Styrak

Styrak

Styrak lekarski
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	styrakowate
Rodzaj	styrak
Nazwa systematyczna
Styrax Linnaeus Sp. Pl. 444. 1 Mai 1753[3][4]
Typ nomenklatoryczny
S. officinalis Linnaeus[4]
Synonimy Adnaria Raf. Anthostyrax Pierre Benzoin Hayne Benzoina Raf. Camunium Adans. Cypellium Desv. Cyrta Lour. Darlingtonia Torr. Epigenia Vell. Foveolaria Ruiz & Pav. Pamphilia Mart. ex A.DC. Plagiospermum Pierre Strigilia Cav. Tremanthus Pers. Trichogamila P.Browne[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Styrak^[5], styraksowiec^[6] (Styrax L.) – rodzaj roślin z rodziny styrakowatych. Obejmuje 126 gatunków^[3]. Są to drzewa i krzewy w większości rosnące w strefie tropikalnej i subtropikalnej wschodniej i południowo-wschodniej Azji oraz w Ameryce Północnej i Południowej. Nieliczne sięgają stref umiarkowanych. Jeden gatunek – styrak lekarski S. officinalis występuje we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i w południowej Europie^[7][8][9]. Rośliny te rosną w lasach i na terenach skalistych, ich kwiaty są zapylane przez owady^[7].

Około 10 gatunków strefy umiarkowanej, zwłaszcza styrak japoński S. japonicus, jest rozpowszechnionych w uprawie jako rośliny ozdobne^[7]. Ze styraka benzoesowego pozyskuje się żywicę benzoesową stosowaną w medycynie^[10], w perfumerii i do aromatyzowania papierosów^[11]. Styrak lekarski S. officinalis mylnie wskazywany bywa nierzadko jako źródło żywicy storaks (czasem też błędnie identyfikowanej z benzoesową), która wbrew nazwie jej samej i gatunku pozyskiwana jest jednak z ambrowca wschodniego. Styrak lekarski nie jest gatunkiem żywicodajnym^[9].

Nazwa rodzaju utworzona została od arabskiej nazwy styraka lekarskiego – assthirak^[9].

Morfologia

Pokrój

Krzewy i drzewa osiągające do 16 m wysokości^[7]. Pędy pokryte są gwiaździstymi lub prostymi włoskami, rzadko są nagie^[8]. U gatunków amerykańskich pędy są zwykle prosto wznoszące się, a u azjatyckich szeroko rozpostarte^[11].

Liście

Skrętoległe, opadające na zimę i u gatunków tropikalnych zimozielone. Pojedyncze, całobrzegie, ząbkowane, piłkowane, czasem z blaszką wcinaną^[7][9].

Kwiaty

Obupłciowe, zebrane po kilka–kilkanaście^[9] w kwiatostany szczytowe lub wyrastające też w kątach liści, groniaste, wiechowate, wierzchotkowate, rzadziej pojedyncze lub zebrane po kilka w pęczki^[8]. Szypułki wsparte są drobnymi i szybko odpadającymi przysadkami^[8]. Kielich zwykle z 5 działek (rzadziej inna liczba z zakresu od 2 do 9^[9]), zrośniętych u dołu, tworzących rurkę lub mających kształt dzwonkowaty lub filiżanki^[7][8]. Płatków korony jest zwykle 5, rzadziej więcej (do 8^[9] lub 10^[7]), są one zrośnięte u dołu, mają kolor biały lub jasnoróżowy^[7] i kształt dzwonkowaty^[8]. Pręcików jest zwykle 10, czasem mniej (od 5) lub więcej (do 16)^[9]. Nitki ich są spłaszczone i wolne, czasem u dołu przyległe do płatków. Pylniki są podługowate. Zalążnia jest górna. Powstaje z trzech owocolistków i za młodu jest trójkomorowa, później jednokomorowa. W każdej z trzech początkowo powstających komór rozwija się jeden lub kilka zalążków. Szyjka słupka jest szydłowata lub nitkowata, zwieńczona znamieniem główkowatym lub trójdzielnym^[8].

Owoce

Kulistawe lub elipsoidalne, suche lub mięsiste torebki^[9] i pestkowce^[8]. Nasiono zwykle pojedyncze, rzadziej w liczbie dwóch lub trzech, kulistawe do elipsoidalnego, z grubą, twardą łupiną^[9][8].

Systematyka

Rodzaj obejmuje ok. 80% gatunków z rodziny styrakowatych. W obrębie rodziny jest najbliżej spokrewniony z rodzajem Huodendron^[9], wraz z którym tworzy grupę bazalną. Rodzaj pochodzi z Eurazji. Skamieniałości z eocenu z terenu Europy, wskazują na to, że w tej części świata rodzaj był znacznie bardziej zróżnicowany niż współcześnie, po czym tutejsi przedstawiciele, z jednym wyjątkiem, wymarli podczas zlodowaceń. Na kontynenty amerykańskie gatunki z tego rodzaju trafiły prawdopodobnie dwukrotnie, raz do Ameryki Południowej przez Pacyfik, drugi raz szlakiem z północno-wschodniej Azji do północno-zachodniej Ameryki^[12].

Rodzaj dzielony jest na dwie sekcje Styrax i Valvatae, przy czym ta druga ma najprawdopodobniej charakter parafiletyczny – przedstawiciele jej serii Benzoin są bazalni względem reszty. Druga seria – Valvatae – jest siostrzana dla monofiletycznej sekcji Styrax, która dzieli się na dwie serie – Cyrta i Styrax^[12]. Sekcja Styrax występuje w północnej części zasięgu rodzaju, jej przedstawiciele mają na ogół liście opadające zimą i cienkie płatki korony. Bardziej tropikalna sekcja Valvatae ma liście na ogół zimozielone i grubsze, skórzaste płatki. Seria Cyrta względem serii Styrax różni obecnością także bocznych, a nie wyłącznie szczytowych kwiatostanów i gruczołowato ząbkowanymi lub piłkowanymi liśćmi, a nie całobrzegimi^[9].

Wykaz gatunków^[3]

Przypisy