Wołyńska Brygada Kawalerii

Wołyńska Brygada Kawalerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1937
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	Brygada Kawalerii „Równe”
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Adam Korytowski
Ostatni	płk dypl. Julian Filipowicz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Równe
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Armia „Łódź”
Multimedia w Wikimedia Commons

Wołyńska Brygada Kawalerii (Woł. BK) – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego II RP.

W czasie kampanii wrześniowej brygada walczyła w składzie Armii „Łódź”. W okresie bitwy granicznej walczyła pod Mokrą, powstrzymywała nieprzyjaciela pod Ostrowami i przeprowadziła udany wypad na kolumnę pancerną 1 DPanc w Kamieńsku. W czasie odwrotu biła się pod Cyrusową Wolą, później, w składzie Grupy Kawalerii gen. Andersa wzięła udział w bitwie pod Mińskiem Mazowieckim. 19 pułk ułanów, 2 pułk strzelców konnych i 2 dak walczyły pod Krasnobrodem i Hutą Rożniecką. Część 12. i 21 pułku ułanów stanowiła zgrupowanie kawalerii mjr. Juniewicza i broniła Warszawy^[1].

Utworzenie i skład

Minister spraw wojskowych rozkazem Dep. Dow. Og. 1820. Org. Tj. nadał z dniem 1 kwietnia 1937 roku dotychczasowej Brygadzie Kawalerii „Równe” nazwę „Wołyńska Brygada Kawalerii”^[2][3]. Pierwszym dowódcą Wołyńskiej BK został dotychczasowy dowódca BK „Równe”, płk dypl. Adam Korytowski, który w marcu 1938 awansował na generała brygady. W czerwcu 1939 na stanowisko dowódcy brygady został wyznaczony płk dypl. Julian Filipowicz, dotychczasowy dowódca 3 Pułku Strzelców Konnych w Wołkowysku.

Organizacja pokojowa w latach 1937–1939

• dowództwo Wołyńskiej Brygady Kawalerii w Równem
• 19 pułk Ułanów Wołyńskich im. gen. Edmunda Różyckiego w Ostrogu
• 21 pułk Ułanów Nadwiślańskich w Równem
• 2 pułk strzelców konnych w Hrubieszowie
• 2 dywizjon artylerii konnej im. gen. Józefa Sowińskiego w Dubnie
• 8 szwadron pionierów w Równem
• 4 szwadron łączności w Równem

Pokojowa obsada personalna dowództwa brygady

Dowódcy brygady

• gen. bryg. Adam Korytowski (31 III 1930 – 5 VII 1939 → zastępca dowódcy OK IV)
• płk dypl. kaw. Julian Filipowicz (VII - IX 1939)

Szefowie sztabu

• mjr dypl. kaw. Stanisław II Krogulski (VI 1930^[4] - XI 1932 → Sztab Główny^[5])
• ppłk dypl. kaw. Janusz Bokszczanin (1 XI 1932^[6] - 22 XII 1934 → zastępca dowódcy 7 puł.)
• rtm. dypl. Feliks Guzowski (od 22 XII 1934^[7])
• mjr dypl. kaw. Wilhelm Lewicki (1937 - IX 1939)

I oficerowie sztabu

• kpt. dypl. art. Stanisław Koszutski (do VIII 1939 → kwatermistrz brygady

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku^[8][a]

• dowódca brygady – gen. bryg. Adam Korytowski
• szef sztabu – mjr dypl. Wilhelm Lewicki
• I oficer sztabu – kpt. dypl. art. Stanisław Paweł Koszutski
• II oficer sztabu – rtm. Bogdan Possart
• dowódca łączności – kpt. łączn. Izydor Stanisław Malinowski
• oficer intendentury – kpt. int. z wsw Mieczysław Parniewski

Udział w wojnie obronnej 1939

 Osobny artykuł: Bitwa pod Mokrą.

Wołyńska Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. dypl. Juliana Filipowicza wchodziła w skład Grupy Operacyjnej „Piotrków” w Armii „Łódź”. Dowódcy brygady podporządkowano 12 pułk Ułanów Podolskich ze składu Kresowej Brygady Kawalerii, którego pokojowym garnizonem była Białokrynica k. Krzemieńca.

1 i 2 września

1 września udanie broniła się w lasach na północ od Kłobucka pod wsiami Mokra, Mokra II i Mokra III przed natarciem niemieckiej 4 Dywizji Pancernej gen. por. Georga Hansa Reihardta (bitwa pod Mokrą). Tego dnia brygada straciła ok. 400 ludzi i 5 dział, niszcząc około 150 pojazdów nieprzyjaciela, w tym 76 czołgów. Walka ta uchroniła czasowo 7 Dywizję Piechoty od jej okrążenia od strony północnej przez niemiecką 4 Dywizję Pancerną.

2 września – po wycofaniu się – Brygada stawiła całodzienny opór niemieckiej 4 Dywizji Pancernej pod Ostrowami, znów ponosząc duże straty.

3 września

Po stoczeniu pomyślnej walki z 4 DPanc w lasach w rejonie m. Ostrowy brygada wycofała się do rejonu Brzeźnicy Nowej celem zabezpieczenia wschodniego skrzydła armii. Nocą oderwała się bez trudności od nieprzyjaciela i o świcie osiągnęła rejon: Łękińsko, Łękawa i Janów Nowy. W ciągu dnia główne siły brygady odpoczywały. Wieczorem brygada otrzymała od dowódcy armii zadanie zorganizować wypad w rejon Kamieńska na rozmieszczone tam zgrupowanie wojsk pancernych i zmotoryzowanych, a następnie miała przejść do odwodu w rejonie Głupice – Drużbice. 12 pułk ułanów i 11 batalion strzelców miał działać na kierunku Rozprzy, a 2 pułk strzelców konnych na Kamieńsk. Po zbliżeniu się do Kamieńska 2 psk spieszył się i wszedł do miasta bez otwierania ognia. Zapalił cysterny z materiałami pędnymi, zadał również nieprzyjacielowi straty w ludziach i wycofał się bez strat własnych^[10].

Po 4 września

5 września oddziały Brygady zdobyły Wolę Krzysztoporską po dojściu do Jeżowa, ale wobec przewagi niemieckiej musiały się wycofać.

7 września Brygada wyparta została z bronionych przez nią pozycji pod Zamościem i Żerominem przez oddziały niemieckiej 18 Dywizji Piechoty gen. mjr. Friedricha Carla Cranza. Następnie rozpoczęła odwrót na Andrespol.

8 września otrzymała zadanie osłony Armii pod Wolą Cyrusową, gdzie stoczyła całodzienny, ciężki bój z nacierającymi oddziałami niemieckimi. Brygada powoli ustępowała, raz po raz kontratakując.

9 września stanęła w lasach pod Chlebowem. Następnie, nie chcąc zostać okrążoną, samowolnie (bez informowania gen. Thommée) wycofała się przez Miedniewice, Szymanów i Kampinos do Puszczy Kampinoskiej, gdzie dotarła 10 września.

11 września bez walki przekroczyła Wisłę pod Nowym Dworem Mazowieckim.

13 września razem z Nowogródzką Brygadą Kawalerii ruszyła do natarcia na Mińsk Mazowiecki. Wstępnym bojem zdobyła wieś Cyganka i obsadziła linię Cyganka – Choszczówka. Gdy napór nieprzyjaciela wzmógł się, atak Brygady nie tylko został zatrzymany, ale i utraciła ona wieś Cygankę. Było to ostatnia bitwa, w której Wołyńska Brygada Kawalerii występowała jako zwarta jednostka. Dalej część 12 pułku ułanów i 21 pułku ułanów wzięła udział w obronie Warszawy w ramach Zbiorczej Brygady Kawalerii do kapitulacji stolicy 28 września.

Pozostałe oddziały Brygady weszły w skład Frontu Północnego gen. Stefana Dąba-Biernackiego. 22 września weszły na niemiecką 68 Dywizję Piechoty płk. Georga Brauna pod Suchowolą. Następnie walczyły pod Krasnobrodem i Hutą Różaniecką.

Organizacja wojenna brygady we wrześniu 1939

• Kwatera Główna Wołyńskiej Brygady Kawalerii
• 19 pułk ułanów
• 21 pułk ułanów
• 2 pułk strzelców konnych
• 2 dywizjon artylerii konnej
• dyon pancerny nr 21
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa nr 82 – dowódca ppor. Józef Jahołkowski
• szwadron kolarzy nr 4 – dowódca por. Stefan Suchodolski
• szwadron pionierów nr 8
• szwadron łączności nr 4 – dowódca por. Jan Kiśluk
• samodzielny pluton karabinów maszynowych nr 4 – dowódca ppor. rez. Kazimierz Kamler^[b]
• pluton konny żandarmerii nr 4 – dowódca ppor. mgr Mieczysław Halardziński
• poczta polowa nr 28
• sąd polowy nr 40 – szef mjr Józef Hoszowski
• drużyna parkowa uzbrojenia nr 241
• park intendentury nr 241 – rtm. st. sp. Ryszard Maria Krystian Bazylewski †1940 Charków^[15]
  • dowódca ambulansu weterynaryjnego – ppor. lek. wet. rez. Czesław Dominik Pawłowski †1940 Charków^[16]
• pluton sanitarny konny nr 86 – dowódca por. rez. Eupacher
• kolumna taborowa kawalerii nr 241
• kolumna taborowa kawalerii nr 242
• kolumna taborowa kawalerii nr 243
• kolumna taborowa kawalerii nr 244
• kolumna taborowa kawalerii nr 245
• kolumna taborowa kawalerii nr 246 – ppor. Wacław Bielawski
• warsztat taborowy nr 241 – dowódca ppor. rez. Eugeniusz Gozda

Pododdziały przydzielone:

• 12 pułk ułanów
• 11 batalion strzelców
• IV batalion 84 pułku Strzelców Poleskich – dowódca mjr Wacław Jakub Sokol
• batalion karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 7 – dowódca kpt. Karol Stanisław Charków
• pociąg pancerny nr 53 – dowódca kpt. Mieczysław Malinowski
• II pluton 66 eskadry obserwacyjnej – dowódca kpt. obs. Leonid Rochowski

 Osobny artykuł: Organizacja wojenna polskiej brygady kawalerii w 1939.

Obsada personalna Kwatery Głównej Wołyńskiej Brygady Kawalerii[17][13]
Stanowisko etatowe	Stopień, imię i nazwisko	Dalsze losy
dowódca brygady	płk dypl. kaw. Julian Filipowicz	SZP / ZWZ / AK
oficer ordynansowy	por. Tomasz Starnawski
szef sztabu	mjr dypl. kaw. Wilhelm Lewicki
oficer operacyjny	por. dypl. Marian Mieczysław Rozwadowski	†20–22 IV 1940 Katyń[18]
pomocnik oficera operacyjnego	por. Michał Paciorek
oficer informacyjny	kpt. art. Wojciech Rankowicz[19]	PSZ na Zachodzie
	rtm. Bogdan Jakub Possart[20]	niemiecka niewola
dowódca łączności	kpt. łącz. Izydor Stanisław Malinowski
kwatermistrz	kpt. dypl. art. Stanisław Koszutski	PSZ na Zachodzie
oficer intendentury	kpt. int. z wsw Mieczysław Parniewski[c]
oficer transportowy	rtm. Leopold Baranowski
oficer uzbrojenia	por. Antoni Ciałowicz
naczelny lekarz	mjr lek. dr Franciszek Majkowski
naczelny lekarz weterynarii	mjr lek. wet. dr Tadeusz Górka
komendant Kwatery Głównej	mjr kaw. Kajetan Jaroszewicz
dowódca szwadronu sztabowego	ppor. Stanisław Gołębski
oficer gospodarczy	ppor. int. rez. Stefan Sulpicjusz Wengorek[d]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Убиты в Катыни. Книга Памяти польских военнопленных – узников Козельского лагеря НКВД, расстрелянных по решению политбюро ЦК ВКП(б) от 5 марта 1940 года. Лариса Еремина (red.). Москва: Общество «Мемориал» – Издательство «Звенья», 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
• Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975.
• Jan Przemsza-Zieliński: Wrześniowa Księga Chwały Kawalerii Polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08380-0.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• Kazimierz Józef Skrzesiński: Wołyńska Brygada Kawalerii – „Żelazna Brygada”. Grajewo: KJS/EKO-DOM, 2012. ISBN 978-83-932030-1-7.
• Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.