Stary cmentarz żydowski w Łodzi
Pamiątkowa tablica przy ul. Rybnej | |||
Nazwa pełna | Stary Cmentarz Żydowski przy ulicy Wesołej | ||
---|---|---|---|
Państwo | Polska | ||
Miejscowość | |||
Adres | ul. Wesoła | ||
Typ cmentarza | wyznaniowy | ||
Wyznanie | Judaizm | ||
Stan cmentarza | nieczynny | ||
Powierzchnia cmentarza | ok. 612 m² | ||
Liczba pochówków | ponad 13 000 | ||
Data otwarcia | 1811 | ||
Data ostatniego pochówku | 1922 | ||
Data likwidacji | 1892 (zamknięcie) | ||
Zarządca | Bractwo Święte i Pielęgnowania Chorych (Chewra-Kadisza i Bukur-Cholim) | ||
Mapa cmentarza | |||
Położenie na mapie Łodzi | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa łódzkiego | |||
51°47′10″N 19°26′51″E/51,786111 19,447500 | |||
|
Stary cmentarz żydowski w Łodzi – nieistniejący cmentarz żydowski na Bałutach przy ul. Wesołej w Łodzi.
Kirkut został założony 4 kwietnia 1811 roku na gruntach odkupionych od Adama i Magdaleny Lipińskich – mieszczan łódzkich[1] oraz sąsiadujących gruntów innych osób[2]. Wcześniej zmarli łódzcy Żydzi grzebani byli na kirkutach w pobliskim Lutomiersku i Strykowie.
Cmentarz pierwotnie miał powierzchnię 0,06 ha, ale już w latach 80. XIX wieku na powiększanej nekropolii brakowało miejsca. Pochowano tu wielu łódzkich kupców, nauczycieli, przemysłowców, działaczy społecznych i religijnych – w sumie ponad 13 tys. osób narodowości żydowskiej[2]. Najsławniejszymi pochowanymi tam byli: rabin Chaskiel Naumberg, Pinkus Zajdler, Pinkus Sonenberg, Mojżesz Fajtłowicz, Lejzer Perlmutter oraz Kalman Poznański. Znajdowały się tam groby członków rodzin Silbersteinów, Prussaków, Rosenblattów[2].
Ze względu na brak miejsca na pochówki, 30 września 1888 roku, Dozór Bóżniczy zwrócił się do prezydenta miasta Władysława Pieńkowskiego z prośbą o zezwolenie na powiększenie cmentarza lub założenie nowego. Ostatecznie cmentarz zamknięto 10 listopada 1892 roku. Po 1892 roku jednak sporadycznie odbywały się pogrzeby[2]. Podczas wojny w 1914 roku, kiedy nowy cmentarz był niedostępny, chowano nadal na starym. Ostatniego pochówku przy Wesołej dokonano prawdopodobnie w 1922 roku. Pochowano wtedy Efraima Lande w ohelu jego ojca Symche Binema. W międzywojniu dom przedpogrzebowy pełnił funkcję szpitala dla chorych umysłowo. Funkcjonował on również podczas II wojny światowej[2].
W 1942 roku nekropola przy ul. Wesołej została zdewastowana. Część macew zdemontowano i wykorzystano do utwardzania dróg[2]. Prawdopodobnie części nagrobków z pierwszej żydowskiej nekropolii w Łodzi użyto do utwardzenia nawierzchni i wybrukowania podwórek m.in. przy ulicy Zgierskiej i Bazarowej. Szpital (dawny dom przedpogrzebowy) dla umysłowo chorych został zlikwidowany we wrześniu 1942 roku (chorych zamordowano w ośrodku zagłady w Chełmnie nad Nerem), a w opuszczonym budynku umieszczono resort stolarski[2].
Ostatecznie cmentarz zlikwidowano w 1949 roku – w czasie budowy ulicy Zachodniej, a pozostały teren został przeznaczony przez ówczesne władze pod budowę domów. Likwidacja odbyła się niezgodnie z prawem, nie było ekshumacji szczątków pochowanych[2].
Obecnie przez teren cmentarza przebiega zachodnia nitka ulicy Zachodniej, obok wybudowano bloki. Pamiątką po nekropolii są dziś fragmenty murów na tyłach kamienic przy ulicach Rybnej i Bazarowej. Przy ul. Rybnej znajduje się pamiątkowy obelisk z tablicą. Przy okazji remontów ul. Zachodniej i prac ziemnych na terenie osiedla przy tej ulicy ciągle odnajduje się szczątki ludzkie pochodzące z dawnego cmentarza, gdyż w latach 50. nie przeprowadzono ekshumacji zwłok[3].
Przypisy
Bibliografia
- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 116.
Linki zewnętrzne
- Stary cmentarz żydowski w Łodzi. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2021-03-03]. (pol.).