Szanta (roślina)
 | Ten artykuł dotyczy botaniki. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. |
 Morfologia (szanta zwyczajna) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | jasnotowce | ||
| Rodzina | jasnotowate | ||
| Rodzaj | szanta | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Marrubium L. Sp. Pl. 582. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Marrubium vulgare L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Szanta (Marrubium L.) – rodzaj bylin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków[5] (The Plant List wymienia 49 gatunków zweryfikowanych[6]). Rośliny te występują na wyspach Makaronezji, w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji sięgając do jej centralnej części[5][7]. Najbardziej zróżnicowane są w Turcji, gdzie rośnie ich 18 gatunków[7]. W Polsce antropofitem zadomowionym jest szanta zwyczajna M. vulgare, przejściowo dziczeje (jako efemerofit) także szanta obca M. peregrinum[8]. Na ogół są to rośliny spotykane w miejscach suchych, skalistych, w zbiorowiskach zaroślowych[7].
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, niektóre mają własności lecznicze[9]. Szeroko stosowana jako roślina lecznicza była zwłaszcza szanta zwyczajna, stosowana także do aromatyzowania słodyczy i likierów[5].
Nazwa łacińska rodzaju wywodzi się od hebrajskiego słowa marob oznaczającego gorzki sok. Dawniej bowiem rośliny tego rodzaju były przez Żydów spożywane w czasie święta Pesach[9].
Morfologia
- Pokrój
- Byliny i rośliny jednoroczne osiągające do 70 cm wysokości[7]. Łodyga prosto wzniesiona, o kwadratowym przekroju[9].
- Liście
- Naprzemianległe, pojedyncze, jajowate, gęsto owłosione, ze słabo widocznym nerwacją[7][9].
- Kwiaty
- Drobne, zebrane w licznokwiatowe okółki. Kielich niewielki, z 10 wystającymi żyłkami przewodzącymi, zakończony 5, 10 lub 30 ząbkami. Korona zrosłopłatkowa, fioletowa do białej, kremowa lub żółtawa. Płatki tworzą rurkę zakończoną dwiema wargami, górną wyprostowaną i rozciętą oraz dolną trójłatkową. Pręciki cztery, w dwóch parach, schowane w rurce korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, cienka[7].
- Owoce
- Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze, gładkie rozłupki[7].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Marrubieae z podrodziny Lamioideae z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.)[4].
- Marrubium alyssoides Pomel
- Marrubium alysson L.
- Marrubium anisodon K.Koch
- Marrubium aschersonii Magnus
- Marrubium astracanicum Jacq.
- Marrubium atlanticum Batt.
- Marrubium ayardii Maire
- Marrubium × bastetanum Coincy
- Marrubium bourgaei Boiss.
- Marrubium catariifolium Desr.
- Marrubium cephalanthum Boiss. & Noë
- Marrubium cordatum Nábelek
- Marrubium crassidens Boiss.
- Marrubium cuneatum Banks & Sol.
- Marrubium cylleneum Boiss. & Heldr.
- Marrubium depauperatum Boiss. & Balansa
- Marrubium duabense Murata
- Marrubium echinatum Ball
- Marrubium eriocephalum Seybold
- Marrubium fontianum Maire
- Marrubium friwaldskyanum Boiss.
- Marrubium glechomifolium Freyn & Conrath
- Marrubium globosum Montbret & Aucher ex Benth.
- Marrubium heterocladum Emb. & Maire
- Marrubium heterodon (Benth.) Boiss. & Balansa
- Marrubium hierapolitanum Mouterde
- Marrubium incanum Desr. – szanta siwa
- Marrubium leonuroides Desr.
- Marrubium litardierei Marmey
- Marrubium lutescens Boiss. & Heldr.
- Marrubium multibracteatum Humbert & Maire
- Marrubium × paniculatum Desr.
- Marrubium parviflorum Fisch. & C.A.Mey.
- Marrubium peregrinum L. – szanta obca
- Marrubium persicum C.A.Mey.
- Marrubium pestalozzae Boiss.
- Marrubium plumosum C.A.Mey.
- Marrubium procerum Bunge
- Marrubium propinquum Fisch. & C.A.Mey.
- Marrubium rotundifolium Boiss.
- Marrubium supinum L. – szanta odgięta
- Marrubium thessalum Boiss. & Heldr.
- Marrubium trachyticum Boiss.
- Marrubium vanense Hub.-Mor.
- Marrubium velutinum Sm.
- Marrubium vulcanicum Hub.-Mor.
- Marrubium vulgare L. – szanta zwyczajna
- Marrubium werneri Maire
- Marrubium womnowii Popov
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
- ↑ a b Genus: Marrubium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-04-06].
- ↑ a b c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 566, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b Marrubium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-04-06].
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 295. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.
