Bulbine

Bulbine latifolia

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

złotogłowowate

Rodzaj

Bulbine

Nazwa systematyczna

Bulbine N. M. Wolf
Gen. Pl.: 84 (1776)^[3]

Typ nomenklatoryczny

Bulbine frutescens (L.) Willd.^[4]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Bulbine, bulwiczka (Bulbine N.M.Wolf) – rodzaj roślin należący do rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae), obejmujący 82 gatunki, występujące we wschodniej i południowej Afryce tropikalnej, na obszarze od Sudanu i Erytrei do Południowej Afryki, w Australii i na Tasmanii oraz w Jemenie^[5]. Gatunek Bulbine asphodeloides został introdukowany do Włoch^[5]. Największa różnorodność rodzaju występuje w południowo-zachodnim Kraju Przylądkowym^[4].

Morfologia

Pokrój: Rodzaj obejmuje rośliny o zróżnicowanych formach życiowych^[4]. Rośliny łodygowe lub bezłodygowe, gruboszowate krzewinki, często z bulwocebulastą lub kłączowatą nasadą pędu (kaudeks), pojedyncze lub tworzące gęste skupiska^[4].

Pędy: Bulwocebule, bardzo zróżnicowane, spłaszczone do okrągłych lub podługowatych, często klapowane^[4].

Liście: Bardzo zróżnicowane, na przekroju okrągłe lub spłaszczone, twarde lub miękkie i gruboszowate, nagie lub owłosione, zebrane w różyczkę lub rzadziej położone w dwóch rzędach, zielone do niebieskozielonych, niekiedy z prześwitującymi liniami lub okręgami, często u nasady owłosione. Blaszki liściowe całobrzegie, orzęsione lub drobno ząbkowane. Tkanka wewnętrzna bezbarwna^[4].

Kwiaty: Zebrane po kilka lub wiele w luźny lub gęsty groniasty kwiatostan, cylindryczny do baldachogronowatego, wzniesiony. Szypuła gładka, pozbawiona liści przykwiatowych. Kwiaty promieniste lub rzadko lekko grzbieciste z uwagi na niesymetryczne ułożenie pręcikowia i słupkowia. Okwiat gwiaździsty, rozpostarty, rzadko o listkach mniej więcej stykających się. Sześć listków okwiatu położonych w dwóch okółkach (te w zewnętrznym mniejsze), wolnych, często odgiętych, głównie żółtych. Sześć pręcików o żółtych (rzadziej pomarańczowych), owłosionych nitkach, łączących się z łącznikiem od tyłu główki. Pylniki skierowane do wewnątrz. Zalążnia jajowata do kulistej, trójkomorowa. Szyjka słupka stożkowata, zakończona główkowatym znamieniem^[4].

Owoce: Trójkomorowe, kuliste torebki, zawierające kanciaste, czarniawe, spłaszczone, nasiona^[4].

Biologia

Rozwój: Wieloletnie geofity, rzadziej jednoroczne, wiecznie zielone lub przechodzące okres spoczynku^[4].

Genetyka: Podstawowa liczba chromosomów wynosi x=7 u gatunków afrykańskich i x=12 u gatunków australijskich. Gatunki afrykańskie są diploidalne, a australijskie poliploidalne^[4]^[6].

Systematyka

Rodzaj z podrodziny Asphodeloideae z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae)^[7].

Wykaz gatunków^[5]

Bulbine abyssinica A.Rich.
Bulbine alata Baijnath
Bulbine alooides (L.) Willd.
Bulbine alveolata S.A.Hammer
Bulbine angustifolia Poelln.
Bulbine annua (L.) Willd.
Bulbine asphodeloides (L.) Spreng.
Bulbine bachmannii Baker
Bulbine bruynsii S.A.Hammer
Bulbine bulbosa (R.Br.) Haw.
Bulbine capensis Baijnath ex G.Will.
Bulbine capitata Poelln.
Bulbine cepacea (Burm.f.) Wijnands
Bulbine coetzeei Oberm.
Bulbine crassa D.I.Morris & Duretto
Bulbine cremnophila van Jaarsv.
Bulbine dactylopsoides G.Will.
Bulbine dewetii van Jaarsv.
Bulbine diphylla Schltr. ex Poelln.
Bulbine disimilis G.Will.
Bulbine erectipilosa G.Will.
Bulbine erumpens S.A.Hammer
Bulbine esterhuyseniae Baijnath
Bulbine fallax Poelln.
Bulbine favosa (Thunb.) Schult. & Schult.f.
Bulbine fistulosa Chiov.
Bulbine flexicaulis Baker
Bulbine flexuosa Schltr.
Bulbine foleyi E.Phillips
Bulbine fragilis G.Will.
Bulbine francescae G.Will. & Baijnath
Bulbine frutescens (L.) Willd. – bulbine krzewiasta
Bulbine glauca (Raf.) E.M.Watson
Bulbine haworthioides B.Nord.
Bulbine inamarxiae G.Will. & A.P.Dold
Bulbine inflata Oberm.
Bulbine lagopus (Thunb.) N.E.Br.
Bulbine lamprophylla Will.
Bulbine latifolia (L.f.) Spreng.
Bulbine lavrani G.Will. & Baijnath
Bulbine lolita S.A.Hammer
Bulbine longifolia Schinz
Bulbine louwii L.I.Hall
Bulbine macrocarpa (Baijnath) Boatwr. & J.C.Manning
Bulbine margarethae L.I.Hall
Bulbine meiringii van Jaarsv.
Bulbine melanovaginata G.Will.
Bulbine mesembryanthemoide s Haw.
Bulbine migiurtina Chiov.
Bulbine minima Baker
Bulbine monophylla Poelln.
Bulbine muscicola G.Will.
Bulbine namaensis Schinz
Bulbine narcissifolia Salm-Dyck
Bulbine navicularifolia G.Will.
Bulbine ophiophylla G.Will.
Bulbine pendens G.Will. & Baijnath
Bulbine pendula Keighery
Bulbine praemorsa (Jacq.) Spreng.
Bulbine quartzicola G.Will.
Bulbine ramosa van Jaarsv.
Bulbine retinens van Jaarsv. & S.A.Hammer
Bulbine rhopalophylla Dinter
Bulbine rupicola G.Will.
Bulbine sedifolia Schltr. ex Poelln.
Bulbine semenaliundata G.Will.
Bulbine semibarbata (R.Br.) Haw.
Bulbine spongiosa van Jaarsv.
Bulbine stolonifera Baijnath ex G.Will.
Bulbine striata Baijnath & Van Jaarsv.
Bulbine succulenta Compton
Bulbine suurbergensis van Jaarsv. & A.E.van Wyk
Bulbine tecta G.Will.
Bulbine thomasiae van Jaarsv.
Bulbine torsiva G.Will.
Bulbine torta N.E.Br.
Bulbine triebneri Dinter
Bulbine truncata G.Will.
Bulbine vagans E.M.Watson
Bulbine vitrea G.Will. & Baijnath
Bulbine vittatifolia G.Will.
Bulbine wiesei L.I.Hall

Nazewnictwo

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskiego słowa bulbus, oznaczającego cebulę^[4].

Synonimy taksonomiczne^[8]

Blephanthera Raf., Fl. Tellur. 2: 59 (1836).
Nemopogon Raf., Fl. Tellur. 2: 27 (1837).
Phalangium Möhring ex Kuntze, Revis. Gen. Pl. 2: 713 (1891), nom. illeg.
Bulbinopsis Borzí, Boll. Reale Orto Bot. Palermo 1: 20 (1897).
Jodrellia Baijnath, Kew Bull. 32: 571 (1978).

Zastosowanie

Rośliny ozdobne: Około 30 gatunków bulbine jest uprawianych z uwagi na ozdobne liście. Bulbine krzewiasta jest często uprawiana jako żywopłot w południowej Afryce^[4]. Rośliny te łatwo rozmnażają się przez nasiona lub podział. Są szybko rosnące^[4].

Rośliny lecznicze: Różne gatunki bulbine były tradycyjnie używane do leczenia różnorodnych chorób i dolegliwości. Od XVIII wieku brytyjscy i holenderscy osadnicy w Południowej Afryce używali tych roślin do leczenia szerokiej gamy chorób, takich jak choroby przenoszone drogą płciową, dolegliwości żołądkowe i biegunka, infekcje dróg moczowych, infekcje wirusowe, ospa wietrzna i półpasiec oraz infekcje pasożytnicze^[9]. Najczęściej stosowanymi w etnomedycynie gatunkami bulbine są B. alooides, B. asphodeloides, B. frutescens, B. latifolia i B. narcissifolia, najczęściej są one wykorzystywane do leczenia chorób skóry (11 gatunków), dolegliwości żołądkowo-jelitowych i infekcji wirusowych, w tym AIDS (6 gatunków), reumatyzmu i chorób układu moczowego (4 gatunki). Rośliny te zawierają antrachinony, pochodne naftochinonów i naftalenu, flawonoidy, triterpeny i sterole, o działaniu przeciwrobaczym, przeciwbakteryjnym, przeciwutleniającym, przeciwzapalnym, przeciwnowotworowym, poprawiającym płodność oraz leczącym rany i oparzenia^[9]. Obecnie opatentowane zostały preparaty uzyskane z dwóch gatunków bulbine: B. frutescens i B. natalensis. Dostępne w sprzedaży preparaty z B. frutescens (oparte na soku z liści tych roślin) mają zastosowanie terapeutyczne i kosmetyczne, jako posiadające właściwości grzybobójcze, gojące, nootropowe, dermatologiczne, przeciwzapalne, przeciwkaszlowe, przeciwartretyczne i przeciwbiegunkowe. Preparaty z B. natalensis stosowane są w celu zapobiegania lub leczenia zaburzeń hormonalnych i chorób związanych z brakiem lub niskim poziomem testosteronu u ssaków^[9].

Rośliny spożywcze: Cebulobulwy Bulbine bulbosa są jadalne po ugotowaniu. Zawierają skrobię i są uznawane za smaczne^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-11] (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-09-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Eggli Urs, Reto Nyffeler: Monocotyledons. Springer, 2020, s. 713-714, seria: Illustrated Handbook of Succulent Plants. ISBN 978-3-662-56486-8. OCLC 1145609055. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-09-11]. (ang.).
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 84, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-09-11]. (ang.).
↑ Govaerts R.: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2020-09-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Olusola Bodede, Gerhard Prinsloo. Ethnobotany, phytochemistry and pharmacological significance of the genus Bulbine (Asphodelaceae). „Journal of Ethnopharmacology”. 260 (112986), 2020. Elsevier BV. DOI: 10.1016/j.jep.2020.112986. ISSN 0378-8741. (ang.).
↑ PFAF Plant Database: Bulbine bulbosa. [dostęp 2020-09-14]. (ang.).