70% 68% 68% 68%
M 54% 51% 51% 51%
Potas 2,132 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Sód 1 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1%
M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1%
Mikroelementy
Jod 0,0063 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 4,2% 4,2% 4,2% 4,2%
M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2%
Żelazo 8,9 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 49% 49% 111% 111%
M 111% 111% 111% 111%
Miedź 1,5 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 167% 167% 167% 167%
M 167% 167% 167% 167%
Cynk 3,46 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 43% 43% 43% 43%
M 31% 31% 31% 31%
Mangan 2,49 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 138% 138% 138% 138%
M 108% 108% 108% 108%
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]
Wartość odżywcza
Soja. kiełki
(100 g)
Wartość energetyczna 610 kJ (146 kcal)
Białka 14,3 g
szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 31% 31% 31% 31%
M 26% 26% 26% 26%
Węglowodany 9,6 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne 7,0 g
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 5,4% 5,4% 5,4% 5,4%
M 5,4% 5,4% 5,4% 5,4%
Jednocukry
Glukoza b.d. g
Fruktoza b.d. g
Dwucukry
Sacharoza 0,4 g
Laktoza 0,0 g
Skrobia 1,0 g
Błonnik 2,6 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 10% 10% 12% 12%
M 6,8% 6,8% 8,7% 8,7%
Tłuszcze 6,7 g
szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 0,8 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone 0,8 g
Wielonienasycone 3,8 g
omega-3 0,6 g
α-Linolenowy (ALA) 0,6 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 55% 55% 55% 55%
M 38% 38% 38% 38%
omega-6 3,2 g
Linolowy (LA) 3,2 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 27% 27% 29% 29%
M 19% 19% 23% 23%
Woda 69,0 g
szczegółowe informacje
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,6% 2,6% 2,6% 2,6%
M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9%
Witaminy
Witamina C 15,0 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 20% 20% 20% 20%
M 17% 17% 17% 17%
Tiamina (B1) 0,34 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 31% 31% 31% 31%
M 28% 28% 28% 28%
Ryboflawina (B2) 0,12 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 11% 11% 11% 11%
M 9,2% 9,2% 9,2% 9,2%
Niacyna (B3) 1,1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 7,9% 7,9% 7,9% 7,9%
M 6,9% 6,9% 6,9% 6,9%
Witamina B6 0,18 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 14% 14% 12% 12%
M 14% 14% 11% 11%
Foliany 0,160 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 40% 40% 40% 40%
M 40% 40% 40% 40%
Kobalamina (B12) 0,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina A 0,001 mg RAE
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1%
M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1%
Witamina D 0,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina E 0,2 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
Makroelementy
Fosfor 164 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 23% 23% 23% 23%
M 23% 23% 23% 23%
Wapń 67 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,7% 6,7% 5,6% 5,6%
M 6,7% 6,7% 6,7% 5,6%
Magnez 72 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 23% 23% 23% 23%
M 18% 17% 17% 17%
Potas 484 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 10% 10% 10% 10%
M 10% 10% 10% 10%
Sód 14 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,9% 0,9% 1,1% 1,2%
M 0,9% 0,9% 1,1% 1,2%
Mikroelementy
Jod b.d. mg
Żelazo 2,1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 12% 12% 26% 26%
M 26% 26% 26% 26%
Miedź 0,23 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 26% 26% 26% 26%
M 26% 26% 26% 26%
Cynk 1,2 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 15% 15% 15% 15%
M 11% 11% 11% 11%
Mangan 0,17 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 9,4% 9,4% 9,4% 9,4%
M 7,4% 7,4% 7,4% 7,4%
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]

Wpływ na zdrowie

Metaanaliza przeprowadzona na badaniach obejmujących 452 916 uczestników wykazała liniową zależność pomiędzy spożyciem soi i obniżeniem ryzyka wystąpienia raka piersi[10]. Mąka sojowa zawiera inhibitor trypsyny, który może być przyczyną przerostu trzustki. Hipertrofię i hiperplazję trzustki obserwowano u zwierząt po podaniu surowej mąki sojowej lub oczyszczonego inhibitora trypsyny[11]. W postaci surowej soja zawiera wiele składników mogących negatywnie wpłynąć na organizm odżywiających się nią zwierząt. Czynniki antyodżywcze zmniejszają ilość przyswajanych aminokwasów, witamin i soli mineralnych. Do właściwego wykorzystania substancji odżywczych zawartych w soi konieczna jest obróbka cieplna[12].

W pojedynczych badaniach zaobserwowano spadek ilości wytwarzanego testosteronu u mężczyzn spożywających produkty sojowe[13], jednakże metaanaliza z 2010 neguje wyżej opisaną zależność[14]. Zawarte w nasionach soi fitoestrogeny mogą potencjalnie wpływać na zdrowie zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Badania dostarczyły słabych przesłanek do stwierdzenia pozytywnych skutków spożycia soi na zdrowie kobiet. Między innymi badano zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów w okresie poprzedzającym menopauzę. Badania wpływu produktów sojowych na zdrowie mężczyzn dotyczyły między innymi wpływu na płodność i jakość nasienia. Negatywny wpływ na jakość nasienia nie został potwierdzony[15].

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26]  (ang.).
  3. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 92. ISBN 978-83-925110-5-2.
  4. ↑ ZbigniewZ. Borecki ZbigniewZ., MałgorzataM. Solenberg MałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6 .
  5. ↑ Soybeans. [w:] FAOSTAT [on-line]. Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division. [dostęp 2011-02-27].
  6. ↑ Jerzy Wrona: Podstawy geografii ekonomicznej. Jadwiga Rek. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2001, s. 186–187. ISBN 83-208-1329-8.
  7. ↑ 2008 ISAAA Report on Global Status of Biotech/GM Crops. [w:] ISAAA [on-line]. [dostęp 2012-02-28].
  8. ↑ a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 516–517. ISBN 978-83-200-5311-1.
  9. ↑ a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  10. ↑ Jing Wu. Dietary Protein Sources and Incidence of Breast Cancer: A Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Studies. „Nutrients”. DOI: 10.3390/nu8110730. Cytat: „We observed a linear association between soy food intake and decreased risk of breast cancer (p = 0.908)”. 
  11. ↑ Joseph J. Rackis i inni, „The USDA trypsin inhibitor study. I.Background, objectivites and procedural details”, Qualification of Plant Foods in Human Nutrition, vol. 35, 1985.
  12. ↑ Joseph J. Rackis, „Biological and Physiological Factors in Soybeans”, Journal of the American Oil Chemists’ Society, 51:161A-170A, styczeń 1974.
  13. ↑ B.L. Dillingham, B.L. McVeigh, J.W. Lampe, A.M. Duncan. Soy protein isolates of varying isoflavone content exert minor effects on serum reproductive hormones in healthy young men. „J Nutr”. 135 (3), s. 584–591, Mar 2005. PMID: 15735098. 
  14. ↑ Jill M.J.M. Hamilton-Reeves Jill M.J.M. i inni, Clinical studies show no effects of soy protein or isoflavones on reproductive hormones in men: results of a meta-analysis, „Fertility and Sterility”, 94 (3), 2010, s. 997–1007, DOI: 10.1016/j.fertnstert.2009.04.038, ISSN 1556-5653, PMID: 19524224 [dostęp 2023-04-25] .
  15. ↑ M.S. Kurzer. Hormonal effects of soy in premenopausal women and men. „J Nutr”. 132 (3), s. 570S-573S, Mar 2002. PMID: 11880595. 

Bibliografia

  • StanisławS. Lisowski StanisławS., Świat roślinny tropików, Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1996, ISBN 83-85599-78-9, OCLC 749825836 .

Linki zewnętrzne

  • Więcej o wartościach odżywczych i leczniczych soi
Kontrola autorytatywna (takson):
  • LCCN: sh85125884
  • GND: 4136938-5
  • BnF: 11965025n
  • BNCF: 36912
  • NKC: ph191018
  • J9U: 987007563388305171
Encyklopedia internetowa:
Identyfikatory zewnętrzne:
  • BioLib: 39935
  • EoL: 641527
  • EUNIS: 171391
  • Flora of China: 242323602
  • Flora of North America: 242323602
  • FloraWeb: 6802
  • GBIF: 5359660
  • identyfikator iNaturalist: 122902
  • IPNI: 496786-1
  • ITIS: 26716
  • NCBI: 3847
  • Plant Finder: 280548
  • identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): ild-2760
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:60450240-2
  • Tela Botanica: 30452
  • identyfikator Tropicos: 13043775
  • USDA PLANTS: GLMA4