Wielona

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Wielona

Ten artykuł dotyczy miasta na Litwie. Zobacz też: Viļāni, pol. hist. Wielony, miasto na Łotwie.

Wielona

Veliuona

Widok miasteczka

Herb

Państwo

Litwa

Okręg

tauroski

Rejon

jurborski

Gmina

Wielona

Populacja (2001)
• liczba ludności

883

Kod pocztowy

LT-74054

Położenie na mapie Litwy

55°04′50″N 23°16′10″E/55,080556 23,269444

Multimedia w Wikimedia Commons

Wielona (lit. Veliuona) – miasteczko na Litwie, położone nad Niemnem, w rejonie jurborskim.

W źródłach historycznych po raz pierwszy wymieniona w 1291 w Chronicon terrae Prussiae Piotra z Dusburga. Na jednym z pobliskich pagórków pochowany został wielki książę litewski Giedymin. Zakon krzyżacki zbudował tutaj fortecę ryglującą środkowy bieg Niemna. W 1412 Witold zbudował w Wielonie zamek, a w 1421 erygował parafię katolicką – kościół jest jednym z najstarszych na Litwie, został rozbudowany w latach 1636–1644 przez Albrychta Stanisława Radziwiłła.

Prawo magdeburskie nadał miastu król Polski Aleksander Jagiellończyk. Wielona była stolicą jednego z traktów Księstwa Żmudzkiego.

Dobra wielońskie od XV w. należały do królewskich dóbr stołowych i były dzierżawione przez przedstawicieli możnych rodów litewskich.

Na Sejmie w latach 1772–1775 królewszczyznę zamieniono na dobra prywatne i przekazane na własność polskiego księcia Józefa Poniatowskiego. W XIX w. właścicielami byli Zalewscy, a tuż przed I wojną światową kupił P. Wakselis.

W okresie międzywojennym we dworze była szkoła podstawowa, a po II wojnie światowej szkoła średnia. W latach 1920–1922 jej uczniem był Petras Cvirka – litewski pisarz. Obecnie we dworze jest muzeum krajoznawcze.

W Wielonie urodził się w 1852 Władysław Michał Zaleski – polski duchowny rzymskokatolicki, patriarcha Antiochii, dyplomata w służbie Stolicy Apostolskiej, podróżnik i przyrodnik, botanik.