Stężnica

Ten artykuł od 2007-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Stężnica

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	leski
Gmina	Baligród
Liczba ludności (2011)	163[2][3]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-606[4]
Tablice rejestracyjne	RLS
SIMC	0344521[5]
Położenie na mapie gminy Baligród Stężnica
Położenie na mapie Polski Stężnica
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Stężnica
Położenie na mapie powiatu leskiego Stężnica
49°19′11″N 22°19′08″E/49,319722 22,318889[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Stężnica – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie leskim, w gminie Baligród^[5][6]. Znajduje się ona w Bieszczadach. Przeważają tu pola, łąki i raczej pojedyncze domy. Miejscowości sąsiadujące z osadą to: Jabłonki, Baligród. Dojazd jest drogą powiatową.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego. Założona w 1498 r. W roku 1921 wieś liczyła 112 domów oraz 699 mieszkańców (w tym 575 Ukraińców, 90 Polaków i 34 Żydów). Językiem polskim jako ojczystym posługiwało się 169 osób. W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Stężnica byli spadkobiercy Karznickich^[7].

W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie leskim województwa lwowskiego. 4 sierpnia 1944 partyzanci sowieccy w Stężnicy zastrzelili kilku Ukraińców – mieszkańców Stężnicy. W odpowiedzi upowcy ostrzelali przechodzący przez Stężnicę oddział partyzantki sowieckiej, wywiązała się walka, zginęło kilku upowców^[8]. 6 sierpnia 1944 sotnia „Burłaki” dowodzona przez Włodymyra Szczygielskiego działając w ramach akcji eksterminacji Polaków^[9], dokonała mordu na polskich mieszkańcach Baligrodu. W trakcie napadu zamordowani zostali m.in. miejscowy lekarz, sędzia, notariusz, trzech urzędników oraz leśnik.

W latach 1944–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali w Stężnicy 12 Polaków^[10].

W roku 1945 większość ukraińskich mieszkańców została przesiedlona do ZSRR w okolice Sambora.

Zamek Balów

Pod koniec XVI wieku zamek wznosił się we wschodniej części wsi – obecnie jest to część Baligrodu przy ul. Balów prowadząca w stronę Stężnicy. Położony był na obronnym cyplu, który z trzech stron otaczały wody potoków Stężnica i Hoczewka. Do dziś pozostały w tym miejscu relikty ziemnych fortyfikacji bastionowych oraz 300-letni grab, będący ocalałym pomnikiem przyrody po istniejącym kiedyś parku dworskim. Jeszcze w XIX wieku potok Hoczewka dzielił miasteczko na dwie części, gdzie po wschodniej stronie, zwanej Podzamczem, znajdowało się zamczysko z zabudowaniami, a po zachodniej znajdował się rynek, ratusz oraz kościół i kamienice. Obie części miasta i zamku łączyły podziemne przejścia, odkopane w roku 1966 podczas prac melioracyjnych. Pod koniec XVIII wieku nowi właściciele rozebrali ruiny zamku, a w ich miejsce wybudowali dwór, który przetrwał do pierwszej wojny światowej. Obecnie w miejscu dworu znajdują się zabudowania nadleśnictwa.

Historia zamku

W połowie XVI wieku Balowie z Hoczwi wybudowali w tym miejscu niewielki zamek rycerski, którego zachowany opis pochodzi dopiero z 30 lipca 1732: „Mury zamku bowiem w części rozkruszone, wiele okien bez szyb, ganki, poręcze itp. wszystko oznaczone jako „potrzebujące naprawy” a bramy na wylot rozpadłe. Po schodach kamiennych wchodzi się na piętro do sali, do której wiodą drzwi dębowe, piec w niej „farfurowy” stoi, szyby w oknach w ołów oprawione, obok pokój „panieński’, dalej pokoik „mały” i oknami zwrócona do dziedzińca wielka sala jadalna, w której stoi piec biały farfurowy kaflowy wielki z herbami Balów i komin murowany. W sali jadalnej też po zwyczaju wisi obrazów „dom WW. Ichmościów Panów Balów reprezentujących numero siedemnaście” i jeden „Naj. Króla Pana i Królowej”. Osobne w zamku umieszczenie ma kaplica z sygnaturką zwołującą na mszę św., w kaplicy zaś obraz Ukrzyżowanego na płótnie „stary dawny”, obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i obrazy świętych. Skarbiec w nie najlepszym stanie, a w nim szafy z pułkami, osobny pokoik też przeznaczony jest na apteczkę. Uzbrojenie zamku stanowią „w stołowej izbie hakownic dziesięć, moździerz jeden, armata.”

W roku 1510 Mikołaj II Bal właściciel tych dóbr funduje kaplicę zamkową za indultem papieża Leona X w swoim zamku w Stężnicy^[11]. Drugą kaplicę drewnianą w niewielkiej odległości od zamku buduje dla ludności „by mu słuchanie nabożeństwa uczynić łatwiejszym”. W roku 1511 następuje rozgraniczenie dóbr pomiędzy Mikołajem Balem a Piotrem Herburtem dziadkiem poety Mikołaja Reja, między wsiami Mchawą i Stężnicą należącą do Mikołaja Bala. W miejscu rozgraniczenie powstało na nowo wieś i miasto Baligród. W roku 1523 Mikołaj Bal wraz z towarzyszami: Jakubem Freibergerem de Cadan oraz wojskim Adamem Wzdowskim otrzymują pozwolenie od króla Zygmunta na poszukiwanie wszelkiego rodzaju minerałów w ziemiach sanockich i bieckich. Kto wybudował zamek w Stężnicy: Mikołaj, czy jego ojciec Matjasz – tego źródła nie podają. Po śmierci ojca, zamek dziedziczy Matjasz III Bal, a po nim jego syn.

Około roku 1615 właścicielem zamku był podkomorzy Piotr II Bal, którego działalność opisał historyk Franciszek Siarczyński: „Mając swe włości w górach karpackich położone, wiele do oświecenia i uobyczajnienia góralów przyłożył się. On Beszkidy z opryszków oczyścił, on ku bezpieczeństwu mieszkańców od rozboju hultajów, miasto Baligród z zamkiem wystawił i tam żołnierzy utrzymywał, on po wsiach kościoły i szkółki pozakładał, kapłanów osadził”.

W roku 1648 syn Piotra, Samuel Bal, wybudował groblę oraz wytyczył drogę ze Stężnicy i Baligrodu w kierunku Cisnej i dalej – w stronę granicy węgierskiej.

Po śmierci Salomei Bal dobra baligrodzkie przechodzą we władanie jej męża, Stanisława Karsznickiego (Karśnicki).

Zobacz też

• cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Stężnicy

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Stężnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 339 .