Wybory do Senatu Republiki Czeskiej w 1998 roku

Wybory do Senatu Republiki Czeskiej w 1998 roku odbyły się 13 i 14 listopada (I tura) oraz 20 i 21 listopada 1998 (II tura), zgodnie z postanowieniem prezydenta Václava Havla z 7 lipca 1998^[1]. Wybrano w nich na 6-letnią kadencję 27 senatorów, odnawiając tym samym 1/3 składu Senatu.

Zwycięzcą wyborów została Czwórkoalicja – blok tworzony przez: Obywatelski Sojusz Demokratyczny (ODA), Unię Chrześcijańską i Demokratyczną – Czechosłowacką Partię Ludową (KDU-ČSL), Unię Demokratyczną (DEU) i Unię Wolności (US) – który zyskał 13 mandatów. Największą reprezentację w Senacie zachowała jednak Obywatelska Partia Demokratyczna (ODS). Miejsca w izbie wyższej parlamentu zdobyli także kandydaci Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej (ČSSD) i Komunistycznej Partii Czech i Moraw (KSČM).

Pierwsza tura wyborów odbyła się równocześnie z wyborami do rad gmin.

Ordynacja wyborcza

Podstawą do przeprowadzenia wyborów była Ustawa z dnia 27 września 1995 o wyborach do Parlamentu Republiki Czeskiej oraz zmianie i uzupełnieniu niektórych innych ustaw (Zákon ze dne 27. září 1995 o volbách do Parlamentu České republiky a o změně a doplnění některých dalších zákonů)^[2]. Po raz pierwszy wybory do Senatu Republiki Czeskiej odbywały się jedynie w części państwa – w 27 okręgach jednomandatowych o numerach ${\displaystyle 1+3n}$ (1, 4, 7...) – gdyż 1/3 składu izby wyłoniono w poprzednich wyborach na okres 2 lat^[a].

Głosowanie przeprowadzono na zasadzie większości bezwzględnej^[b]. Jeśli żaden z kandydatów nie uzyskał w danym okręgu ponad 50% głosów ważnych, po 6 dniach od zakończenia głosowania odbywała się decydująca tura z udziałem 2 kandydatów z najlepszymi wynikami w I turze^[c]. Liczba ludności żadnego z okręgów nie mogła niższa lub wyższa o 15% od średniej liczby mieszkańców przypadającej na mandat w skali państwa (tzw. normy przedstawicielskiej)^[d].

Czynne prawo wyborcze przysługiwało każdemu obywatelowi Republiki Czeskiej, który najpóźniej w drugim dniu głosowania (I tura) ukończył 18. rok życia^[e]. Bierne prawo wyborcze miały osoby z prawem czynnym, które najpóźniej w drugim dniu głosowania ukończyły 40. rok życia^[f]. Zgłaszać kandydatów mogły partie i ruchy polityczne oraz ich koalicje, ponadto prawo wysunięcia swojej kandydatury przysługiwało każdemu wyborcy, który przedłożył okręgowej komisji wyborczej 1000 podpisów poparcia wyborców zamieszkałych w danym okręgu^[g].

Podział miejsc w Senacie przed wyborami

Kolumna wyróżniona odcieniem czerwieni wskazuje liczbę mandatów senatorskich wygasających i obsadzanych na nowo w 1998 roku. Do wyborów nie stanęło 3 dotychczasowych przedstawicieli Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej, 2 dotychczasowych senatorów Obywatelskiej Partii Demokratycznej, a także 3 deputowanych reprezentujących partie tworzące Czwórkoalicję (patrz: lista senatorów nieubiegających się o reelekcję).

Wybory do Senatu w 1998 roku odbywały się po 5 miesiącach od wyborów do Izby Poselskiej, których wynikiem było powstanie rządu mniejszościowego Miloša Zemana, przewodniczącego ČSSD. Sformowanie gabinetu było możliwe dzięki tzw. umowie opozycyjnej zawartej między dwiema najsilniejszymi partiami w parlamencie czeskim – ČSSD i ODS. Jednym z elementów porozumienia była deklaracja przygotowania zmiany konstytucji i ustawy wyborczej, aby wzmocnić rolę stronnictw „większych” względem „mniejszych” w wyborach do Izby Poselskiej, a także ograniczyć kompetencje prezydenta^[3].

Aby zmienić ustawę zasadniczą, ČSSD i ODS potrzebowały większości 3/5 głosów w obu izbach parlamentu. W wyborach do Izby Poselskiej w czerwcu 1998 roku obie partie zyskały łącznie 68,5% mandatów, zaś w pierwszych wyborach do Senatu zdobyły ponad 70% miejsc. W 1998 roku odnawiano skład 1/3 izby, przy czym obie wspomniane partie broniły 18 wygasających mandatów. Aby zachować większość konstytucyjną w Senacie, ČSSD i ODS musiały obsadzić łącznie co najmniej 10 z tych miejsc. W opozycji do planów tych partii powstał we wrześniu 1998 roku blok partii centroprawicowych pod nazwą Czwórkoalicja (utworzyły go: Obywatelski Sojusz Demokratyczny, Unia Chrześcijańska i Demokratyczna – Czechosłowacka Partia Ludowa, Unia Demokratyczna i Unia Wolności), który wystawił wspólnych kandydatów w wyborach do Senatu i rad gmin^[3][4].

Lista senatorów, którzy nie ubiegali się o reelekcję

Podano nazwę partii lub ruchu zgłaszającego danego kandydata do poprzednich wyborów.

Pierwsza tura

O 27 mandatów senatorskich ubiegało się 126 kandydatów zgłoszonych przez partie i ruchy polityczne oraz 11 niezależnych. Kandydatów we wszystkich okręgach wysunęły: Czeska Partia Socjaldemokratyczna, Komunistyczna Partia Czech i Moraw oraz Obywatelska Partia Demokratyczna, zaś w jednym okręgu nie zgłoszono reprezentanta Czwórkoalicji^[5].

Jedynym stronnictwem z reprezentacją w Senacie, które nie musiało bronić w 1998 roku wygasających mandatów, była KSČM. Miejsce w izbie uzyskał w poprzednich wyborach jeden kandydat niezależny (Richard Falbr), jednak o reelekcję ubiegał się jako kandydat ČSSD. Łącznie o ponowny wybór ubiegało się 9 senatorów ODS, 6 przedstawicieli partii Czwórkoalicji i 2 deputowanych ČSSD.

Pierwsza tura głosowania rozpoczęła się 13 listopada 1998 (godziny 14–22), a zakończyła kolejnego dnia (godziny 7–14)^[i]. Frekwencja wyniosła 42,37%; najwyższa była w okręgu nr 16 – Beroun (52,25%), najniższa w okręgu nr 31 – Uście nad Łabą (31,45%)^[6].

Żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów, zatem we wszystkich okręgach konieczne było przeprowadzenie kolejnej tury wyborów. Największy odsetek głosów – 45,62% – uzyskał Bohumil Čada z Czwórkoalicji (okręg nr 46 – Uście nad Orlicą). W 13 okręgach na 1. miejscu znajdowali się kandydaci ODS, w 10 – Czwórkoalicji, w 3 – ČSSD, w 1 – KSČM^[7].

Druga tura

W decydującej turze wyborów zmierzyli się kandydaci: Obywatelskiej Partii Demokratycznej (22), Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej (15), Czwórkoalicji (13), Komunistycznej Partii Czech i Moraw (3) oraz 1 kandydat niezależny. Najwięcej było pojedynków między przedstawicielami ODS i ČSSD – 10^[7].

Drugą turę przeprowadzono 20 i 21 listopada 1998 w godzinach analogicznych do poprzedniej rundy głosowania. Frekwencja była ponad dwukrotnie niższa niż tydzień wcześniej – 20,36%; najwięcej osób zagłosowało w okręgu nr 22 – Praga 10 (31,75%), najmniej w okręgu nr 73 – Frydek-Mistek (14,08%)^[8].

Zwycięzcą wyborów została Czwórkoalicja, która zdobyła 13 mandatów. Miejsca w Senacie uzyskały również wszystkie partie, których przedstawiciele znaleźli się w II turze: ODS – 9, ČSSD – 3 i KSČM – 2^[9]. Najlepszy procentowo wynik w ponownym głosowaniu – 69,97% – uzyskał Bohumil Čada, który otrzymał najwyższy odsetek głosów również w I turze^[10]. Spośród senatorów wyłonionych w II turze 23 uzyskało najlepszy wynik także tydzień wcześniej, zaś 4 zajęło w I turze 2. pozycję^[7].

Wyniki wyborów

Źródło: Český statistický úřad^{[7][11][6][8]}.

Podział miejsc w Senacie po wyborach

Partia lub ruch zgłaszający	Kadencja			Łącznie	+/–
	1996–2000	1996–2002	1998–2004
Obywatelska Partia Demokratyczna	13	6	9	28	4
Czwórkoalicja[j]	4	9	13	26	5
Czeska Partia Socjaldemokratyczna	9	11	3	23	2
Komunistyczna Partia Czech i Moraw	1	1	2	4	2
Kandydaci niezależni	0	0	0	0	1
Ogółem	27	27	27	81	—

Kolumna wyróżniona odcieniem zieleni wskazuje liczbę mandatów senatorskich obsadzonych przez dane stronnictwa w 1998 roku. Choć wybory zakończyły się zwycięstwem bloku Czwórkoalicji, najliczniejszą reprezentację w Senacie utrzymała ODS. Partia ta utrzymała razem z rządzącą ČSSD większość konstytucyjną w obu izbach na kadencję 1998–2000, jednak ich łączna liczba mandatów zmniejszyła się z 57 do 51. KSČM miała po wyborach największą w historii liczbę senatorów. W nowej kadencji Senatu nie zasiadł żaden kandydat niezależny.

Lista wybranych senatorów

Gwiazdką oznaczono deputowanych, którzy ubiegali się o reelekcję. W nawiasach podano miejsce zajęte przez danego kandydata w I turze.

Źródło: Český statistický úřad^[7][10] i „Politologický časopis”^[12].

Lista senatorów, którzy nie uzyskali reelekcji

W nawiasach podano miejsce zajęte przez danego kandydata w I turze.

Źródło: Český statistický úřad^[7][10] i „Politologický časopis”^[12].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Zdeněk Koudelka. Opoziční smlouva – nový prvek politického systému. „Politologický časopis”. 4/1998. s. 462–467. Mezinárodní politologický ústav v Brně. [dostęp 2017-10-29]. (cz.). 
• Olga Kubová. Volby do Senátu Parlamentu ČR v roce 1998. „Politologický časopis”. 2/1999. Mezinárodní politologický ústav v Brně. [dostęp 2017-10-29]. (cz.). brak numeru strony
• Rozhodnutí prezidenta republiky ze dne 7. července 1998 o vyhlášení voleb do Senátu Parlamentu České republiky, 172/1998 Sb.. [dostęp 2017-10-29]. (cz.).
• Volby do Senátu Parlamentu ČR. Troje volby ve všech obvodech v období 1996 až 2008. „Lidé a společnost”. 2012. Český statistický úřad. (cz.). brak numeru strony
• Vznik a zánik čtyřkoalice. BBC česká redakce. [dostęp 2017-10-29]. (cz.).
• Zákon ze dne 27. září 1995 o volbách do Parlamentu České republiky a o změně a doplnění některých dalších zákonů, 245/1995 Sb.. [dostęp 2017-10-29]. (cz.).

Linki zewnętrzne

• Volby do Senátu Parlamentu ČR konané dne 13.11. – 14.11.1998. Český statistický úřad. [dostęp 2017-10-29]. (cz.).
• Volby do Senátu v roce 1998. Senát PČR. [dostęp 2017-10-29]. (cz.).